Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

ng


nganiadvindeed
ngiawv.meow (of a cat)
ngangan.mouthya ra taa mismu yang gamitën tang mamangan ig magbitala.bibigMasyadung maginla yang nganga mung atia, anda ray kaplaan.That mouth of-yours is too loud, it never stops (lit., it has no shallows).Indiyamu ka pagginla, takmërën mi ka yang nganga mi, indi ta ra ka masuupan yang bitala yang aruman ta.Don't make-noise, close your (pl) mouths, we (incl) can't pick-up the words of our (incl) companion.antmaspak2
ngilitto smile silently with the teeth partly visiblesang klasi pa ta imud ang bëlag butayag anday tunul na ay isi na ilëm ay nag̓aita, yang biw̓il na ya ilëm ay pagbuka ta gësyë.Yang aruman ta ya ilëm ag̓angilit tung yatën ang pag̓isturia. [RAPA: bëngatën mu kanay.]Our (incl) companion is just smiling at us (incl) telling stories. Kudul he may be showing that he is pagpaërëp, ubin pagsaway.Yang mulang naa ya ag̓angilit-ngilit. Pagpailalang masadya yang isip nang pamati.This (near spkr) kid is silently-smiling. He is-showing that his thoughts are joyful as he listens.Numanyan ti Kalasiyaw ya rag ngingilit ang pagpakanit tung ni Bakuku yang ulit na.Now-then, Deer is-grimacing as he allows Tortoise to skin him/remove his pelt.antimud
ngingin,vblue cleaner fishyang mula basta pagngëtëng da ngani ang pagpabëraw̓ëra ra mag̓asinti ra ta suw̓uk na. ???Yang mulang naa maninga ngingi basin ariyaw pa mangay duun ka.This kid (of mine) you (sg) would say he/she is like a ngingi, no matter where I go, he/she is also there.Pagngingi ra yang mulang atiya, muya nag̓asuw̓uk da.That (near hearer) kid is acting like a ngingi, maybe he/she is hungry.antngësngësngalikngik
ngungutn.drinking vessel made from a coconut hullsang klasi ta irinëman atii kanay tung timpu pa yang mamaëpët, ang iyuy ang pinuta tung mata na pagkatapus tuliën yang isi ëklan ang kaluran yang adalëm na ig kayasan ta matinlu tung sagpaw na,Yang ngungut niyuy ang tinëbtëw̓an tung mata na yay kinaluran yang isi na ang binuat ang irigman.Buatën mung ngungut yang niyuy ang atia durug dakul.synbagul
ngadngadv.to-become-worse; e.g., wounds, habits, characteristic of a personlukang pagwangwang ay anday asikasu purisu bëlag da yag pagmayën ya rag pagdakulNagngadngad da yang luka ni Duduy tung bisit na.The little-boy's sore on his lower-leg has-become-worse.Yang luka mu ang atiya bëlag̓an yag pagmayën yag pagngadngad midyu.That (near hearer) sore of yours is not getting-better; it looks like it's getting worse.Saw̓ungun mu rang lag̓i ang para indi ra magngadngad.Counter-act it right away so that it (his attitude of pride) doesn't become worse.synsëg̓ënganttapway2ngënngën2sag̓ëpsëp
ngalanga1mooing sound of a cow or carabaosang klasi ta tangit ta mula ang midiyu tung natigbak ta mupia, aywa ginalang-gang na ra ilëm, ig kung kaisan kung pamatianu maninga baka ang pagngalanga,Pag ngalanga ra yang mulang atiang pagpailaluy.Nginalangnga ra ilëm yang bakang pag̓aguyuran.2cry of suffering childPagngalanga ra yang mulang atiang pagpailaluy.That (near hearer) child is crying as he calls out not to-be-left-behind
ngayngay1adj, vallow the air to dry out something dampIpangayngay mu kanay asan tung sakbayan yang taruwalu, maramëg-ramëg pa.Please let my pants to-dry-out on the line, they are still somewhat damp.Mangayngay tung tinanguni yang ëyëp yang palët ang atii.The blowing of that (far from both spkr and hearer but still visible) wind has the quality of drying-out my body.Pagpangayngay tung palët yang bulalu.The bulalu-shell is letting the wind dry-it-out.synayay
ngayngay2cool breezesasang ëyëp ta palët ang malamig-lamig tung paniman tang tau.Mangayngay yang ëyëp yang palët taa tung lua.The blowing of the wind here (near spkr) outside is cool.Pangayngayan mu ra kanay asan tung pinggan yang puntiu makinit pa ka.Please allow my banana which is still hot to cool-off there (near hearer) on the platesynmalimasmaspriskuamëyantmakinit
ngëlngëlto-boil-food-for-along-time in order to soften itSasang pamangan ang matëgas ang ya kang lag̓i aglauyaay para manlëmëk, ang katulad ka tung tëkbëkën may yang duma pa kang paranganën pariu tung karni,Yang kugita pangëlngëlan mi ra asan tung dakulung kaldiru para manlëmëk da.As-for the octopus, you (pl) boil-it-for-a-long-time there (near hearer) in the big kettle in-order-to-soften-itPangëlngëlan mung pagbuwat yang kapari.When you boil the kapari-root, do-it-for-a-long-time.Sasang pamangan ang matëgas ang ya kang lag̓i aglauyaay para manlëmëk, ang katulad ka tung tëkbëkën may yang duma pa kang paranganën pariyu tung karni,Food that is tough which from-the-start must-be-cooked-for-a-long-time in-order-to become soft like octopus and other kinds of edibles like meat.Sasang pamangan ang matëgas ang ya kang lag̓i aglauyaay para manlëmëk, ang katulad ka tung tëkbëkën may yang duma pa kang paranganën pariu tung karni,One kind of food which is tough which right-from-the-start must be-boiled-for-a-long-time like octopus and other kinds of edible like meat.synlauya2
