Tagbanwa Calamian- English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

s


sasatpatch-a-holegamit ang may pësëk na katulad tung baay,Sasatan mi ta kartun yang buli yang baay ang lubut para indi magturuk yang timgas yang paray.Line with cardboard the bottom of the basket which has a hole in it so that the mature-rice will not leak out.Sasatan da ilëm ta këlad kung anday kartun.Just line it with a leaf if there is no cardboard.synapin1sapinantlubut 2pësëk
sawawn.soupanday isi na, puru wai na ilëm, kung wai ta anën, u wai ta ian indi ta maskëan,sabawMasabur ka yang sëra ta kung may sawaw na.Our (incl) viand is delicious if it also includes soup.Talapën mu kanay tiyang sawaw, yang lugaw ipakinitu rin tung tiyanung pag̓akbik.
saway1criticizepirsunal ang nag̓agngël ta talinga ta yang mga bitala ang makararangga ta kinaisipan,Pagsawaya tung ug̓aliu ang anday kuinta na piru yawa mas pa kang malain ta sistima.Yang aruman ta mapinagsaway ta ubra yang aruman na.antbantugdayaw
saway2nbrasstansoNuntukaw yang muturu may iing saway.A long time ago, my motorized-boat had a brass shaft
sawëd1wrap-aroundmay mga bag̓ay kang yag̓isawëray tung ayu, katulad tung tamsi,Isawëd mu tung purunan tiyang tamsi.Wind that (near hearer) monofilament-line around theNasawëd yang tamsi tung batu tung adalëm natëtëngëd tung ulag yang iyan ang dakulung nanundi tung bilaw, purisu indi naëklanu ay nabuntuk da yang tamsi.The monofilament-line got-wrapped-around a rock in the deep-part because of movement of a large fish which bit on my fishhook, therefore I was not able-to-get-it because the line was severed.Ungkuy isaw̓ëd-saw̓ëd mu yang pundu asan tung bugsuk ug̓ud indi ibëëk.Friend wrap the anchor-rope-around the stake so-that it (the boat) will not drift-away.
sawëd2v.spirit-caused-sicknesssang kalasi ta laru ubin disprinsia ang ubra ta mga dimuniu yang sangën ta yay nadëëp nira,Yang mulang atiya yang laru na sawëd. Nakanayan tung pagdig̓u na tung wai tung may baliti na.As-for that (near hhr) child, it-is a spirit-caused-sickness. It happened because he bathed in water where there-was a balete-tree.Indiyamu ra pagpanaw ta mga apun da tung kayuwan ang atiyang darakulu ay tiya panawëran kang lag̓i.Do not walk-around among those (near hrr) huge trees in the afternoon, because that (near hrr) place is where there-is spirit-caused-sickness right-from-the-start.Yang sasang talaana nagpanaw tung kabalitiyan. Pagkatapus, atiing law̓ii ra nganing, nagtangit dang nagtangit yang mula ang indi mag̓ipës-ipës. Pagkatapus, pinaguuyan nira yang sasang baw̓alyan ang yay magbulung. Pagkatapus yang baw̓alyan minangay ra duun atiing pangiklëp-kiklëp da yang law̓ii. Pagkatapus namisik ta kaliputung ang ibinalalang na tung sirung yang balay. Pagkatapus mabuway-w̓uway ra ta gësyë, indi ra ka pagtangit yang mula. Ay ya pa ag̓ari may naita yang baw̓alyan ang may mga maw̓anwa tung sirung yang balay ang dapat ang pangimatayëna.A certain nursing-mother went to the place of many balete trees. Then when was already night, the child was-crying without stopping. Then they had-someone call a certain spirit-medium who would treat (him). Then the spirit-medium went there (far) when the night was already becoming-dark. Then he picked up a torch which was already on-fire (and) he threw it underneath the house. Then in a little while, the child was no longer crying. Because the spirit-medium happened-to-see that there were evil-spirits underneath the house whome he must kill.synbugnu2suliwëng
sawëd3to wrap around s.t.katulad tung pinli para mabakëd, tagkësën ta ëlët yang sasang bag̓ay para indi mapuklut,Yang sëkëd yang manu nasawëd-sawëd da tung tukud.The tie of the chicken got/became wrapped-around the stake.Sinabdan da ta mga balag̓ën yang paray.The rice-plant has already been-wrapped-around by vines.synpurun
saw̓ayto criticizesasang sistima ta tau ang bëlag matinlu,Yang tau ang atia durug saw̓ay tung masigkatau na kumus yang aw̓ël yang aruman na tambël.Pagsaw̓ay ka ilëm piru yang kamëtëk na tung mata na indi na ra nag̓adipara.
