Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

t


ta1interjectionWell? implies that person wants to hear or learn more from the speaker.sasang bitala ang bëlag̓an tapus may kadayunan na pa,Ta, unu ray kinaw̓ut na?Well, what was the result of it?Ta, taa mag̓impisa asta tani.Well, here (near spkr) is where you begin until here (Closer to spker)Kung agpaninluan da yang pamamati, taën da nira yang pagbitala ang para padayunan na yang nag̓iugtul na.If the listeners are enjoying (the story), they will say "ta" to the speaker so that he will continue what he is telling (them).synpagkatapus
ta2pro.we, our, us (incl)
ta3prtFunctor marking following noun either as generic or non-specific[sasang tau ang midiyu tung nabakluw̓an ang pisan pirming pandar yang makina,]TAng
taaprohere, near speakerTaawamu ra kanay tung siudad mag̓ëlat.You stay here in the city for awhile. Luke 24:49 as an alternative way to say: "you must wait in the city".Taaën da kanay yang mga ëlekëkël tang malëbat. Pabalikan ta ra ilëm tung mga aka mung darakulu.
taun vpersontaoIndiaw natau kung bëlag tung ni nanay ni tatay ang yay namag̓asikasung nagpadakul tung yëën.I would not have-become-a-person if it had not been for mother and father who took-care-of-me and raised me.Yang taung atiya indi nag̓ailalaw, kung tinu pay aran na.As-for that (near hearer) person, I do not know him/her as to what his/her name is.
taalto-hesitatepagdalëndën yang isip na,mag-alanganPagtaal yang isipu ang pasintar asan ay midyu akupadu ta tau.My mind is hesitating to secure-a-place there (near hrr) because it-seems that it's occupied by someonetaal: Kërësën yang sampamilyu ang isukma nira yang ana yang putul nira. Ag̓aaning yang may ana, "Pagtaal yang isipu ang magpakasawa tung anaw. Ay yang mga taung atiya, sayud yang kustumbri nira.The discussion of one family-unit if they will-represent the son of (one of) their siblings in arranging-a-marriage-for-him. The person whose son it-is said (to them). I am-hesitating to let my son get-married. Because those (near hearer) people (refers to the girl's family-unit), their customs are bad.taal: Pagtaal yang isipung mag̓angay duun tung lugar ang Bulalacao ay bëlag kaminisaduu.I hesitate to go there to Bulalacao because it's not (something that) I am familiar with.synmantëlëduwa-duwadalëndën
taapto-finish-a-taskya ray risulta yang ubra madasig kang matapus kung taraw̓ang,Taapën ta rang lag̓i numaan yang lidyën tang naa ang tapusun para anda ray balikan ta.Let us (incl) complete this (near speaker) cutting-down now so that there-will-be nothing for us to-return-to.Sang taap ta ra ilëm yang nabutwan ang atiya.It will be just one action regarding that (near hearer) which was left-undone.Yang ubra tang naa taa tung plasa, para anda ray maëpëd ang balikan ta, taapën ta rang tanan.As-for this (near speaker) work of ours (incl) here (near speaker) in the plasa, in order that there will not be anything left (undone) for which we (incl) would-return, let us (incl) finish-up everything now.Sigi ra yuu ray magtaap ang para makumplitu ra yang ibinilang ang aras.Okay now, I will be the one to-complete (it) in-order-that the cash (part of the bride-price) of what was counted-out to-you (by the bride-to-be's father) may-be-completed.taap: Mag̓aning yang mga taung pamagpaina, taapën tang lag̓ing tapusun pagtagbas ta taa tung plasa ug̓ud anda ray balikan.The people who were-clearing-the-area said, "Let-us (incl) complete right now our (incl) clearing of the plaza in-order-that there will be nothing to-return-for.synkumplitu
takato-be-impatientyang tau maplës magmalagana yang isip na, ubin lasayan kung mabuay rang pamalad na ang anda kay pakaw̓utun na midyu yang bitala na,Katakang pamalaran yang tau, kabuay ang mag̓intindi tung bitala yang Dios.India magmataka ta pag̓ëlat, pira pang kaldaw may asan da ka ëngëd ang mamati.Do not be-impatient in waiting, in a few days, there-will-be (some) who will-listen regardless.synlakgasmalagana2antprusigirmadasigdërëp
takin v to defecate; feces ligna ta kiru, u, tauTaki ta tau yang pag̓ampëg ang atiya ang nag̓auw̓uu.Yang mulang gësyë nantaki ra tung amëk.
taku' knowledge, cleverness 'Yang tau ang naaral ta gësyë mayën ka ëngëd ay nag̓askëng magpirma yang aran na,Indiaw matakung magsulat yang aranu.Mataku pala yang taung naa piru yag pagpagarantur kung magsulat.synpanday 1
talav.to-weaveMaalag-alag yang pagtala mu yang linu. Purisu maayën pa sënsënën mu yang pagtala mu.The way you (sg) are weaving the winnowing-tray has-spaces-in-it. So it would be good if you would bring the pieces closer-together as you are-weaving.Yang mga bag̓ay ang yag talaay ya ra yang baay, paypay, lëblëb.The things which need-to-be-woven are baskets, bamboo-mats, walling,
talunsubmerged-reefThis kind of reef is never bare at low tide, and it is not connected to land like the bag̱unbun is. They are surrounded by deep water. They can be located near fringing-reefs (bag̱unbun), but they are typically found in open sea. It is a good fishing ground for users of hook and line (bila) and for users of spearguns (tumatik)
tama1adj, ncorrectsintrung planu, katulad tung bitala ta matinlu ka tung pamati yang mga tau kung bëlag kamali yang sambitën ta,Tama ra kanay tiyang ubra, mulikita ra.That (near hearer) work is enough already, let us (incl) go-home now.Tamang pisan yang planu yang aruman ta.Absolutely correct is the plan of our (incl) companion.
