Resultado de búsqueda de "viotagantsi"

piotagantsi viotagantsi 1vt. {yompiotakeri, ipiotakeri, yoviotakeri} amontonar; hacer por montones. Chapi okapatsatanake Eni iatake apa ikitsatake yompiotiri shima kara. Amakeri ina shatekarikatyo tseokiku. La vez pasada se enturbió el río, y mi papá fue a pescar con red cogiendo un montón de peces (lit. amontonó muchos pescados). Mi mamá los trajo en una bolsa muy llenecita. 2vr. {yompiotaka, ipiotaka, yoviotaka} amontonarse; estar amontonado/a; haber un montón. Noneanakero sekatsi avotsiku tsamairintsiku, aityo ompiotaka. Tyanirika shintaro. Por el camino en la chacra, vi un montón de yuca. (No sé) de quién será. V. opio.

monkiviotagantsi vt. {imonkiviotakero} llevar o cargar una cantidad grande de algo en la cushma o la ropa. Ogari iniro okanti: “Pamanakera tsimenkito”. Omonkiviotanake omanchakiku tsimenkito oatake. (Cuentan que) su madre dijo: “Lleva carbones”. Ella puso muchos carbones en su cushma y se fue. V. monkigagantsi, opio.

itsataviotakeri V. tsataviotagantsi.

pashiviotagantsi 1vt. {ipashiviotakeri} cubrir, tapar (p.ej. con varias frazadas, hojas, trapos). Impo ikamake otomi okanakeri opashiviotanairi oginorianairi opokai pankotsiku. (Cuentan que) su hijo murió, y ella lo dejó allí bien tapado (con trapos) y, dejándolo echado allí, regresó a la casa. 2vr. {ipashiviotaka} cubrirse, taparse (véase vt.). Yogari otomi ikenapaake inoriapaaka ipashiviotapaakatyo kara omanchakiku iriniro, ianativagetanakera. (Cuentan que) su hijo llegó, se echó, se cubrió bien con la cushma de su mamá, porque tenía una fiebre muy alta. V. pashitagantsi1, opio.

yaraviotake V. araviotagantsi.

yavinaviotaka V. vinaviotagantsi.

isavoviotaka V. savoviotagantsi.

ishapiviotaka V. shapiviotagantsi.

ishapiviotakero V. shapiviotagantsi.

imonkiviotakero V. monkiviotagantsi.

viotagantsi V. piotagantsi.

vinaviotagantsi vr. {yavinaviotaka} abrazarse entre dos o más (p.ej. personas en una sola cama, monos). Okonogagarantaiga tsinane tera ontinajaige tsitekyamani onkotavageigamanakera, onti avinavioigamanaka osuraritsite. Hay algunas mujeres que no se levantan temprano por la mañana para cocinar, sino que (se quedan en la cama) abrazándose con sus maridos. V. vinatagantsi, opio.

tsataviotaka V. tsataviotagantsi.

tsataviotagantsi 1vt. {itsataviotakeri} colgar muchos(as) (p.ej. pescados, ajíes). Itintsirainkani shima niganki, ishinkotunkani, impo yaratsikitanakera. imototunkani irishiku, yagashitunkani shivitsa, ishintsatunkani, itsataviotunkani tsitsienkaku. Se parten pescados por el medio y se los ahuman, entonces cuando están secos, se hace un hueco en sus colas, se coge una soga, se los ensartan y se los cuelgan (poniéndolos) al humo de la candela. 2part.vr. {tsataviotaka} estar colgados(as) (muchos(as) (p.ej. pescados, ajíes). V. tsatagantsi2, opio.

shiriviotagantsi vr. {ashiriviotaka} caerse (un montón de algo). Noneanakero tsamairintsiku parianti aityo ashiriviotaka irakakera. Al pasar por la chacra vi un montón de plátanos maduros caídos. V. shiriagantsi1, opio.

shapiviotagantsi 1vt. {ishapiviotakero} llenar o tapar con un montón de algo. Yogari notomi imaranevetanakatyo, kantankicha aiñokya ipegavageta. Chapi notarogakerora imagira, ¡ojojoo!, posantetyo yagagetake kara ivegaro ishapiviotakerotyo. Aunque mi hijo ya está grande, todavía (le gusta) pasar el tiempo jugando. Ayer cuando estaba barriendo su cuarto, ¡qué barbaridad¡, estaba lleno de toda clase de juguetes que había recogido y puesto allá. 2vr. {ishapiviotaka} estar lleno/a o tapado/a con un montón de algo. Noatake inkenishiku noneapaakeri shapiviotaka samani yovegotiakero sampantoshi. Fui al monte y vi (el lugar donde) un majás había tapado (la entrada de su madriguera) con un montón de hojarasca. ◊ De una mujer que no barre su casa se dice, Shapiviotaka ogaarate, tera ontarogero ovanko. Ella está completamente “tapada” con basura porque no barre su casa.. V. shapitagantsi, opio.

savoviotagantsi vr. {isavoviotaka} acurrucarse. Avogakeri novisarite inkani ikatsinkatanake tenige iragaveae iroanaempara, onti isavoviotanaka ikemisantakotanaka. A mi abuelo le cogió la lluvia y le dio tanto frío que ya no podía moverse, sino que se acurrucó (dentro de su cushma) y se quedó inmóvil. Antari chapi itikaiganairira notomi atava, tera iraganaeri novantyone irirori. Okutagitevetanaka noneiri savoviotaka sotsimoroku atavanakiku. Matsi ariokona tera irogempari matsontsori. Ayer cuando mi hijo encerró a las gallinas (por la noche), no recogió a mi pato. Al día siguiente, lo vi acurrucado en la puerta del gallinero. Felizmente no se lo comió el tigrillo. V. savotagantsi, opio.

ashiriviotaka V. shiriviotagantsi.

araviotagantsi vi. {yaraviotake} volar juntos entre muchos. Imagaigake araro imparagekiku, ineavakerira notomi ishitetanakara yaravioiganake. Había aves araro durmiendo en el cascajal, y al ver que mi hijo estaba pasando por la orilla todas volaron juntas. V. aragantsi, opio.

ipashiviotaka V. pashiviotagantsi.

ipashiviotakeri V. pashiviotagantsi.