Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

g


gaaknv--shaped indentation in outer edge of reefSang klasi ta gaang ang ya ra nga singlëb ang napasag̓uuk da duun tung adalëm, atia kadagmitan balayan da ta sikitën, ubin ian ang darakulu yay pagpasirungan nira,Yang gaak ang atiyang tung Kasin, indiamu magsipara asan, tiya balay ta sikitën.That (near hearer) V-shaped-indentation at Salt, do not use your goggles there (near hearer) , that (near hearer) the house of a sikitën-fish.Yang ampir tung Tëngëy yang ligpi na mga gaak ang adaralëm.synlig̓iantpëla 1.1
gaasn.keroseneGësyë ra ilëm yang gaas ta.We (incl) only have a little-bit of kerosene (left).
gamube-upsettingmalingët ang isip,Durug gamu yang mga mamulang naa tung pag̓ubraan.These (near spkr) children are very upsetting at the place of work.Durug gamu yang kërësën ay yang duma pagpasuwag tung planu.The conversing is very upsetting, because some are-going-against the plan.specsarutsynsambër
ganav.to-desire-more of somethingmasabur yang pamangan na,Anday gana yang maëpët ang mamangan anday sëra na.Te old-man has no desire for food when he does not have any viand.Magana yang pamangan kung may sëra.If there is a viand, food elicits a desire for more.synsaburusamsunamantmalagana2lasaymalasubas
garav.causedinalpëtan ta disprinsia ang may natëngëran na,Yang siit yang tiyan na nagara tung pinangan nang durug tambëk.The stomach ache was-caused by what he ate which was very fatty.Yang taung atia yay pirming panggara ta gulu.That (aforementioned) person is always causing conflicts.synkanay1 1kaliitdikannatëngëdgatëd
gasacloth like-a-pocket which is very soft, meaning-to-say it's the wick of the kerosene-pressure-lamp.aw̓ël ang midyu tung bursa ang durug lëmëk bali ya ra kay pabilu yang pitrumak,Indi ta ra sindiyan yang pitrumak, anda ra kay gasa na.Let's not light the kerosene-pressure-lamp, it does not have any wick.Pësëk da yang gasa yang pitrumak.The wick of the kerosene-pressure-lamp is already disintegrated.
gatan.the white liquid squeezed from shredded coconutUngkuy magbuwatita ra ta gata.Friend, let's make (some) coconut-milk now.Duduy, banutan mu yang niyuy ang atiyang langu, bëlakën mung suw̓ungun tapus kudkurun mu asan tung kudkuran, tapus sawawan ta wai, tapus mapëg̓a ra yang sawaw na, ya ray igata tung mga gulay.Sonny, remove-the fibrous-part of that (near hearer) dry coconut, split-it-into-two-halves then shred-it there (near hearer) in the shredder, then add water (to-it), then it-can-be-squeezed for its liquid, that is what is-used-to-cook the vegetables.
gatutriggeralamri yay mag̓ubraën ang gatu ta tumatik,Pagpalukaw taang gatu yang tumatik ang naa.Indi ra masuspindi yang gatu yang tumatik ang naa, pagbisiu ra.synpiritikan
gaw̓aa youngster who is stubborn can be sanctioned by an old personyang mulang supladu nag̓agaw̓an ta maëpët,Nagaw̓aanaw ra yang maëpët, purisu yuu ra ngalaw̓a.I was sanctioned by an older-person so as-for-me, I fell flat on the ground.Magaw̓aanamu yang mga mamaëpët, indiamu pag̓intirimis, bëlag da kapariyu mi.You (pl) can-be-sanctioned [for disrespecting] the older-people, so do not joke (with them) they are not the same (status) as you.
gëadadj.something untouched by anyone and thus available to others Napanawaw ta luray ang gëad ang anday may anya.I happened to come upon an untouched cave-containing-edible-birds' nests with their being no one claiming it. Yang kaparing naa, indi pa nag̓apanawan ta tau, gëad pa.These (near spkr) kapari-roots have not yet to be-come-upon by people, it is still untouched.Baa, yang aruman ta yay naita ta kaparing gëad ang indi pa ag̓aali-ali. Purisu dayun na rang inali ay durung isi na.As-for our (incl) companion, he was the one who saw the untouched kapari-plant which had never been dug-up. So he proceeded to-dig-it-up because it had much ///
gëëbto-be-full-of-a-certain-soundGëëb ang pisan yang balay ta tinangit yang mga mamulang atiang napatayan.The house is full of grief from crying by the those children who have been bereaved.Yang tambul yang maëpët ang atiya, kung patikan mu, gëëb na ilëm yang intirung baryu ang asta duun pa tung alawid. As-for the drum of that (near hrr) old-person, if you beat it, the entire barrio is full of its sound, including there (far) yet far-away.
gëëd1bolo
gëëd2ncreaseKung panuw̓ula tung ana mung baw̓ay, aningën mu, "Nini, palansaën mu yang taruwalu, pausuyan mu yang gëëd nang dati, para matinlung tëlëngan.If you are telling your daughter what to do, you say to her, "My-little-girl, iron my pants, follow it's original crease so that it will be nice to-look-at.
