Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

k


ka-n > npfxprefix
kasn.cashDurung pagpakdul ta sadlaw, bulan, kaldaw, may tung mga apuy ang puiding gamitën tung pagpanaw para masdlaw,Kaasan mu ka tani yang istipinu tiang kingki, durug kiklëp indi ra maitaw.Pakaasan mu ka yang maglikdanu.antmakiklëp
=ka-...-an=quantsmfxgroup of,
kaap1n.vThat is the rice which is shrunken without content or kernel of rice without any content ; winnowed riceYa ra yang paray ang këpës ang anday isi na, ubin yang pinanlëbkan bilang këpa na.yan na ang palay na singaw na wala nang laman niya, o kaya ang pinagbayuhan naging ipa niya.Limpiyuwan ming kaapan yang paray, duru pang kaap na.Clean the rice by shaking it (in a winnowing tray to separate the empty kernals from the full ones), it still has lots of empty kernals.Kaapan mu yang paray tung linu.Winnow the rice in the winnowing-tray.Makaapën yang paray ang ibinalita yang aruman ta. Bilang katëngaan ang may isi na may katëngan kang pulus kaap.The news shared by our (incl) companion is that their harvested rice is half and half. That-is-to-say half of it has grain and half (of it) are all empty hulls.Yang kaap ag̓anunut tung kalway yang paray.The empty-husk is attached the panicle of rice (when harvested).Kaapan da ang para magbëlag̓an da yang ulit na may yang isi na.Winnow it now in-order-that its hull (lit., skin) and its grain will-be-separated-from-each-other.Makaapën yang paray ang ipinakdul yang aruman ta tung yatën.The unhulled-rice our (incl) companion gave us (incl) had empty-hulls in it.
kaap2vto crawl on the surface of somethingindi pa pagpanaw,hindi pa naglalakad.Indi makdëng tung kabuu na yang taung atia.That (near hearer) person cannot stand-up because of his drunkeness.Ipakaap mu yang mula tung daktal.Let the child crawl on the floor.Pag̓ëlërami yang iruplanu. Law̓iig kaldaw yang layug na. Pangaap-kaap ilëm duun tung bukid ang pamagpabira-w̓ira. Yang timpung gira! Yang mga baw̓ay pangataki ta laksu.We (excl) were afraid of the airplanes. Night and day were their flights. They just crawled-around on the mountains. Wartime! The women defecated as they ran. synkanwangkanyap
kaasfr. var. ofkaatsp. var. ofkaatn vto-fish-with-a-lightNangaasami tan law̠ii, ay linawWe (excl) fished-with-a-light last night because it was calm.historically done with a bundled coconut fronds called lukay
kaatfr. var.kaassp. var.kaaslight ; lampSasang bag̓ay ang durug kaimpurtanti kung lawii ra ay durug kiklëp pag anday kaat.isang gamit na masyadong mahalaga sa gabi na kasi masyadong madilim kapag walang ilaw.Yang kinaatu tan lawii ang nanungul lukay.Ang ilaw ko kagabi ang umakyat sulo. Anday kaat yamën ang namangan tan lawii, nagdërëw̓ami ra ilëm.Walang ilaw namin ng kumain kagabi, kinapa-kapa namin na lang.
kakapry loose or come loose'bag̓ay ang midiyu tung matupuk da,gamit na medyo ba marupok na.Nakaka ra yang batung takaa ang may rika na.naiangat na ang batong ito na may basag na.Kakaën mu yang taklëb yang bulalu para maëklan yang isi na.Pry-loose the covering of the bulalu-shell so that its flesh can-be-gottensynkabraanttakëp
kakin.a-lighter-kind of cloth which can be made into a uniform, or pants or shirtskaki: Yang aw̓ël ang naang kaki ang nag̓alangën tung tindaan madagmit ang magamit pariyu tung mga pulis may tung mga sundalu ang yay yunipurmi nira.As-for this (near speaker) khaki cothing which is-bought in a store,it-is normally used (by people) like policmen and soldiers which (become) their uniforms.