saw̓ëdsickness caused by a demonsasang laru ang liit tung mga dimuniu, yang aran na bugnu,Yang mulang atiya muya nasaw̓ëd tung pinanawan mi, masyadung matangit, ipatëlëng mi tung baw̓alyan.As-for that (near hrr) child it-might-be that her/his soul may-have-been-taken-by-a-demon during your (pl) walk. He/she (referring to the chid) is crying too-much, let him/her be-seen by a spiritSaw̓ëd unu yang laru yang aruman ta, tinëlëngan da yang bawalyan.Ingkëlan da ta dimunyu yang sangën yang mula. Ya ray pag̓aningën ang saw̓ëd.The immaterial part of the child has-been-taken by a demon. This is referred to as saw̓ëd.synbugnu2taw̓uypaklagantpastikular
saw̓uditchy red spot on the skinsasang atël tung tinanguniLampësan mi ta aw̓ël ang pula, para makuat tiyang saw̓ud na.Strike it with red clothing so that that (near hearer) red-spot may-be-removed.Lampësanu ta pitu taning saw̓ud, kumampus da ang pariyu tung yakën ang kapusan.Lampësanu ta pitung lampës yang larung naang saw̓ud ang manulad ka tung yëën ang kapusan//(uliw̓atbat)I will-strike this (near speaker) seven times so-that it will-become like me who is the last child.synkumbatël
saw̓ugto-let-one's self- be-rained-uponYang mulang atiya nungayna pang nagpasaw̓ug tung kuran.As-for that (near hearer) child, it was a while ago that he let himself be rained-upon.Ya ra ilëm pasaw̓ug tung kuran ang puirti yang aruman ta.
saw̓uy1add-water-to Saw̓uyan mu ra ilëm ta wai yang buwatën mu asan da tung kaldiru.Add some water to what you are-cooking there (near hearer) in the pot.Isaw̓uy mu ra yang bëyëd tung kaldiru ang pasgkatapus saw̓uyan ta wai baklu ipatëg̓ënay tung langën. Add the rice (husked) to the cooking-pot and then add-water before you put it on the cooking-rocks.Saw̓uyan ta wai yang apuy ang para mapatay.Throw some water on the fire in order that it may die.synbukbuktasiksaattayun1
sayap?bitalang pagsayap yang matuud ang nainabu bëlag bukli,Words which ?? the truth about what happened, not a lie.
sayëpto-feel-coldmay timpu ang mag̓asintiita ta lamig,Sayëpënaw ta lamig kada apun, makaliaw ang aluw̓angënI feel cold every afternoon, I will soon have a cold.Sayëp-sayëp ilëm tiya ta aluw̓ang. Manginëma ta bulung. Makuwat ka tiya.That (near hearer) is just a touch of a cold. Take some medicine, It will also be-removed.
saylutrade places or items with another personmagkambiyuwan ta puistu,Sayluw̓amu unu ta siya.Someone says that we should trade seats with each other.Sayluw̓an ta ra ta manu tiyang gëëd mu.Let's trade, my chicken for your bolo knife.May duruwa nga tauwan pagdalan tung amëk. Yang sambilug napasaylu tung aruman nang nag̓ëlkën. There are two people lying-side-by-side on a mat. One (of them) went-over to the other side of his companion who was sleeping. "Ungkuy, pasinsiya ilëm. indi ita nagkësën nungapun ay apuradu yang panawu. Bali nagsinayluwayita ra ilëm tung dalan. "Friend, just excuse me, we (incl) did not converse-with-each-other yesterday because my trip was in a hurry. That is to say that we (incl) just passed-each-other on the trail.
