Resultado de búsqueda de "gamaagantsi"

gamaaventagantsi 1vtr. {yagamaaventakari} abstenerse de algo para evitar hacer daño a otra persona o una cosa. Nopintsavetaka noatakemera intati, kantankicha onti nagamaaventaka nevatyage nokaatirokari. Quería ir a la banda, pero tenía miedo de tal vez hacer ahogarse a mi sobrina. 2vr. {yagamaaventaka} abstenerse de algo para evitar dañarse o hacer ponerse peor; cuidarse. Nopintsavetaka noatakemera katonko noneantera, kantankicha onti nagamaaventaka noshigentirokari nosompo. Quería ir río arriba de visita, pero me cuidé de tal vez hacer poner peor mi chupo. V. gamaagantsi; -vent 4.8.1.2.

yagamaaka V. gamaagantsi.

yagamaakari V. gamaagantsi.

gamaagantsi 1vtr. {yagamaakari} quedarse callado/a delante de otra persona; evitar (por respeto o miedo). Naro tera nomagempinateri novisarite, nogotaketari naro nagamaakarityo. Nunca le hacía bromas a mi abuelo, porque sabía respetarlo. 2vr. {yagamaaka} quedarse callado/a; portarse bien (p.ej. por respeto, timidez); ser respetuoso/a. Maikari paita iripokaigakera virakocha, pagamaakempara gara pikavakavageigi. Ahora más tarde cuando los caballeros vengan, hay que portarse bien y no reírse. Yogari pairorira yagamaavageta ikaemaganira isekatakempara, tsikyani isekatanaka, maani itimpeavake ivatsa yogavakarira, kantankicha yogari terira iragamaavagetempa itimpatsarenkagemati ariopatsapagerika kara, ikatimatiro itsonkatiro iseka, aikiro shintsi yagatanai kañomataka irironirikatyo kaemantankitsi. Cuando los que son muy respetuosos son invitados a comer, comen despacio cogiendo pedacitos de carne y comiéndolos (poco a poco), pero los que no lo son, cogen pedazos grandes, se apuran para terminar su comida y terminan rápidamente como si fueran ellos los que hubieran invitado (a los demás). ◊ Tradicionalmente se decía que si una esposa no se portaba bien mientras su marido estaba de viaje, algo malo le podría pasar a él en el camino; esto se aplicaba también a otros miembros de la familia inmediata como a una hermana, a los hijos, etc. Iatanakera ojime, ikantanairo ijina ikantiro: “Pinegintevagetaempara pagamaavagetaempara kametikyaniri noatake ganiri tata gana avotsiku, nompigaeniri kameti”. Cuando el marido se fue de viaje, le dijo a su esposa: “Pórtate bien para que me vaya bien y no me pase nada en el camino, sino que regrese sin novedad (lit. bien”.

gamaakotagantsi vtr. {yagamaakotakari} avtr. portarse bien mientras un miembro de la familia está de viaje para que regrese sin novedad. Iatanakera apa katonko ikantanakero ina: “Pagamaakotaenara ganiri taita nompigaeniri”. Cuando mi papá estaba saliendo para ir río arriba, le dijo a mi mamá: “Pórtate bien para que no me pase nada y regrese sin novedad”. bvtr. encubrir o quedarse callado con respecto a la falta de otra persona. Antari ikoshitakera notomi, ineavetakarityo irirenti, kantankicha teratyo intsavetanteri onti yagamaakotakari. Cuando mi hijo robó, su hermano lo vio; pero no lo divulgó sino que se quedó callado. V. la nota en gamaagantsi; -ako 4.8.1.1; gamaakotagantsi.