Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

u


uki' to be agreed upon 'Pag yang kërësën inukian da ya ra ilëm tia tapus.Tapus da yang pinagkërësënan yamën inukian da ka ilëm ni Kapitan.Uki ungkuy, andamal indiya malipat tung kësën ta.synsigiantindi
unido-something-to-anotherpagpadisisiun kung unuray buatën na,Uniënu pa w̓asu yang mula kung maitaw?What should I do with the child if I see him?Uniënu pa yang iyan, tapaanu ilëm?What should I do with the fish, just smoke them?Bëë ti tatay ka, dëëg na pang nag̓uniën namu pa. Indiamu kag paw̓ayaanu.Father is mistaken, it sounds worse that someone being after you (pl). I am not ignoring you.
unuInterwhatpag sukma kung unu ray buatëna,Unu ray buatënu matapusu naa?What should I do when I finish this (near speaker)?Unu ray buatën ta tung iyan, tapaan ta ra ilëm?What should we (incl) with the fish,
urilaternakampus da yang mga mamula tung ukasyun,Muyaw ra mamangan tung uri, patkaw̓ën da atiyang mga bisita.I will eat later-on at the end (of the feast) let those (near hearer) visitors go first.Mauriami pa taa, magtukaw̓amu ra.We (excl) will be later, you (pl) go-ahead now.syntaktakulyutulputkampus
usu1bearoso
usu2v.to-discern-kinship-relationsYang sultirus ang atia, pagpausu tung maëpët yang pagkabëtang nira yang baw̓ay ang nag̓alëlyag̓anang pangasawaën.synusar
utafr. var. ofutaksp. var. ofutakn.brainuta: Yang uta yang baw̓uy ang nag̓akarni mu, bëlakën mu yang kulu na para eklan mu yang uta na ang ilakët tung mga isi nang buwatënThe brain of a pig which you are-cutting-up-into-pieces, split its head in-order-that you (can) get its brain (and) mix it with its (other) parts to-be-cooked.Yang bitalang uta yay ultimung bitalang Tinagbanwa, piru yang bitalang utak ag̓agamit ta sari-saring nasyun ig ag̓agamit ka yang mga Tagbanwa.The word uta is a truely Tagbanwa word, but the word utak is also used by various-other ethnic-groups and also by the Tagbanwas.
utin.catutipusa
utun.head lousekutosynkayumadlikës1There are three sizes of the hair louse: utu is the larger, kayumad smaller, likës is its egg.
utu*n.omen birdUtu yang bakës yang kamantug.The omen bird of the monkey is the hornbill. (The voice of the hornbill indicates that the monkeys are coming to a field.)Utu yang mangaluk yang wakwak.The voice of the wakwak bird indicates that there is a visera-sucker nearby.Kung paglayug yang mangaluk, yang biw̓italaëna magkaangid tung busis yang lamlam ang wakwak. Purisu yang wakwak utu yang mangaluk.When a viscera sucker is flying, it's words (sound like) the voice of the wakwak bird. So the wakwak (bird) is the omen (indicating that the viscera sucker is near).
uup*gather things togetherSang klasing ubrang malakan ka ilëm ay yag pamunpun ka ilëm yang kinalkag.Uupun mu ra yang aw̓ël siguru langu ra.Gather the clothing, it is probably already dry.Nauup da yang paray ang pinakaldaw ay tëgas.The rice (unhulled) which was-dried-in-the-sun, was-able-to-be-picked-up, because it was hard.synaampunpunëëp
uusn.hoseYang uus may mga pësëk na purisu durung waing pagbalanaw tung dalan.