sayudadjdefective, unsubstantial, no good, negativeDurug sayud yang balita para tung taung atiya.The news about that (previously mentioned) person is very bad.Sayud pala yang radiung inalangu, matupuk.The radio I bought is surprisingly defective, made-out-of-flimsy-material.Indi masayuranu yang bagay ang atia.I can't figure that thing out.[LA: Unu pay gustu nang ianing? Padaklen ta yang mga alimbawa.
sëangfr. var. ofsëlangsp. var. ofsëlangn.chin, snoutYang sëlang yang baw̠uy abwat ig may duruwang sangil na ang yay nag̠ipamunuk na tung mga arumanaThe snout of a wild pig is long and there are two long (and) sharp teeth which it uses to to-attack its companions.Yang sëlang ta yay maktël ang nag̓ipangusap ta, ay may mga isi nang darakulu tung bëlkang ang yay pagtëmëk,Our (incl) chin is powerful in mastigating (food) for there are large molars which do the crushing.Nagsuntukan yang duruwang atiya. Yang sambilug sinakëp tung sëang na, purisu nagtumba.Those (near hearer) two fought-each-other-with-their-fists. One of them was hit on the chin, so he fell-down.Yang bakës ang pamangan ta mais, indi ra ilëm buway, manimëlmël da yang sëang na.The wild-pid who is-eating corn, it won't be-long before hissynsëlang
sëbëk1incestuous-relationshpbëlag̓an pa magdumang tau, may kampiran pa nira,Sëbëk pa yang pagkarabëtangën yang mamulang atiyang nagkasawang baklu.The relationship of those kids who just got-married is still too-close (incestuous)Sëbëkën mung pisan para maita mu yang puyuk yang tingway.Take a real close-look so that you can see the hole of the needle.Sëbëk pa tung kapungul yang pagkarabëtangën yang mga mamulang atiya.The status of those (near hearer) children at the source they are still too-closely-related (and thus should not get married).synalëngëtantalawid12to be too close physicallyug̓ali ta tau ang mangësën-kësën rampil tung aruman na,Sëbëk ang pisan yang taung atiya kung mangësën-kësën, parampil dang pisan tung nuyu. Dapat ang may distansiyang gësyë tung ëlaan mi para purmal.If that person converses (with you), he will be absolutely too close to you, he will come real close to you. There must be a little distance between you (pl) in-order to-be-socially-acceptable.Pasëbëka ra, india ra palaw̓id, muya pinaluu tiyang tuud mu. (pangintrimis tii)You (sg) stay-closeby, don't go far-away, it-might-be that I will-have-whacked that knee of yours (sg). syntëpadrampilsakitaduantpinawalawid1
sëbënwithhold information, usually about someone elsepagkarainabu ang bëlag̓an matinlu, yag ëgtëmayMagsëbënita ra ilëm ang magsaay, muya duru sing magpaëkël.Let us (incl) just keep-quiet that (we will-take-a-voyage), It might-happen that there will again be many who would ask-us to-get-things-for-them.Sëbënan mung paangayën taa yang aruman ta para mapartiyan tiyang sërang gësyë.Be-quiet about causing our (incl) companion to-come here (near hearer) so that he might-be-given his part of that (near hearer) little-bit of viandPagsëbën tung ubra na ang para indi maskëanHe is withholding information about his actions so that they won’t become known.May nagbuwat ta kasalanan. Indi ta ra masydung intindiyën. Sëbënën ta ra ilëm. Kawawa ka yang putul ta.There-is (someone) who committed a sin. Let us (incl) not pay too much attention (to-it). Let us (incl) just keep-quiet about it. Pity our (incl) sibling.Numanyan puwiding masëbën-sëbënana pa yëën, piru kung manginsapu ra nganing yang ag̓alënu, maliwag da.At-the-present-time, I can still withhold-information about you, but if my boss looks-into-it, it becomes-difficult already.sëbën: Ag̓aaning yang mga taung pamagkërësën, "Sëbënan ta ra ilëm yang inubra yang aruman tang atiyang nanakaw."The people who were-conversing said, "Let us (incl) just keep-quiet about what that (near hearer) companion of ours (incl) did when he stole (something)."synëgtëm
