Tagbanwa Calamian- English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

t


takluy' to stop by for 'Bëlag diritsu yang panaw na, magtadëng pa tung balay ni manung na ta indi buay.Yang mga aka mu takluyan mu ka ta kapi.As-for your (sg) older-sibligs, stop-by-them wth some coffee (for them)..Takluyun mu asan tung sasang balay yang mga aw̓ël ta.Stop-by there (near hrr) at a certain house (to-get) our (incl) clothing.antsiyurkatdiritsyu3
takmëdv.to-shut-one's-mouthYang bëlëk sasang kalungun; kung masinti ngani ta tau pagkiput yang nganga na.Natakmëd din yang nganga yang bëlëk yang tulduku.The mouth of the tridacna-shell almost shut on my finger.Natakmëru yang ngangaw ang nadëkëm ta batu tung anën.I closed my mouth when (I) bit-down on a stone in the rice (cooked).Yang bëlëk sasang kalungun; kung masinti ngani ta tau pagkiput yang nganga na.The tridacna-clam is a shellfish. When it senses a person (nearby) it shuts its mouth.synkiputpëyëng1siradutakyupantbuka
takras' to suddenly bolt for safety 'May inlëran nira yang mga bakës.Yang mga tau tung Bariu namagtakras tan law̓ii ang namantaluk.Namagtakras da ang namagtungul yang mga tau tung bukid ang nansiëlëd tung murus.anttaslukan
taktak' to become detached and to fall 'sasang bag̓ay ang napatak,Itaktak mu tiyang mga batung gërëgësyë tung adalëm yang galunan.Detach those (near hearer) little stones from inside the gallon-container.Nataktakanaw ta banbanën ang liit tung sabungan yang balay.I happened to have a banbanën coming from the apex of the roof fall-down upon me.Indi mu pagdapakën yang buku yang ari mu, muya mataktak yang kumba na.Don't slap your younger brother on the back, his lungs might become-detached.taktak: "Eey, yang panliri mi, taktakën ming pukis-pukisën yang mga sanga-sanga yang mga ayu ang para makaling malangu." Hey-there, the way you (are) to-cut-down-the trees (is like this), cut-off the branches of the trees chopping them up in-order-that (they) will quickly dry-out.
takwal1climb-upmga bag̓ay ang yag takwalay katulad tung niuy, ubin mangga may duma pa,Takwalën mu ra yang niuy, duru rang langu na.Climb-up the coconut-tree, it has a lot of dry ones on it.Ipatakwal mu kanay tiang ari mu asan tung pantaw.Please let that younger-sibling of yours (sg) climb up onto the porch.
takwal2' to climb up, scale 'Taung pag̓apla tung kapungul yang ayu.Manakuwala ta burak yang kalampisaw ikaklëm tung sëra.Indiyamu pagtakuwal-takuwal tung lumbuy mabugsuw̓amu.synkaplakapyatkaplungimputantparanëklampud
takwiln.G-string
takyudv.for the butt to suddenly move forwardkatulad tung bakës kung kaisan kung magpaëlëd yang sanga yay magtandu-tanduwan ay pagpaëlëd tung tau ang pagbantay,Ya ra ag̓atakyud yang mula ang inaplitan ta kastigu ni nanay na tung buli na. Bilang ag̓atkaw yang tiyana tung buli naWhen the child is punished by his mother by striking him on his butt, he jerks forward so that his butt is out of the way. [Yang mulang nag̓akastigu ni nanay na ta muya-muya, ya ra ag̓atakyud ang sakpën yang bugtung, ay agsisiitan ta duru. As-for the child who is-being-punished by his mother again-and-again, when he is hit by the rattan he can move his butt out of the way because he feels a lot of pain.
