Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

s


siadvagain
-si-affixifxindicates sudden or quick action [GUESS]buluk yay mag̓ubraën yang mamaëpët ang sëyëp tung wai tung kawang, pati tung panigarilyu puiding maning ka tia ay mag̓ubraën yang pamanigarilyu,
saabto-be-wateryya ray sistima ta tau ang durug bukli,Yang balita yang tau ang atiya saab da ka.The news (brought) by that (near hrr) person is also watery (fig. for excessive)Indi mu pasaaw̓an yang saw̓aw yang sëra, malasay ra ka kung saab.Do not add water to the soup of the viand, it will-become unappetizing if it's too watery.saab: Mag̓aning ti nanay , "Nini, indi mu pasaaw̓an ang pagsawaw tung anën, muya madunut. Bilang indi mu pasubraan yang wai.The mother said, "Little-girl, do not put too-much water on the rice, it might become mushy. That-is, do not put too much water on the rice."synsubra
saadmock-fightsang klasing talëk ang gamitën ilëm kung may mga kumbira maning pa tung pag̓araw̓ayan yang sundalu tung barku may yang sundalu tung suidad,Yang kumbirang atiya durug sadya may saad na.As-for that (near hearer) wedding-celebration, it will be very enjoyable (because) there-will-be-a-mock-fight.Binwatan ta arku na yang pagkumbiraan ang atiya siguru may saad.That (near hearer) wedding-site has-been-furnished with a decorative-arch, (so) probably there-will-be-a-mock-fight.Sang klasing talëk ang gamitën ilëm kung may mga kumbira. Maning pa tung pag̓araw̓ayan yang sundalu tung barku may yang sundalu tung suidad,It's one kind of dance which is only done if there is a wedding-ceremony. It's like a soldier from the grooms's group (lit. ship) and a soldier from the brides's group (lit., city) are fighting-against-each-other.synsinulug
saalv.to-get-off-track; to veerTung pagpadalag̓anu tung dalan yang mga kawayan, yang sam bilug, napakil yang tumbung na, purisu ya ray nagpasaal. (asan da nasakat tung kalilingtan.) When I was letting the (pieces of) bamboo slide down the trail, as-for one of them, its tip got-snagged, so that is what caused it to-veer .Ya ra ngasaal yang anën tung urungu ay masyadu ra yang gulu yang mga mamula kung may pamangan.The cooked-rice went the wrong way up into my nose because there was so much upset among the kids whenever there is food.saal: Yang mga ana mung mag̓arana, pagkatapus yang duma pagpaimud, purisu yawang pamangan naimura ka tung nira nagkamali yang pagtëlën mu yang anën. Purisu asan da nasaal yang anën tung urung mu.As-for your children- grouped-together, then some of them try-to-get-others-to-laugh, so as-for you who is eating (when) you also happened to-laugh (at them), the way in which you swallowed the rice was mistaken. So that was how the rice got-off-track into your nose.Yang kawayan ang nag̓iparada mu tung dalan yang sambilug nasaal dang naski tung dalan, indi ra nausuy yung ksdsklan ang kawayan.The bamboo which you are-arranging for the trail, one (of them) went-off-course not following the rest of the bamboo (pieces).synaskiliyas1nalpiligbinantsintruusuy
saapto-remove-a-little-bitdulangan pa ang tabasan para malapadMidyu bayuku pa yang binit na, saapan mu pa ta gësyë ang tadlëngën.It-seems that its side is still crooked, cut-it-back a little to straighten it.Saap ang lag̓i nira yang sambëlak ang tinagtag̓an malapad yang panaw nirang mamanliri.syntaapluw̓ustaapsampungluw̓usunawis2
saayto rideMagsaay ra yang mga aruman ta.Linaw ang pisan, matinlung ipagsaay.synlargasalaayann.vehicle
sabasmall cooking-bananaaran ta sang klasing punting midyu ka tung muku yang klasi na piru gëg̓ësyë pa tung muku yang burak na, piru masabur ay matigsën yang isi na ig maamut,Yang punting atiang saba gëg̓ësyëng bura ta punti.May luakung punting saba.
saka' to copy or follow 'Pinaniran na ilëm tung duma.Nag sakaw ra ilëm tung ubra yang aruman ta ay indiaw maskë.Ya ra ka ilëm nga saka tung duma, purisu naskëan na.synusuysuwad
sakëadjbrething-fast and-shallowly 'maliw̓ag yang paglinaw̓a na,Kasakë ra yang paglilinaw̓aën ta tung aluw̓ang ang naa.Our (incl) breathing is already too- fast because of this (near speaker) phlegm.Puirti rang biyal yang mulang atiya, masakë ra midyu yang paglilinaw̓aën na.That (near hearer) child has overeaten, it-seems that his breathing is-fast.synalës-alësapu1ansëd-ansëdantmatinlu
saku' sack 'sasang bag̓ay ang yay gamitën ang pagsaatan ta paray ubin bëyëd,Saknën mi yang saku asan tung kuma.Durug lëbat yang sakung naa, dakulu kang lag̓i.