kadaprt each Sasang bitala ang madagmit ang gamitën pagpartiparti, u, pag grupu-grupu tung mga tau.Isang salita na madalas na gamitin paghati-hati, o kapag pangkat-pangkat sa mga tao.Kada grupu tag lilima.Bawat grupo tig lilima.Salëgsa ilëm yang pakdul tung kada tau. Tig-isa lang ang bigay sa bawat tao.synsanga
kaëgadjbrazen womanSasang luak ang gurulayën yang kapungul na ayung gëg̓ësyë yang burak na yay mag̓ayëg̓ën ang gulayën.Yang sultirus sng atiya durug kakaëg ang durug bug̓al, aparti ka tung dumang barkada na.That (near hrr) young-man is very brazen, (acting) differently with his other buddies.Durug puya, anday galang, durug kaintrimis tung mga mamaëpët, mapinagpaimudAlways asking for things, no respect (for others), lots of joking with the old-people, always getting (people) to-laugh.
kaigfr. var. ofkig̓asp. var. ofkig̓av. Atiya ra, kaig̓ën da yang manu yang paray ang pinakaldaw.??????? the chicken will-deflect the rice which was-caused-to-be-dried-in-the-sun.Indi mu pagkaig̓ën muya lumagsik yang timgas na.Do not deflect (the rice), thePaaitaan mu yang paray ang nag̓ipakaldaw, baktaën yang manu ang pagkaig̓ën tung tanëk.Tignan-tignan mo ang palay na pinaaarawan, ubusin yan ng manok sa kakakahig sa lupa.Maayën ilëm, nakaig̓u yang kalima na, ang para malawid da tung tinanguniu purisu indiaw nasaksak. It is just a good thing that I was-able-to-deflect his hand so that my body would be far-away, therefore I did not get stabbed.Kaig̓ën mu yang mga mulang atiya, durug galëng.Paalisin mo ang mga bata na yan, masyadong maiingay.synkaskaskiigkiilpitik 1tapiksagangbatikal
kailn.' orange tree and its fruit'Sasang burak ta ayu ang magkaanggid tung bisbis, piru kung malutuk maamis.isang bunga ng kahoy na kagaya ng bisibis, pero kung hinog matamis.Yang luakung kail pamurak da.My native-orange-plant is now bearing-fruit.Durug tëmëd yang kail ang naa.This (near spkr) native-orange is very sweet.
kalan.' kind of turtle'Sang klasi ta sëra ang tung tëëb agpagtinir magkapariu tanira yang payukan, yag karniyay.Indi mu papanën ta kala yang talana, muya mabëg̓at, dating kamëmëg̓at pa man tiyaDo not feed the nursing-mother with kala-turtle (meat), it-may-be-that she may-get-sick-with-dysentery.Indiaw mauyun ang magsëra tiyang kala, kuntra tung linaw̓aaw.I do not like to (eat) that (near hrr) kala-turtle (meat), it is contrary to my breath. the back of this kind of turtle can be used to make a comb.
kali ' quickly 'apuradu yang kaministiran na, ubin yang saay, u panaw,madalian ang kailangan niya, o kaya ang sakay o lakad.Kaliën mu ka tiyang wai manginëmaw.Hurry-up on that (near hearer) water, I (want to) drink.Kalikaliën mu kang panaw pag̓apuraita mauriita ra tung ukasiyun.Bilis-bilisan mo ding maglakad, nagmamadali tayo. Mahulia tayo sa biyahe.synalistuantluwayëlat1
kalun.pestle for pounding rice grainsSasang gamit yang lusung yay nag̓ipanlëw̓ëk ta paray.Tarapuwan mu tiyang kalu manlëw̓ëkiita ra ta pamangan.Wipe-off that (near hearer) pestle, we (incl) will now pound (the rice) for food.Kalakan yang kalung naa, kabuay ang matëmëk ta paray.How litght-weight is this (near speaker) pestle, it's been a long time crushing the rice. [function of ma- in matëmëk ta paray? How does the abiltative mode fit here?]