takyul' G-string 'Yay suut yang mga mamaëpët ang mga lalii atii kanay,Ungkuy bunakan mu kanay yang takyulu.Friend please wash my G-string.Ungkuy pablësay ka tiyang takyul mu.Friend let me borrow that (near hrr) G-string of yours.syntakwil
takyup enclose tiklopPagtakyup da yang lawii yang pag̓uliku ang nanliit tung pag̓ubranu.When I returned-home having-left my place of work. night was already enclosing (the world).Takyup da yang dalan ta lingët, indi ra magtagbasan.The trail is already enclosed by weeds, it's never been-cleared.Takyupun mu yang bëlëk, muya malikdan ta tau.Close-up the tridacna-shell, otherwise it might-be-stepped-on by a person.Takyupun mu yang gimay mu, muya malayatanaClose-up your barrel-skirt, otherwise you might expose your thigh.synsungkutakyuppënëng
tadëngto stopPatadëngën mi ka yang ginla yang mga mamula.Make the noise of the children stop.Yang mga pulis ya ray magpatadëng tung gulu.It's the police who will cause the riot to cease. antdiritsyu3ginla
tadtadchop-up-into-small-partsyag tadtaray ta pinu yang kugita para malëmëk,Tadtarën mu ta pinu yang kugita.Chop up the octopus into small pieces.Kawayan ang tinadtad yang lëblëb yang balay ang atiya.The wall of that (near hearer) house is bamboo which was-flattened.syntayaktaktinëktëkantkawayan
tadyalv.to cultivate plants by digging around themTadyalën mu yang tanëk ang itampëk asan tung kapungul yang luwak para manambëk.Dig-up the soil, (and) spread-it-around the stem of the plant so-that it will-grow-well (lit., become-fat). Malanubu ka yang pagdakul yang luwak kung pirming tadyalën yang kapungul nang tampëkan.Sustained will be the growth of a plant if its base is always cultivated and covered with soil.Yay mag̓ubraën tung tanëk kung midyu matëgas da.This is what is-done to the-soil if it-seems to-be already hard.synbakadkultibar
tagbakadj, v to be saturated with sasang bag̓ay ang katulad tung kapi, sëra ang midyu tung nasubraan da yang timplada na,Tagbak ang pisan pati tung isi yang iyan yang pangasin ang naa.This (near spkr) (type of) salting is totally saturating including the flesh of the fish.Tinagbak pati yang aw̓ëlu ta kutut yang pantut, durug buyu.Even my clothing was-saturated by the skunk's fart, being very stinky.
tagbasunspec. var. ofagbasv.yay ubra tung lingët,Magtagbasaw yang dalan malingët da.I'm going to clear-off the trail, it's already overgrown.Tagbasan mi ra yang kakasuyan, duru rang ilamun na.Clear the cashew-nut orchard, it already has a lot of grass.antlingët
tagkës1to-lash-togetheryay gamit yang mga mamaëpët atii kanay tung balay, yag tagkësay ta bugtung piru mabakëd ka,Tagkësën mu tiyang purta yang balay atiyang alamri para indi maabriyan.Lash that (near hrr) door of the house shut with that (near hrr) wire so-that it cannot be-opened.Tagkësan mu ta pinli yang kakay yang baw̓uy.Lash-together the feet of the pig with rope.Maning ka tiya yang ubra tung balay kung katëpan yang katëp ya ag̓itagkësay ta siksik tung kasiaw.It's also the same way when working on a house, when the nipa-shingles are used for the roof, they need-to-be-lashed with a stripped-piece of siksik-vine to the stringerssynbëgkës1lag̓ëtkëdkëd
tagkës2to-tieyang sasang durug bakëd ang ilakgëng yang kuralun mabuay ang magtupuk ig mabuntuk,Natagkësu ra yang balsaw.I was-able-to-secure my raft.Tagkësën mu kanay yang katëp ang natuklap.Please secure the nipa-shingles which which happened-to-be-flipped-up (by the wind). QLA: Ya pa ag̓aring tagkësën?antlug̓akulw̓ay
