Resultado de búsqueda de "teratyo choeni"

vesegavagantetagantsi vr. {yovesegavagantetaka} tener úlceras o llagas en la boca. Tatarikatyo gakero shaonka ovesegavagantetanaka, ¡ojojoo teratyo choeni kara, tyampa onkantaempa osekataempara! (No sé) qué tendrá mi abuela que ha comenzado a tener llagas en la boca, ¡qué barbaridad, son tantas que ya no tiene cómo comer! V. vesegagantsi, vagántentsi.

tsaneagantsi vtr. {itsaneakaro} no querer dar algo (no necesariamente en sentido negativo); guardar o cuidar celosamente; no querer que alguien toque o vea algo. Ikenkiagani pairani matsigenka itimira ine, ¡tyarika, teratyo choeni! Okantanavetakari itsinanete onkogakenerira, teratyo ininte, itsaneakarityo. Se cuenta que antiguamente había un hombre que tenía piojos, ¡qué barbaridad, tenía muchísimos (lit. no pocos)! Su mujer le decía que se los iba a buscar, pero él no quería que ella los tocara. Yogaenokanakara itomi ogokine, onevivetakari. Itsaneakari ikanti: “Arione, irirotari notentapinita nashimirintaigara, onti pogapuntareitakenari”. (Cuentan que) cuando el hijo de su tío ya era un joven (lit. era alto), ella se lo pidió. Él no quiso dárselo y dijo: “Déjalo, él es a quien siempre llevo como compañero cuando voy a pelear y vas a privarme del único (compañero) que tengo”.

chóeni adv. aadv. un poco. Okatsitake choeni. Duele un poco. • Se emplea con varias formas de samanitagantsi estar o ser lejos (lugar o tiempo) para expresar la idea de un poco más tarde o un poco después. Choeni osama atake okutagitetanai okireaiganai ishintoegi.  Un poco más tarde amaneció, y sus hijas se despertaron. badv. cerca. —¿Iroro samani? —Tera, onti choeni. —¿Es lejos? —No, es cerca.

teratyo choeni muchísimo, muchos/as (lit. no poco(s)). Ikenkiagani pairani matsigenka itimira ine, ¡tyarika, teratyo choeni! Se cuenta que antiguamente había un hombre que tenía piojos. ¡Qué barbaridad, no eran pocos!

petutaitagantsi 1vt. {yapetutaitakeri} cortar el pelo a uno dejándolo totalmente pelado. Yogari iriri yapetutaitakeri notomi ineakerira itimira ine, ¡tyarika, teratyo choeni! Al ver que mi hijo tenía una tremenda infestación de piojos, su papá le cortó el pelo dejándolo totalmente pelado. 2vr. {yapetutaitaka} tener la cabeza pelacha, quedarse calvo/a. V. pe- Apén. 1; tutáintsi.