kama1n.bedsasang lulugwan ta tau tung barku, ubin tung balay may asan ka,Irigkit-igkit dang pisan yang mga kama yamën ang maglugwan.Our (excl) beds on which we lay-down are too jammed-together.Anday bakanting kama yang barkung naa.There are no vacant cots on this (near speaker) boat.Indiaw maëlëk tung kamang atia durung surut na.I cannot sleep on that (near hearer) bed, it has a lot of bedbugs.
kama2n.vgrasp with one's hand with palm down.Ungkuy, pandawataw rin ta sang kamang kasin.Friend, I would like to ask for one handfull of salt.Yang aruman tang pamangan, yag kamaay na yang anën. Indi maskëng mamisik.As-for our (incl) companion who is eating, he has to grasp the rice (cooked) with his hand. He does not know how to pick it up-with-his fingers.Kamaan mu yang aruman mu ta kasin, ay pandawat.Give your (sg) companion a handfull of salt, because he is asking for-it.
kama3v. scratch an itch kung pangaklanita durung kinaruskus tang pagkama, may kaulug̓an na ka tung lulugwan ang katri, RAPA ??Kamaën mu ka yang bukuu, durug atël.Scratch my back, it's very itchy.Indiaw maëlëk tung kamang atia durung surut na. I cannot sleep on that (near hearer) bed, it has many bedbugs.Nini, kamaën mu ra kanay taning bukuu, durug̓ atël.Girlie, please scratch this back-of-mine over-here, it's very itchy..synpidyutpirutkalmutantakëp
kamu' stale smell 'Sasang kangit ta bëyëd ang nabuay rang napabtang ang indi ra nag̓ainsapu, u aw̓ël ang indi ra nag̓asuut ang natapuk da ilëm tung binit.Kakamu ra yang bëyëd ang naa. Nabuay rang naistak tung budiga.This (near spkr) rice (husked) has a bad smell already. It's already been sitting in the bodega for a long time.Pati aw̓ëlu nagkamu ra tung paragtangan ay indi ra mag̓insapwën yang baw̓ay ang naa.Yang taung anday dig̓u-rig̓u na, makamu ra.The person who does not bathe, (his) smell is bad. synpangusbangrësantmabanglu
kanuconjinterrogative conjunction meaning, are there any....anën ang binuat ang kalëm, ig yang dumang burak katulad tung puuk ya ka makangit ka,Taa, mag̓aningaw tung ni kasawa na, tung minag̓aru, kanu may partida taa?Well. I said to her husband, my son-in-law," is there a mid-wife here?"May aksidinti tung sampamilya, bakluaw nakaw̓ut tung nira. Purisu yang talimaanu, "Kanu kung nangaaskë ra yang mga putul na?"There-was an accident (that happened-to) one family, I had recently arrived at their (place). So my question was if his siblings already know about it.
kapicoffeeyay usar numan yang mga tau yang kapi,Pagsiit da yang kuluu, indiaw ra nag̓ainëm ta kapi.Mangalangamu ka ta kapi tung bariu.
karu1' trailer 'Sasang gamit ang malakan ilëm ang pag̓ëkël yang malëlbat basin punuk yang karga na ay may karitun na.Ikarga mu ilëm tung karu malbat tia, pagkatapus ipaguyud mu tung karabaw.Durung ëkëlëkël ang ikinarga yang aruman ta tung karu, piru baliwala ilëm tung karabaw.synkadang
karu2' ladle 'Gamit tung kusina tung pagbuat, nag̓ipangakid tung anën kung lutuk da.Magsimpanamu ra karuën mira tiang anën may yang sëra.Karuan mi ti manang mi ta sëra nira.synakid
kasav.to load a bullet into the chamberYang pusil may karasaana, asan da ipalg̓uray yang bala tung kanyun, atiya simpan dang pitikën yang gatilyung para lumpuk da. Yang taung panupat, may ëkël nang pusil. Masintiyana ra yang baw̓uy ang alëngët da, kasaëna yang pusil na ang ipatuy.