tagdëkv.to-drive sharpened stake into the groundTagdëkan mu ta bugsuk yang pundu yang barutu para mabakëd.Drive a stake for the anchor of the dugout so that it's firm.Itagdëk mu yang mga bugsuk ang tinalaran ang ikural asan tung panawan yang baw̓uy para indi ra maklëd tung kamuti.Drive the sharpened stakes into-the-ground to-make a fence where the wild-pig goes so that it cannot enter the sweet-potatoe-patch.Itagdëk mu kanay atiyang ayung tinalaran ang para duun mu ra ikëdkeray yang pundu yang mutur ta ang para indi ra ibëëkPlease drive that (near hrr) sharpened stake (into the ground) in-order-that there (far) will-be-the-place where the anchor of our (incl) motorized-boat must-be-tied-up in-order-that it not be-drifted-away.synbagdëk
tagnëk' to tie the hair in a knot 'yay mag̓ubraën yang mga baw̓ay tung buwa nirang arabubwat, yag purunay nira tung tutuw̓ukan nira ang bëgkësan ta panyu,Yang buwa yang mulang atiya tagnëkën mu ka, pirmi ra ilëm ang palaw̓ay-law̓ay.The hair of that (near hrr) child, you should tie it into a knot, it's always just Nanagnëk da yang baw̓ay ang atia tung tutuw̓ukan na.yay mag̓ubraën yang mga baw̓ay tung buwa nirang arabubwat, yag purunay nira tung tutuw̓ukan nira ang bëgkësan ta panyu,This is what the women do with their lomg hair, they have-to-wind-it-around on the top of their heads tieing it-up with a handkerdhief.syntagkës2
tagpisadjthin, narrowDuru rag tagpis yang tinanguni yang taung naa.The body of this (near speaker) person is very thin now..Matagpis dang masyadu yang dulung yang barutung naa, anda ray laban na tung pabangga tung batu. Yhe prow of this (near speaker) dugout is too thin, it cannot stand-up-to-running into a rock. Sasang bagay, ang anda ray bakëd na, katulad ka tung tinanguni ta tau may maniwang ka may matambëk, yang maniwang anday laban na tung malëlbat ang ubra makaling magsinti,Something with no strength like the body of a person, there-are thin (people) and there-are fat ones. A thin person has no strength to-take-on heavy kinds of work, he will quickly feel it.synbalasikwanën 1antmadamël
tagsëkto ram s.t. sharp into the groundya ray ubra tung sitaw, yag tagsëkay ta kiling ang langa-langaan para takwalan na,Tapus da ta tagsëk yang kural.(The work) of jaming in the small-bamboo (to make) the fence is finished already.Tagsëkan mi yang gulay ta kaplungan na.Yang buluk ang sinigpat mu, yay itagsëk mu ang papagsuwali-suwaliyën ang para yay kaplaan yang sitaw.As-for the small-bamboo which you cut-down, that is what you ram into the ground letting-it-be woven-together so that it will be the-place-where the sitaw-bean winds-itself-around.synbugsuk1bagdëk
tagtagto distributetung sasang punsiyun tukaw magsimpan da kanay ta mga pamangan ang yang lamisan ya ra tiang balsa yay ladlaran ta këlëd yang punti ang tumpuk-tumpuk yang pamtang nira yang anën,Tagtag̓an mi ra yang lamisan ta anën may sëra, may atiyang wai.Tagtag̓an mi ta panti atiyang samban tung buli yang sabang.Saap ang lag̓i nira yang sambëlak ang tinagtag̓an, malapad yang panaw nirang mamanliri.synbëklad
tagwayto-tuck s.t. into a fold in the skirtalang-alang da ta pinamtangan na purisu tung gimay na ra ilëm,Tagwayën mu ra ilëm tung gimay mu.Just put it in the fold of your barrel-skirt.Nagbulut yang bëyëru tung taguayan mu.
tag̓anareserveNatag̓ana ra tung duma tiya indi mi ra tandëg̓ën.That (near hrr) was-reserved for another (person), do not touch it.Limbus mi ra, asta yang aruman mi indi mi ra tinag̓anaan ta mapangan na,You (pl) have-consumed (it) already with the result (being) that as-for your (pl) companion, you (pl) never set-aside anything for him/her to-eat. syntalëën1baratu1
talag̓areallymay sasa pang tau ang nag̓auri, purisu paëpdan da ilëm ta mapangan na,Talag̓a ra ta duma tiya, indi mi ra palangaasan.Indi ra namagtalag̓a yang mga taung naa ta sëra, limbus da nira.antluw̓usutip