uutv.to-repair-a-hole in s.t. amëk ang lubut ay binakta yang ambë,Uutan mu yang amëk ang inëtët yang ambë.Repair the hole in the mat which was-shredded-by a rat.Ti nanay pag̓uut yang buli yang liw̓ën ang inëtët yang ambë.Mother is-repairing the bottom of thesynëët1tambëlantpësëk
uw̠usmellmabanglu yang kangit yang paray ang baklu,Uwu ta paray ang baklu yang anën nira.Nag̓auwuaw ta kaping magsanlag̓ën.I can smell the coffee being heated-up.synsingutanlupantëngampëgmakakamu
uw̓uto-smellpag̓uw̓uaw ta mabuyu,Maninga uw̓u ta kutut ta tarangaw.You (sg) would-say that it is the smell of a fart made by a tarangaw-insect.Uw̓u ra tii ta anën.That (far from both the speaker and the hearer) has the smell of cooked-rice.Ubwan mu yang sërang naa, midyu bagyaw ra.Smell this (near spkr) viand, it-seems to-be-spoiled already.synsingut
ubraworkubrang anday paënay,Durung ubra tung Borac.Tigbak yang tinanguni ta tung ubra.
ukabv.' to become detached from 'Sasang bag̓ay ang luminayug tung këtël yang palët.Ukab yang katëp yang balay yamën tung këtël yang palët.The nipa-palm-shingles are-detached from our (excl) house due-to the power of the wind.Durug siit yang ukuw̓u ang nag̓aukab.My fingernail which got-detached is very painful.
ukad' food that expands in volume while being cooked 'Sang klasi ta pamangan yang dawa yay mauli ang lugaw̓ën.Durug ukad yang bëyëd ang naang NFA.This (near spkr) NFA rice expands very much.Tung lugaw anda ra kay magdëëg tung daw̓a durug ukad.Regarding making-soft-food, there is nothing better than millet (because) it-expands very much.synlëtaulbualsamaltaant[kanad]
ukas11' to remove a cover ; to emerge from period of mourning 'sasang bag̓ay ang idinapa tung mga ëkëlëkël katulad tung trapal ubin nag̓ilëblëb yag kuatay,Ukasan mu ra yang bëgyas ta taklëb na para ngay-ngayan da.Remove from the rattan-container its cover so-that (ts contents) will-beUkasën mu ra yang trapal ang atia tutal malandung da.2to emerge from a period of mourning for the death of a loved one3remove coveringkuatën da yang tipara, ubin yang dapa tung anën,Ukasën mu ra yang tipara mu, mulikiita ra.Remove your (sg) goggles, let's go home now.Naukasan da ta taklëb na yang anën.The cooked-rice had its lid removed.synkuwat2kakasabriantdapataklëb
ukas2v.the final ceremony signaling the termination of the mourning period.ya ray katapusan yang pagluksa na tung sasang minatay,Andamal mangukas da yang taung atiya.Tomorrow that (aforementioned) person will-obseve-the-end-of (his/her) mourning-period,Tinupa kaya ay mamatbat tung ukas ang atiya?Who could be the chanter at that (aforementioned) observance-of-the-end-of-the-mourning-period?syntapuskumplituantluksa
ukayfr. var.akuy*v.mix elements togetheryay pag̓urubraën tung simintu para indi magbantëd,Ukayën mu yang paray ang ipinakaldaw.Move around the umhusked-rice which has-been-exposed to the sun.Indi ra ukayën yang binuat naplan da.Do not stir (the rice) which-has-been-cooked when it has already been- depleted of water.
ukubfingernailDuru rag karabubwat yang mga ukub mu, maninga ra ukub ta mangaluk.Your fingernails are very long, you could say that they were the fingernaiks of a viscera-sucker.Durug siit yang ukub yang kalimaw magnanakan.The fingernail of my hand is very painful, it will-produce-pus.synëkëb
ukukn.' cockroach 'mga dayapdap ang gëg̓ësyë tung balay,ipisDurung ukuk tung balay ang naa.There are many cockroaches in this (near speaker) house.Sinuut yang ukuk ang gësyë yang talingaw.My ear was entered by a small cockroach
ukum' to hold water in one's mouth 'Indi na ra ininëm yang wai, ya ra ilëm ngaukumay na tung nganga na.Ukumun mu ra tiang kapi mu muya mailas.Yang mulang naa damang ang manginëm, ukumuna yang kapi na pagkatapus ibula na.
ukuy' to stir gently with ladle 'Sasang gamit tung kusina ang may kayëtëng na ang yay pëgsan kung may magbuat da ang kapariutung karu, u kutsara ya ka.Mag̓abarik da yang ukuy yang karung naa.Yang ukuy yang karung naa, kawayan ang linag̓isan ta matinlu.