tama2v.to-be-strongly-affectedAbëë tinamaanaw ta këg̓ët yang mga alëkëk duun tung katëtënglan, durung kumbatël tung tinanguniyu.Wow, I was-strongly-affected by the bites of theAbëë tinamaanaw ta këg̓ët yang mga alëkëk duun tung katëtënglan, durung kumbatël tung tinanguniyu.Wow, I was all bit-up by the alëkëk insect there in the mangrove-area, I had many welts on my body.Tinamanaw yang lëbat tung ubra tang atiya.I was affected by the weight of that (near hearer) job of ours (incl).
tapav.to dry something over the fireyang ian yag palanguw̓ay tung kinit yang apuy,Tapaan mu yang mga iyan tung paya.Tapaan mu tung apuy yang pandan mu.
tarun vbeeswaxIndi mu iplëk yang taru yang pitiwan, ag̓ikulaw tung tiparaw.Do not throw-away the beeswax of the pitiwan bee, I am-using-it to-cement the glass in my goggles.Busug̓un mung kandila yang taru yang pitiwan.Yang bitalang busug, may san laaw ang buluk, may bënang, may pagtunawan, may apuy. Primiru simpanën mu yang buluk, pukisën tung laaw na, tapus puyukan mu ra tung bungkuk na tung buli. Mag̓ëyëpa ra ta apuy, kung magdëkal da, ipatëg̓ën mu yang karag̓ay tung apuy, asan da ipabtangay mu yang taru ang para tunawën. Kung tunaw ra nganing, kali-kaliyën dang isaat tung buluk. Mintras nag̓isaat mu, yang ilu, pëgsan mung ipasintru tung buluk. Paamëyan da ta pira pang minutu, tapus bëlakën da yang buluk, atiya kandila ra. Yang kaabwat na sang dangaw may gësyë.
tatutatooatia sang kalasi kang sipra piru tung tinanguni,Pati tinanguni ta magtatuan ay magpasadyaën para matinlung tëlëngan.Yang mga tau taa yang duma puspus ta tatu yang tinanguni nira.
taudrespectUg̓ali ta taung naplëkan ta panggalang na.Anday taud nang magbitala yang taung atiya.That (near hrr) person does not know how to-speak with respect.Naintindian mu Don Juan, naa ganadiria ta tau, anday katauran mu?Were you able to understand, Don Juan, this (near spkr) (is) somebody's grazing-land, you do not have any respect?syngalangantamumu2
tawishow respect by bending down with one's palms together and extendedpanggalang tung mata ta mamaëpët;Tawi kanay tung numyu tumakliw̓aw pa.Please excuse me, I will pass-by (you) yet.Panawiya asan tung mga mata yang mga mamaëpët.You (sg) show respect to the old-people (lit.,show respect to the eyes of the old-people).
taw̓ato-sproutSasang kukbang ang inanaw yay nagtawtaw ra yang tubu na.Nataw̓a ra yang tubu yang inanaw̓ung abukadu.The avocado which I had-planted-in-a-seed-bed, it's stem sprouted.Nataw̓a ra yang burak yang paray ang pagwaswas.syntawtawtambawaswas
taw̓un vto-draw-waterYang taw̓u indi mi pag̓ëklan mag̓agamit tani tung buw̓un.The dipper, do not take it, it's being used here at the well.Panaw̓u pa ta wai ang ipagdig̓u yang mulang gësyë.She (his mother) is still draeing-water to-use-in-bathing (her) little child.synsaruk 1
tayuadj, vto-correct-one's-workKung puidi ilëm yang ubra mu magtayuw̓ën mu ka.If it can only be, correct your work.Tayu ra simanyan yang ubraaw, anda ray disprinsia.Now my work is already acceptable there-is no-problem now.synanluyayustadlëngtama1saktuantliku-liku2mali1malingët
tëapa shot in the dark; to do something without forethought.anda ray siguradung rumbu;Patëap yang panaw tang naa anda ray siguradung balay ang takwalan ta.This journey of ours is a shot in the dark (because) there are no houses that we can be sure of being able to go up into them.Patëap da ilëm yang mga mamula yang pag̓intindi nira, ay anda ray matinlung sistima ang pausuyan nira.The understanding of the children is confused for there is no good system on which they can pattern themselves.\Ti Don Juan patëap dang pasarakat, maskin ay ra ilëm.Don Juan acted without forethought, anywhere was okay (with him)synpasarakatpakpëtpasalamanglagpatantdilantaduasintadusiguristasiguradu
tëëb1n.oceanwaing makasin ang indi mainëmdagatPagpapla ra yang tëëb.The ocean is already (proceeding to) low-tide.2v.to become high tide3n.high tideMagtëtëëb da.The tide is rising now.synpangkëksëpëk
tëëd*to-limit-the-amountsasang tau ang mainisipën ang midiyu malbat tung isip na ang magtaw̓ang tung aruman na, purisu pagtëëd ilëm yang ubra na,Ya ilëm agpagtëëd yang aruman ta yang panaw nang pagliri.Our (incl) companion just limits how far he goes in cutting-down (the trees in a swidden).Tëërën mu ilëm yang taung nag̓asilag̓an mu.Just limit (your response) towards the person you are angry with.synmawayangmalugarurug-urug*