sëkagflipped-upSëmkag̓an da yang katëp ay magkintan.Ya rag sëskag yang katëp yang balay ta, ay inëyëp yang palët.The roof-shingles on our (incl) house are already flipped-up because they were-blown by the wind.Ya rag sëskag yang baririg̓ën yang iyan ang naang bararawan.The dorsal-fin of this (near speaker) bararawan-fish is-standing-up.sëkag: syntukyapantlapat
sëkëbv. to-measure-the-volume-of-somethingYang bëyëd yay nag̓ipapanaw tung gantangan para maskëan yang tutal yang san saku.Sëkëw̓ën mu yang bëyëd ang atiyang san saku kung pira pang gantang.Measure the rice (uncooked) of that (near hrr) single sack to-find-out how many gantas it is.Sëkëw̓an mu yang mga ana mu ta pamangan nira.Measure-out to your (sg) children their food.Yang bëyëd yay nag̓ipapanaw tung gantangan para maskëan yang tutal yang san saku.As-for the rice (husked) it's made-to-go to the ganta measure so that the total amount of one sack can-be-known.
sëkëd to-secure-by-tying tagkës ta manu, u këdkëd,Yang pinling naa isëkëd mu tung puyuk yang angkapan yang gëëd mu.As-for this (near speaker) piece of-rope, secure-it to the hole in the scabbard of your bolo-knife.Sëkërën mu yang manung dakulu, pag sumpit yang paray ang kinalkag.Tie-up the big chicken, it is-pecking the rice which was-dried-out.syntagkës1bëgkës1këdkëdantbulyawpalpas
sëkëlv.strangleSasang lain ang ubra tung tau midyu tung patayën na yang aruman na ay kinëg̓a na ra yang dikël yang aruman na ang asta indi malinawa.Yang aruman ta sinëkël da rin ta lëw̓ëng tan lawii.Our (incl) companion was almost strangled by the soul-of-a-dead-person last night.Sëkëlën mung pëgsan tung dikël.Strangle (it/him/her) by grabbing the neck.Sasang lain ang ubra tung tau midyu tung patayën na yang aruman na ay kinëg̓a na ra yang dikël yang aruman na ang asta indi malinawa.A certain evil deed against as person, it's as if he is killing his companion because he strangled the neck of his companion unti he was not able to-breathe.synkëg̓aantpalpasbulyaw
sëkëtadj' at full strength, in full swing 'Sasang bag̓ay ang apiktadung pisan tung isip yang sasang baw̓ay ang pamuu.Sëkët yang pamuu yang baw̓ay ang atiya, nag̓isuka na yang anën. Sëkët talaga yang ëyak yang mamaëpët alus pa ilëm indi paita tung mga aruman nang mamaëpët.Ya man, piru bëlag pang sëkëtan ang ayëg.Yes, that’s so but the harvesting isn’t in full swing yet.sëkët: Sëkët ang pisan yang ayëg tung Borac mabuway ang matëbas.The harvesting in Borac is absolutely in-full-swing, it will be a long time before the harvest is over.sëkët: Ag̓aaning yang duma, "Sëkët ang pisan yang ëyak yang mëpët ang atiya alus pa ilëm indi ra magpaita tung kadaklan. Napaëyak da tanya natëtëngëd tung binwat yang ana nang durug sayud.Someone said, Sëkët ang pisan yang gegma yang lalii tung baw̓ay ang pangasawaëna, maskin paluw̓ayën pa ta duma, piru indi na ra ka ëngëd saptën.The love of the man towards the woman he will marry is absolutely at-full-strength, even-if others (try to) weaken (his resolve), he will not pay any attention to them.synkatëgkaanultimu
sëdëkv.to-knowIndi nakdëkanu.I do not know.