gëësto-claim-something-as-one's-ownGëësan mu yang luwak ang atiya, ay tiya luwak ni tatay mu. Ay durung pag̓ambu ang bëlag̓an luwak ni tatay na.Claim-as-your-own that (near hrr) plant, because that was your father's plant, Because there are many who are-claiming that it was not your father's plant.Gëësan mung sadiliyën yang mutur ang ipinasubli ni tatay mu tung nuyu. Indiya ra magpadëëg tung mga ari mu.Claim-as-your-own the motorized-boat which your father let you inherit. Do not allow your younger siblings to-defeat you.
gëëtv.to-be-stuck inside of somethingMay sasang bag̓ay ang indi ra nasarangan ang linaw̓ut ay nakipit da tung batu, katulad da tung sinipit ang nanakbët da tung adalëmKung duukun mu yang tëkbëkën tung anas na, muya igëët na yang kawala mu, indiya ra maliit.If you grab an octopus in its hole, it may-happen that it grabs your arm, (and) you will never be-able-to-leave. Guminëët da yang taklëb yang garapun ay nagliyas tung trid na.{taken to mean that the person cannot open the jar because the lid got-crosswise in the threaded-part.Indiita matakwal tung balay ay natëtënged gëtgët da ta tau.We (incl) will not be-able-to-climb-up into the house because it's jammed with peopleMay sasang bag̓ay ang indi ra nasarangan ang linaw̓ut ay nakipit da tung batu, katulad da tung sinipit ang nanakbët da tung adalëm.There-is something which cannot be-pulled-out because it got-caught on a rock like an anchor getting-caught on the bottom.Guminëët da yang taklëb yang garapun ay nagliyas tung trid na.The lid of the jar became-stuck because its threadssyngaw̓ëlgëtgëtkëëtantlug̓akugkal2
gëlayell at someoneGëlaan mu yang bakës muya baktaën na yang punti.Yell at the monkey, otherwise he might gobble-up the bananas.Ginëlanu yang mamulang pamag̓intra lapik yang mais, ya ra mampalaksu.I yelled at the kids who were-starting to break-off the corn from the stem, and they all took off running.synkalintug3ginla
gëw̓a1virgin-forestya ra yang mga ayung darakulu ubin talun ang inding pisan nag̓akuma ya ray binakbakan nira gubatGëw̓a yang kinuma yang mga aruman ta.It was virgin-forest which our (incl) companions made-into-a-swidden..synag̓aykibradatimpanakbalnablakpingas1antmatëgasbantig̓i
gëw̓a2n, v, adjdestroyedgëw̓a yang balay nira,siraNagëw̓a yang balay nira ang pinag̓umulan yang buu.Their house was-destroyed (because) the drunks rioted (in it).Indiamu magpalugmun tani magëw̓a yang tiptay.Don't stay over-here-by-me, the shack might be-destroyed (by the weight of many people).Nagëw̓a yang tanëk ang pinanawan yang yëgyëg.The ground which was affected by the earthquake fell-away.synrëgmëkpirdirangga
gig̓itrenchmag̓ubran ta panaw̓an ta wai tung tiktikan para indi magbëëk tung sirung yang balay,Gig̓ian mu ta panawan ta wai para langu ka yang sirung.dig a trench for the rain/water to run in so that underneath the house will be dry.Dëmëlanën yang sirung ay indi ra nagig̓ian.It's wet underneath the house for it was not trenched.synkanal1kalugilig̓an
giikn vurine, to urinate 'Durug ansu yang amëk tung giik yang mga mamula.Yang tangkal durug kalëp yang giik yang baw̓uy, limpiyuwan mi ka.As-for-the pigpen, (it) has strong smell of pig urine. You (pl) should clean-it-up (mg of ka?)
giitrazor bladesasang bag̓ay ang gamitën tung bëngët, katulad tung blid,Pablësay kanay tiyang giit mu, magbarbasaw rin.Please let me borrow that (near hrr) razor-blade of yours, I would-like-to-shave.Durug tarëm yang giit ang atiya.That (near hrr) is very sharp.synblid
girawaryang nag̓ainabu tung nasyun may nasyun kung kaisan pagginiraay,Yang mga sundalu nag̓ibatuk tung gira.Yang gustu ta rin anday gira para malimëng.
giumapply pressure to the hips of a woman who has just given birthyay mag̓ubraën tung baklung nangana, agiumën para maulik yang turnilyu yang pasing na,Giumën mu yang palti yang nangana para magkëg̓ët yang turnilyu yang pasing na.Apply pressure to the hips of a woman who has given birth so that the joints of her buttocls will lock together (in their normal position).Pitakën ming giumën yang mula pag nagbutul.
giyaguidesasang tau ang yay maggiya tung mga aruman na ang bëlag pa kabisadu tung lugar ang atiaYawa ray maggiya tung mga aruman mung manungul.You (sg) are the one to-guide your (sg) companions in climbing-up-the-mountain.Atiang mula ya ra ilëm ay maggia tung yatën.As-for that (near hearer) child he will just be the only one to-guide us (incl).synpraktiku2palaskawpraktiku1
giyuv.moveIndiita magyung makdëng ay durung mga tau. Piyët.We (incl) cannot move to stand-up because there are many people.Indiyaw ra magiyu ay durug piyët ay durung mga tau taa tung teparu.I cannot move because its very narrow because there are many people here beside me.synulagkalyëk1