Resultado de búsqueda de "tonkéropi"

tonkéropi inan. esp. de caña. [‣ Crece en las alturas del AU. Es muy parecida a la paca pero un poco más fina y menos doble. La semilla oyaki tonkéropi se cae más o menos cada 10 años, y de esta semilla sólo crecen algunos carrizos pequeños que se secan y se caen; de éstos crecen otros más grandes..]◊ Se usa en la confección de coronas y tradicionalmente, en algunos lugares, se usaban secciones en lugar de tazas para tomar bebidas. Yogari apa iserovitakero tonkeropi kotsiroku, impo ikitenkakero. Itashitakero tsitsiku, ometsotanakera ikoseatakero igeretoku, impo ikavorogakero yavovitakero yamatsaitakarora. Mi papá acepilla caña tonkéropi con cuchillo haciendo luego cortes en ella (para abrirla). La calienta en la candela, y cuando se pone suave, la forma sobre su rodilla, luego la redondea, la cose (juntando los extremos de dos pedazos) y la usa como corona.

tigontigoitagantsi [redup. de tigonkari] 1vt. {itigontigoitakero} hacer un diseño en zigzag. Yovetsikake novisarite matsairintsi tonkeropiku. Yagatakero onti isankenatakero itigontigoitakero ipakena patiro. Mi abuelo hizo coronas de bambú. Cuando las terminó, las pintó con diseños en zigzag y me dio una. 2vr. {otigontigoitaka} ser o tener diseño en zigzag.

terempuchatagantsi 1vt. {iterempuchatakero} hacer diseños circulares; hacer que algo tenga forma circular o espiral. Yogari apa iseronkakero tonkeropi ikatsivonkakero, impo isankenatakero iterempuchatakero iramatsaitakemparora. Mi papá raspó un tallo de bambú, formó un círculo y luego lo pintó con diseños circulares para usarlo como corona. 2vi. {oterempuchatake} tener diseños circulares, tener forma circular o espiral (p.ej. la punta de la cola de un maquisapa). Osankenataganira Sankenarintsi Pankoaku, okonogaka onti oterempuchatake okañovetakaro irishi osheto iyashikishiku. Algunos de los diseños en las piedras Sankenarintsi en Pangoa tienen forma circular como la punta de la cola de un maquisapa. V. terempugagantsi, otsa, terémpuri.

serovitagantsi vt. {iserovitakero AU, yoserovitakero BU} acepillar, desbastar (p.ej. una cañita o tallo de chakopi). Iserovitakero apa tonkeropi kotsiroku, itashitakero tsitsiku ometsotanakera, ikoseatakero igeretoku, impo ikavorogakero isataakero ipegakero iramatsaire. Mi papá acepilla caña tonkeropi con cuchillo, la calienta en la candela para que se ponga suave, la pasa suavemente con la mano sobre su rodilla (formándola), y luego la encorva (para que tenga forma redonda), la perfora (para coserla) y la convierte en corona. V. seronkagantsi, opi.

oyaki inan.pos. su semilla (de bambú y tonkéropi). ◊ Tiene la forma de una vaina; tal vez esa es la razón por la que algunos la llaman kapiropenki, aunque se afirma que no es su nombre propio. Algunos dicen que se parece a la semilla de maguey, pero que es más pequeña. Se comen las semillas cocinadas pero también, cuando es necesario para sobrevivir en el bosque, se las comen crudas. Solamente aparecen cada diez o doce años y después, la caña muere por haber sido comida por dentro por las larvas tama; a partir de las semillas brota de nuevo. Como las semillas aparecen al mismo tiempo en que las larvas están comiendo la sustancia blanca y flemosa que está dentro de los tallos, algunos usan el término yakitagantsi para referirse a todo este proceso mientras otros lo usan solamente para referirse a la producción de las semillas. V. okitsoki, yakitagantsi, kápiro, openki.

matsaitagantsi 1vt. {yamatsaitakeri} coronar, poner corona o venda en la cabeza de alguien o en algo. Yogari notomi yovetsikavagetake irishitsite katsari yantakovagetakera, impo yagatakerira yamatsaitakeri irirenti. Mi hijo arregló sus plumas de las colas de paucares e hizo (una corona), y cuando la terminó, se la puso a su hermano. 2vr. {yamatsaitaka} usar o ponerse corona o venda para la cabeza. Yogari apa onti yamatsaitaka tonkeropi ipakeririra iritineri. Mi papá se ha puesto una corona de bambú que le dio su yerno.