Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

b


bai n.grandmotherlolaDuduy, Ay pa ti bai mu.?Little-boy, where is your (sg) grandmother?
buuadj, vdrunklasingsynduyug-duyug1
baak' bark or skin of bamboo used for tying 'Ulit ta kawayan, ubin ulit ta buluk yay binaakan ang pinanipis ay ubraën ang linu may baay.balat ng kawayan o kaya balat ng buho na kinayasan at pinanipis kasi gawin na bilao at basket.Ipalëblëb mu kanay yang baak asan tung wai, muya magkëpës.Ibabad mo muna ang balat sa tubig baka magliit.Baakan mu ra yang binëlak-bëlak mung kawayan muya malangu, sayud dang baakan ay maglanit da.Make-strips of the skin of the bamboo you have-split-open, otherwise it might-dry-out, and then it would not be suitable to make-strips (out of it) for it would already beBëlak-bëlakën mu, sëray-sërayën tapus, ulikaw̓ënu tiya manipis da
baal*1v.cinch togetherMatapus mu ta pagsawëd-sawëd, ibaal mu yang bugtung ug̓ud ëlët da.Ibaal mu ra kanay yang kalat tung sakangan mu ang pagkatapus isawëd-sawëd mu tung awa mu ang para india maug̓ut. Alimbawa kung palug̓akan mu yang kalat ang nag̓apgësan mu, magsulwad da ang asta muklut da tung kalima mu. Anday duma, mabugsuwa ra.Wrap the rattan-rope around your (sg) your (thigh) and then tie it around your waist so that you won't slip-off-it. For example, if you allow the rope you are holding-onto to-slacken, it will come-undone until it slips thrugh your hands. There will be nothing else to-happen, you will fall.Atii kanay tung timpu yang mga mamaëpët, kumu anday taruwal nirang arabubwat, yang suut nira panay baal. Yang ilyag nang iyaning simanyan tung mga uras ang naa, ya ray ag̓aaningën ang takwil.A long time ago during the time of the older-men, since they did not have any long pants, what they all wore was what is now called a G-string (takwil).
baal*2v.to fermenttiningPabaalën ta ra kanay yang tëw̓ang naa ang para magyari rang langgaw.Let's ferment this (near spkr) tuba so that it will become vinegar.
baas1v.to be in a crouching position ready to pounce or strike.Yay ubra ta uti, maskin papaanën pa, magbaas ka ëngëd ta ambë ay sablëkën tung karni,Baasan mu asan yang baw̓uy tung turuw̓ug̓an, basi pa matimpuwan mu.Stalk the pig (wild) at the watering-hole, hopefully you (sg) will-be-able-to-get-it-at-the-opportune-time.Pagbaas yang uti ta ambë.The cat is stalking a rat .synsikupsipsippaniidpamaladtidtiidtiktik3siplatsuwitikmalung
baas2v.bring to a normal conditionkundisyonIndi pa nag̓abaasanu yang pabusis yang Dumarakul.I have not yet brought to a normal-condition (my) singing of the Dumarakul-epic.Indi pa nag̓abaasan yang tarëm yang gëëd ang naa.I have not yet been able to bring the sharpness of this bolo to a normal condition.Liwag̓en pa yang gitarang baklung inalang. Indi pa ag̓abaasan yang tunul na, bëlag pang butayag. {QLA: liwag̓ën = ?A newly purchased gitara is still problematic. It's sound still is not normal, it's still notIndi pa nag̓abaasanu yang makinang naa. Kung alimbawa kali-kaliyënung gamitën, muya marangga yang mga kasangkapana tung adalëm.Hindi pa nakondisyon ko ang makinang ito. Kung halimbawa dali-daling gamitin, baka masira ang mga piyesa sa ilalim.
baaw*n vFood for early morning or rice which was-kept-until-the-next-daypamangan tung timpranu, ubin anën ang pinangayag̓an,pagkain sa umaga, o kaya kanin na lamig (a umaga).Baawën ta ra ilëm yang bëyëd ang atiya, duruwa ra ilëm ang pulak anda ray bëyëd.Let us (incl) just cook that (near hearer) rice (husked rice) for breakfast.There are only two cans (of it) (after which) there will be no more.Sanlag̓ën mi tung mantika yang anën ang atiang baaw.Fry with cooking-oil that (near hearer) rice (cooked) for the first meal.syniramal
baayn.basketPira pa ngabaayan ang naëklan mi?How many baskets were you (pl) able-to-obtain?