sadan.the solid part of a door or windowtung balay kaministiran talagang may sada na para indi magpaklëd yang lamig,harangKung pagliitamu tung balay, nag̓isiradu mi yang sada yang purta.When you (pl) leave the house, use the door to close the doorway.Yang balay mi anday sada na purisu pagpaklëd ka yang lamig ay bukawas.Your (pl) house does not have any door so the cold-air comes inside because it's open with nothing to stop it.Yang sada yang purta pag̓itaan ta tabla may tabla.The sada of the door is where lumber meets lumber.Tung balay kaministiran talagang may sada na para indi magpaklëd yang lamig,In the house it's really necessary that it has a-way-to-close-it-up so that the cold will enter.synsiradutaklëbtakëpsalag̓aantbukawas
saduto-eat-togetheryay mag̓ubraën kung midyu kulang yang pinggan, saradu ra ilëm tung sa nga pingganan,Sadu-sadu ra ilëm kulang yang pinggan.Saduami ka ni nanay mi.sadu: yang mga mag̓aranng atiya pamamangan da ang pamagsaradu tung lamisaansyntalunga 2r
sag̓av.loopsag̓a: Mag̓aning ti tatay na tung ana na, "Duduy ipaalang mu ka yang sang sag̓ang iyan asan tung mga taung atiyang pamagkërësën-kësën.The father said to his son, "Lad, sell one loop of fish there (near hearer) to those (near hearer) people who-are-conversing (with each other)/"
said*for the sun or moon to setyang bulan paklaën da,Nasaid da yang bulan tan lawii.The moon set last night.Pagsaid yang bulan yay mag̓aningën yang mga mamaëpët ang primirung {sakëp}.synsantëk1salëp
salato do something offensive to the spirits causing negative consequences.tung mga lugar ang katulad tung mga aw̓uyuk, ubin tung tëëb ang may mga panyan na pilik da yang bitalaën ta ang midyu tung may panggalang ta tung mga magbaw̓anwa, para matinlu ka yang saay ta ubin yang panaw ta,Kung masala yang saay ta, yang tëëb pagpudlut ang indi ra alus lumaksu yang barutu.If our (incl) going is-offensive-to-the-supernatural, the ocean will thicken and the dugout will hardly move.Panalaan yang darala, liminandaw, may yang aw̓uyuk, muya masalaa duun.The places where the spirits are offended are Mount-Young-Women, Mount Highest, and the inland-lakes, you (sg) might run-afoul of them there.synlainkamali
saliv.to-take-the-place-of-anotherYang sali ni manung na ang mag̓ubra tung karsada yang ari na.The person who will take his older-sibling's place in working on the street (is) his younger-sibling. Masaliyaw tung karantaan muyang lawii.Later-on tonight I will-take-my-turn-Yuu rin yang mag̓aëklan nira ang magtulduk yang dalan, mayën ilëm napaklianaw yang putulu.I was the one they would get to show them the trail, it was just so-good that I was substituted-for by my sibling.symintra1antpirmikëën2
sapapoolwai ang natuw̓ud tung napalikbaung,Yang mga karabaw pamagpatuw̓ug tung sapa ang indi pagbëëk yang wai na.As-for the water-buffaloes they wallow-as-a-group in the pool where the water does not floe.Guyuran mu yang mga baka ang paigmën asan tung sapa.
sapiword used to shoo away a catbitalang panaw̓uy tung uti,Sapi yang uting naa durug takab.Sapinan mu tiang kakarungan mu.syntaw̓uyapin1
sapu1be-aware-of , become known-to uri rang natultul, ay indi kang lag̓i naskë,Baklua ilëm ngasapu, ta nungayna ami pa taa ta pag̓ëlat tung nuyu.You (sg) only became-aware (of something) Since a while-ago we (excl) have-been-waiting-for you.Indiyamu paginla, muya masapuwanita yang mga aruman ta.Do not be-noisy, It-may-be that our (incl) companions will-become-aware-of-us (incl).synsapët1diparadig̓amugamgamantlipat
sapu2to-be-found-outmidyu tung ya ra ilëm ngadëmdëmay na yang mga aruman na, kung tung dumang bag̓ay pa ya ra ngalagpat purisu naita na,Bakluwa ilën ngasapu ta nungaynami pa taa ta pag̓ëlat.You (sg) just found-out when we (excl) have been here (near spkr) all along waiting (for you).Ti Maria nasapuan yang maëpët ang may kadalan nang lalii tung mag̓ëlkan na.Baklu nasapu yang aruman ta tung kërësën ta.Our (incl) companion just found-out about what we (incl) discussed.
sarastrain a liquidyay sasang mag̓ubraën tung wai para mapinig yang buling,Saraën mu ra kanay yang wai para limpiu baklu ra isaatay tung mga galunan.Please strain the water so that it will-become clean before it’s poured-into gallon-containers.Yang gata saraën mu para mapinig yang iskuma na.As-for-the-coconut-milk, strain (it) so that the scum can-be-separated-out.antlimpiu
sasaonepagpailala tung pagkabëtang ta tau ang tanya sambilug ilëm,isaPariu tung yëën yuu sasa ra tung mga maliliw̓ag̓ën ang pagkabëtang.Like myself, I am one (of those) whose status is considered to be a poor person.Sasa may sasa tung yatën kung tinu pay gustung magbitala, puidi ra.For each one among us, whoever wants to speak, he can do so.
sayan.skirtsuut ta mga baw̓ay, midiyu tung patadyung ka piru may gartër tung awa na,Lagwas yang saya yang baw̓ay ang atia, sadsad tung kakay.Saya yang suutun yang mga mamulang mamagpalua yang prugrama nira.synpatadyung
sëbëto-feel-sadsasang tau ang pinalagpakan ta bitalang malbat,Pagsëbë rang nabitalaan yang mulang atia.Durung pagsëbë yang magkasawang atiya tung ana nirang naglayas da.That (near hearer) married-couple feel very sad over their child who had-run-off.synpungaw