ngënngën1adjconstantmidyu tung pirmaminti yang siit tung kulu na,Ngëngën yang siit yang kuluu.The pain in my head is constant.Ngënngën da ka yang kuran, mag̓apun da magdamal si ka taa.The rain is constant, all day (and) also all night here.sasang kinaisipan ang durug katanda tung mga urubraën, maplës ilëm ang magmaskë,An attitude of being very focussed on the work, he will easily learn how to do it.Mangënngën yang isip ta mula, tia maplës ilëm ang paëtaran, askë nang lag̓i.The mind of a child is focussed, he'll be easy to advise,he will-know it right away.syndanaykëën2tëdëk2pirmiantpënay
ngënngën2keen or mentally sharplaksu ta isip ta tau ang matarëm ang mag̓intindi, ig may kamtangan na ka tung timpu ubin këtël, u kuran ang anday tadëng,Pangënngënan mu yang bitalang Tinagbanwa, para makaliyang magmataku.You (sig) (should) constantly speak the Tagbanwa language so-that you will quickly become-fluent.Talagang mangënngën yang isip yang mulang naa.The mind of this child is very keen. antpulpul1
ngënngën3constantsiit ang nag̓asinti na puirti, katulad ka tung kuran ya ka,Ngënngën yang siit yang timpëng.The pain of the swelling is constantNgënngën yang kuran ang naa pag̓apun da.antpuas
ngësngëswhimpersasang busis ta mula ang pagngalingi ay muya suw̓uk da, ubin nasalapu tung ginikanan na,Yang mulang naang magsisitan yang kakay na, pag̓intra ngësngës kung law̓ii.This (near speaker) child whose foot is hurting, begins to whimper when it's night time.Pagngësngës yang kirung gëg̓ësyë.The small dog whimpers.synngalingiantngalikngik
ngalikngiknickersasang mulang gësyë ang pagngingi ra siguru puiding pagsinti ra ta suwuk na,Pasusuw̓un mu ra yang mula ang atiang pagngalikngik, muya mag̓ampayan da ta suwuk na.Maninga ngalikngik ta kambing yang isiak yang mulang atia.
ngaragngagsoft palateTung adalëm yang nganga ta agbëbtang yang sasang parti tung nganga ta ang durug lëmëk atia tung may kapungul yang dilak ta ampir tung abwat,Yang ngaragngag ta sasang parti tung nganga ta ang durug lëmëk, ampir tung abwat.Our (incl) soft palate is a part of our (incl) mouth which is very soft towards the top (of the mouth).Masiit yang ngaragngag̓u.My soft palate is hurting.
ngarebngebv.to growlTakaa tung bugang, may nagngelung pangarebngeb, inay kung unu pa takaa?Over here ( near spkr but hidden) in a hole there is something which I hear growling, I do not know what it is (near spkr but hidden)?
ngarëbngëb1v.growlsistima ta maisëg ang ayëp ang katulad tung liun, may mga kiru, ubin singgarung. Pamagngërëbngeb kung masinti ta tau ay siguru matuk.Pagngarëbngëb tung bug̓ang yang singgarung ay gustu na sigurung matuk ubin magpaëlëd.A wildcat is roaring inside the hole, because he probably wants to fight or cause-fear.Pagngarëbngëb yang kirung dakulu ang naita tung yëën ay siguru mangëg̓ët da rin.The big dog which saw me is roaring because it probably wants to bite (me)antngërëb
ngarëbngëb2v.animal noisepagngarëbngëb yang uti ay kuntintu.Kudul 08/11/2019: said that this same noise is made by lions, singgarung, bayawak,etc. Question: how can the purring of a cat be similar tothe roaring of a lion?
ngili-ngiliv.to-inspect something closelyAgngili-ngiliën na ta ustung paëtëk-ëtëkan.nginili-ngili tang pinaëtëk-ëtëkan yang waing pagturuk kung aypag panliit.We (incl) carefully examined where the flowing water came from.[leak in our bathroom on 6-1.
ngilit-ngilitsmile-silentlyindi pa mabutayag yang imud yang mulang naa, pagngilit-ngilit pa ilëm.Pagngilit-ngilit da pala yang mulang naang gësyë.Surprisingly, this (near spkr) little kid is smiling (silently).India pagngilit-ngilit, muya masilag yang mga aruman ta, aningënita nira ang nag̓asaw̓ayita tung nira.Don't smile (silently), our (incl) companions might-become-angry, saying that we (incl) are-criticizing them.Pagngilit-ngilit yang mulang pagtëlëng tung mga arumanang pamagkarayam ay gustu na rin ang magpaintra.The child is smiling-silently as he looks at his companions playing-together because he would-like to enter (the game).[rin vs no rin=)syntëlëm-tëlëm 2talëngkëkmambëngabunansiya