baka1cow May lugar pa ang indi pa nag̓aakuparan, ubin tung ayëp ang pariu tung baka yang kamtangan na.[TA Unu pay gustu nang ianing? ]meron lugar pa na hindi pa napuntahan, o kaya sa hayop na tulad sa baka ang kalagyan niya.Bakanti pa yang lugar ang naa, anda pay tau na ang pagtinir.Malawak pa ang lugar na ito, wala pang tao niya ang nakatira.Katitinlu yang mga bakang gëg̓ësyë takaa.How very nice are the smaller-cows here (near spkr but not in sight).
baka2v.to whiten clothing
bag̓ëadjobesesasang taung durug tambëk, paniw̠ug-tiwug yang tiyana.Yang baw̠ay ang atiya bag̠ë maninga ra matungAbëë yang aruman tang atiya., durug ka bag̓ë.synbultit
bag̓u*to-sing-in-parts[sang klasi ta lugar ang matinlung panawën ay bëlag maliw̓ag yag panag̓aytay ilëm tung binit yang bukid asta kaw̓utun mu yang sambëlak ang bukid bëlag maning tung tutuw̓ukan na,]Tung pagbarag̓u, may prinsipal may pagbag̓u. Purisu kung pamasiyan mu, durug tinling pamasyan ay turunung pisan.
baid1v.to-file teeth to make them smooth
baid2v.1to hone a dull instrumenthasaBairën mu tung asakan yang gëëd mu, maaw̓ul da.Hone your (sg) bolo-knife on the wetstone, it is already dull.Baid ang pisan yang isi yang gëëru, durug tarëm.The blade of my bolo-knife is finely honed, it is very sharp. synmatalay2Ipabaid3to file one's teeth for beautyIpabaid mu yang isi mu para tërëpëng ang pisanGet-someone to file your (sg) teeth in-order-that all of them will-be exactly the same length.Young people file their teeth so that they look nice and even.
baid3n.k.o.treeMay ayung paggug̓uuyan ang baid tung talun. Darakulu ig arabubwat.In the forest there is a tree called baid. (They) are big and tall.
bait1v.remove from cooking-firemay natëg̓ën tung langën ang nag̓ipakinit ang kapi tung kalintadur ang nag̓ipaënat da,meron nakasalang sa kalan na ipinapainit na kape sa takuri ang pinapaunat na.Baitën mu ra tiyang kapi, manginëm ita rin.Remove that (near hearer) (container) of coffee, let us (incl) drinkNabaitu ra, ug̓aring anda pay panigtan.I removed (it from the fire), but there were no containers to-pour-it-into.synënatkuwat2tanggungalsaanttëg̓ënipakantud
bait2v.remove from cooking fire
bala1v.be-responsibleTinu pay pamala tung numyu?Who is-responsible for you (pl) ?Bala ra tung nuyuYou are responsible (for it)
bala2n.bullet
bala3n.ember, coals of firelangaw ang nasiruk ang ya ray nagbala,panggatong na nasunog at ayan nagbabaga na.Ipakiaw mu kanay asan tung bala yang iyanung sambilug ang kiniaw.[RA: Ipakyaw=indi pa nag̠akiaw, piru pagkasmbit mu yang iyan mung sam bilug, inaning mung kinyaw ra. Ya pa ag̠ari tiya?]Please let my one fish which was-roasted roast on the embers.Nalikëd yang kakayu tung bala yang apuy.My foot happened to-step-on the coal of the fire.synkiyaw1siruk1sarabsikdablalablaruslilab
bali1adj.1goodgalingTalagang baliya ka man ang manirbiyan tung yëën.You are really good in serving me.2meaning-to-say
bali2meaning-to-saysasang bitalang may gustu nang maskëan tung aruman na, bali pagpasiguru ka ilëm, ubin pag̓ingaluk ta pasanagtalimaan is a word which shows that he wants to learn (something) from his companion, meaning-to-say-that he is wanting-to-know (something) for sure.
balun.widow/widowerbaloYang balu indi mi ka paglipatan ang magpakdulan ta iyan, ay anda ra ka paman ay pandilëm ta sëra na.As-for the widow, do not forget to give her fish because there is no longer (anyone) who is looking-for her viand.Yang putul ta ti Puda balu ra unu.Our (incl) sibling, Puda is now said to be a widow.Atiya yay pangguy tung baw̓ay may lalii ang napasar da ta kasawa pagkatapus naulik tung pagka sambilug,As-for that (previously referred to) (term) that is the way a woman and/or a man is called who has already experienced the state of being-married and then retuned to the state of being single (lit., the status of being one/single).
barav.drag spomething heavyhilaYang mga mamula pamagbara yang barutu tung aranëk.As-for the kids they are dragging the dugout to the lower-part.Baraën ta yang kasku yang aruman tang iparanëk. Let's drag the hull of our (incl) companiion down to the lower place.syndii