Resultado de búsqueda de "pairotagantsi"

pairopokitagantsi vi. {opairopokitake} estar, ser o hacerse ancho/a o grande (un camino, una trocha). Ipampokitanakero avotsi yagavetanakaro anta amaavokitanaka, kantankicha osamanivagetanake yaganairo anta, ariompa opairopokitanairi. (Cuentan que) él siguió el camino, pero al llegar más allá comenzó a hacerse más angosto; pero más luego, llegó más allá todavía donde comenzó a hacerse cada vez más ancho. V. pairotagantsi, ávotsi.

pairosamatagantsi vi. {ipairosamatake} estar o ser grande (p.ej. el cuerpo de un pájaro, un animal chico). Yogari inkute ikañovetakari taoti, kantankicha choeni ipairosamatake. El pájaro inkute es parecido al chaoni, pero es un poco más grande. V. pairotagantsi, isama.

ipairotake V. pairotagantsi.

pairotagantsi vi. {ipairotake} estar, ser o hacerse un poco grande o más grande. Yogari kirigeti ityomiani inake. Yogari konkari choeni ipairotake isamaku. El pájaro carpintero kirigeti es chico. El konkari tiene el cuerpo un poco más grandecito.

pairotseitagantsi vi. {ipairotseitake} hacerse más grandes o gruesas (p.ej. las puntas de la luna octante). Antari ikyaenkara neagantaacha kashiri, maanicheini inake, impo ariompa ipairotseitanake. La luna nueva (lit. cuando la luna recién se hace ver) es pequeña como un palito con puntas en ambos extremos, luego poco a poco se va haciendo más gruesa. V. pairotagantsi, itsei.

pairomokoikitagantsi vi. {opairomokoikitake} estar, ser o hacerse grande (frutos grandes; p.ej. papaya, zapallo). Atake otimanake notintine choekyani opairomokoikitanake. Ya está produciendo mi papaya y los frutos ya están grandecitos. V. pairotagantsi, mokoikintsi.

páiro adv. muchísimo; muy, superlativamente. Agagani iviti tsamiri amatsaitaganira, ontitari pairo okametiti imarerea. Se cogen las plumitas del paujil para hacer coronas, porque son muy bonitas y brillantes (lit. porque son muy bonitos sus brillos). • Las formas cortas pa, pa' y paa se usan con frecuencia junto con el participio pasado de un verbo intransitivo. Antari ikyaenkara tankanankitsi ityomiani inkute, pa kiraatsenkokitavagetake. Cuando las crías del pájaro inkute salen del cascarón, son bien rojitas y totalmente peladas sin una plumita. V. pairotagantsi.

pairoatagantsi vi. {opairoatake} ser mucho o haber una gran cantidad (líquido); estar crecido/a (p.ej. un río, un riachuelo). —¿Akaati Eni? —Pairoatake. Antari chapi maaniati. —¿ Qué tal (lit. qué cantidad de líquido hay en) el Urubamba? —Está crecido. En cambio, ayer estaba bajo (había poca agua). V. pairotagantsi, óani.

pairoenkatagantsi vi. {ipairoenkatake} hablar, cantar o gritar en voz alta; sonar fuerte. Yogari apa ikemiro nia sooo, yanonkanaka yagavagetanakero aiñoni, ariompatyo opairoenkatanakeri. Mi papá escuchó un río (lit. agua) sonando sooo, bajó hasta llegar cerca, y seguía sonando cada vez más fuerte. V. pairotagantsi, énkatsi.

pairokitsotagantsi vi. {opairokitsotake} ser grande (huevos, semillas). Yogari igitsoki sankati ikañovetakaro igitsoki atava, kantankicha choeni ipairokitsotake. Los huevos de la pucacunga son parecidos a los de la gallina, pero son un poco más grandes. V. pairotagantsi, igitsoki.

pairoshichakitagantsi vi. {ipairoshichakitake} estar o ser un poquito grande (p.ej. una yuca que apenas ya se puede comer, un bebé recién nacido que ya está comenzando a crecer un poquito, un animalito flaquito que ya está engordándose un poquito). Impogini iatake notomi inkenishiku ineake tsigeri kiteshichakiri. Irirori pinkante choeni ipairoshichakitake yavisakeri tsintsipoti. Después mi hijo fue al monte y vio un frailecito amarillo tsigeri. En contraste con el frailecito tsintsipoti, ése es un poquito más grande. V. pairotagantsi, shichákintsi.