Resultado de búsqueda de "ampóvatsa"

okaasetagantsi okajasetagantsi 1vt. {iokaasetakero} botar o meter en una masa o en el barro. Tyarikatyo ikantaka notomi tekyaenka irogotumate, iokaasetakero imanchaki ampovatsaseku impo yagairo yogagutaarora. (No sé) qué tendrá mi hijo que no le interesa nada todavía (lit. no sabe nada todavía): se le ha caído su cushma en el barro y otra vez la agarra y se la pone. 2vtr. {iokaasetakaro} entrar o caerse en una masa o en el barro. Iokaasetakaro atava ovuroki. El gallo se ha metido en el masato. V. okaatagantsi, ose.

ampóvatsa inan. barro. V. ópatsa.

patsagagantsi vt. {yompatsagakero} embarrar; untar con pasta o resina. Yogari novisarite yompatsagakero iritsiro ampovatsaku imagempitakerora, yomiramiraatakerotyo kara. Mi nieto ha embarrado a su hermana al jugar con ella y la hizo llorar mucho. V. kípatsi, ópatsa; -ag 4.8.1.6.

votsitatagantsi 1vt. {yovotsitatakero} ensuciar. Nogagutavakeri notomi okyarira imanchaki iriatakera irapatoitaigakempara irimatikaigakera, impo yonkaraaka avotsiku yovotsitatakero, ovashi ipigaa iragaka. Puse su nueva cushma a mi hijo para que vaya a la reunión a cantar con los otros, y luego se cayó en el camino y la ensució, así que regresó llorando. 2vr. {yovotsitataka} ensuciarse. Imagempiigakera ananekiegi ampovatsaseku, yovotsitasetaka, impo itigankakeri gotagantatsirira inkivaatempara oaaku. Los niños estaban jugando en el barro y se ensuciaron completamente; luego el profesor los mandó a lavarse en el río. V. o1- Apén. 1; potsitatagantsi.

tsogisetagantsi vi. {itsogisetake} hozar en el barro. Ariorokari ipokake ishintorite icha, nerotyo noatutira niateniku noneakitiro anta ampovatsaseku yagaveakero itsogisetakerora ¡ojojoo!, itsonkavagetakero kara. Seguramente ha venido el chancho de mi hermano; por eso endenantes cuando fui a la quebrada, vi las señales allá en el barro donde había hozado, ¡qué barbaridad!, lo había (escarbado) por todas partes. V. tsogagantsi, ose.

tavokasetagantsi vt. {yontavokasetakero} embarrar o manchar (el suelo con mucho barro o sangre coagulada); dejar huellas de barro, sangre, etc. Oparigira inkani, nokantiri notomi: “Notomi, pinkiakerika pankotsiku gara pamasetiro ampovatsa tsompogi, onti pisevonkitianakempa ganiri pontavokasetiro menkotsiku”. Cuando llueve, le digo a mi hijo: “Hijo, cuando entres en la casa no traigas el barro adentro, sino límpiate los pies para que no embarres el piso”. Nokentakeri shintori noatake nokogityanakerira. Noneakero iriraa yontavokasevagetanakero, nopatimatanakeri noneapaakeri pa kamake. Fleché un sajino del que fui buscando sus huellas. Vi donde había dejado muchas manchas de sangre (en el suelo), lo perseguí y lo encontré muerto. V. tavokagantsi, ose.

metaretakotagantsi vi. {imetaretakotake} estar en un nido redondo y plano hecho de barro u ocuparlo. Antari irogitsokera oe, oketyo yagake ampovatsa yavitsaakero imetaretagakero impo imetaretakotake, ario kara yogitsokake. Cuando el gallo de roca (tunqui) va a poner huevos, primeramente coge barro, lo convierte en un nido redondo y plano, luego lo ocupa, y allí pone sus huevos. V. métaretagantsi; -ako 4.8.1.1.

kaenitagantsi vi. {ikaenitake} avi. dar comezón, ser irritante, irritar. Nagatikasetakerora ampovatsa ovashi yagakena tsomiri inkaenivageteratyo tera nomage nogakero kutagiteri. Pisé el barro y me contagié de hongos (lit. los hongos o gusanos me cogieron) que me han dado tanta comezón que no pude dormir nada toda la noche (lit. puse el día). bvi. dar risa, hacer mucha gracia, verse chistoso/a. Chapi ishinkivagetaka apa itsintavagetanaka, nokaavintsanatakeri ¡tyarika!, inkaenivagete. Ayer mi papá se emborrachó y se orinó; me he reído mucho de él porque se le veía muy chistoso.

pegasetagantsi vtr. {ipegasetakaro} jugar en una masa o con ella (p.ej. barro). Nopaatakero pagiro nia okivakotakerira otomi ipegasetakarora ampovatsa. Dí agua a mi tía para que lave las manos a su hijo quien había estado jugando en el barro. V. pegagantsi, ose.

chovusetagantsi 1vt. {ichovusetakeri} embarrar, ensuciar con barro. Atsi arionenityo gara pagatikasenatiro ampovatsa, onti pinchovusetakero pankotsi. A ver pues, no pises ese barro o vas a embarrar la casa. 2vtr. {ichovusetakaro} embarrarse, ensuciarse con barro. Gaaterinityo pitomi, onti ichovusetanakaro ampovatsa. Anda a traer a tu hijo, porque está embarrándose. 3vr. {ochovusetaka} haber mucho barro. Oparigake inkani okatsoganake ochovusetanaka tsompogi. Llovió y (el techo) goteaba; todo se hizo barro adentro. V. chovuatagantsi, ose.

garatinkaatagantsi vt. {yogaratinkaatakeri} hacer parar en el agua. Pamanakerira piariri niateniku, tsikyani pogaratinkaatakeri kameti pinkivasanotaerira ipegasetakarora ampovatsa. Lleva a tu hermanito a la quebrada y con mucho cuidado hazle pararse en el agua para que lo bañes bien porque ha estado jugando en el barro.