Resultado de búsqueda de "nakitagantsi"

itigonakitaka V. tigonakitagantsi.

itsatanakitakero V. tsatanakitagantsi.

okushonakitake V. kushonakitagantsi.

yovirininakitakero V. virininakitagantsi.

yovenakitakero V. venakitagantsi.

yashirenakitaka V. shirenakitagantsi.

yashirenakitakero V. shirenakitagantsi.

yanuinakitake V. nuinakitagantsi.

virininakitagantsi vt. {yovirininakitakero} colocar, poner o dejar una olla vacía. Nomagisantanakero iani osheto, tera novetsikakotanakero, impo nopokaveta yoviikakaro otsiti pa yoviriakakero magatiro, onti yovirininakitake koviti kogapage. Olvidé guardar el caldo de mono y, al regresar, el perro se lo había tomado todito secándolo por completo y dejando la olla vacía. V. virinitagantsi, onaki.

venakitagantsi 1vt. {yovenakitakero} ahuecar; dejar una apertura en una pared (p.ej. para una ventana o puerta); sacar la parte interna de un palo. Itantavagetake apa ivanko yovenakitakero omonkiku okontetantapinitaganirira. Mi papá cercó su casa y dejó un portal en la muñuna por donde se sale. 2vr. {ovenakitaka} ser o estar hueco/a, tener hueco, agujero, ventana o portal. Yogari pishiti onti imagi ovenakitakara inchato ikentagantakerira konkari, maganiro ishatekaitaka. Los pinshas viven (lit. duermen) en los huecos de los árboles hechos por los pájaros carpinteros y los llenan. V. ve- Apén. 1; onaki.

tsatanakitagantsi vt. {itsatanakitakero} colgar de una soga o cuerda algo que es hueco por dentro (p.ej. un tambor, una olla (de su asa), una calabaza vacía). Yagatakero ani ikentagantakerora itamporate, noneakitiro aityo itsatanakitakero enoku ivankoku. Mi cuñado ya terminó de labrar (lit. ahuecar) su tambor y (cuando fui), lo vi que lo tenía colgado arriba en su casa. V. tsatagantsi2, onaki.

tigonakitagantsi vr. {itigonakitaka} apoyarse en los codos. Antari isompotakera apa itsomonteku, tera iragavee impirinitakera. Isekatakarika, onti itigonakitaka isekatantakarora apipakotene. Cuando mi papá tenía un chupo en la nalga, no podía sentarse. Cuando comía, se apoyaba en el codo y comía con la otra mano. V. tinatagantsi, gonákintsi.

shirenakitagantsi 1vt. {yashirenakitakero} abrir (p.ej. una casa, un cuarto, una ventana). Noavetaka noneerora ina, noneapaakero ovanko ashirenakitanakero, tera ontime. Tyarika oaigake, nashitanainiro. Fui a visitar a mi mamá y, al llegar, vi que había dejado la puerta de su casa abierta cuando salió, y no estaba. (No sabía) dónde había ido, así que la cerré por ella. 2vr. {yashirenakitaka} avr. abrirse una apertura o puerta en una peña, estar abierto/a (p.ej. una casa o cuarto sin puerta para cerrarlo, o con puerta abierta). Noatakera nokenavagetakera inkenishiku, noneapaakero imperita ashirenakitaka, tatarika timantakaro tsompogi. Fui al monte a cazar y vi una peña que tenía una cueva (lit. una apertura); (no sé) qué vivirá allí adentro. bvr. ser bocón/a o gritón/a. Yashirenakitanaka kara ikaemanakera jeooogn. Él es un gritón gritando así jeooogn. ◊ Aplicar este término a una persona es insultante, porque se compara su boca con una cueva o casa sin puerta. V. shireagantsi, onaki.

jeooogn onom. sonido que representa a alguien levantando la voz o gritando de cólera. Chapi notsimaakero ina okantavetakenara nagutenerora sekatsi, impo tera noate, ovashi okakitsatakena jeooogn. Ayer mi mamá se molestó conmigo (lit. hice enojarse a mi mamá) cuando me mandó traer yuca, pero no le hice caso así que me gritó jeooogn. V. shirenakitagantsi.

inakitaka V. nakitagantsi.

ovenakitaka V. venakitagantsi.

kushokonakitagantsi vi. {ikushokonakitake} tener puesta una cushma cuyas aberturas para los brazos están muy ajustadas. Antavetakeneri noshinto igitsagare notineri, kantankicha tera ogonketempari, akakotyakitisano onavagetake onti ikushokonakitake. Mi hija hizo una cushma para mi yerno, pero no le quedó porque era muy angosta y las aberturas para sus brazos estaban muy ajustadas. • La persona que tiene puesta la cushma es el sujeto de la oración; la raíz kusho- es forma dim. de kuso-. V. kusotagantsi, kushonakitagantsi.

kushonakitagantsi vi. {okushonakitake} ser demasiado chica y muy angosta (una cushma, una casa). Kushonakitake nomanchaki, tera ogonketena. Mi cushma está muy chica y (me queda) bien apretada. Antari tekyara irogote notomi irovetsikera ivanko onti okushonakitake, maikari yogotanakera omarane yogakero. Cuando mi hijo todavía no sabía cómo hacer su casa, la hizo muy angosta; ahora ya aprendió y la ha hecho grande. V. kusotagantsi, onaki, kushokonakitaganti.

oronakitagantsi vi. {oronakitake} estar seca (calabaza). Ogari oviarena pirento ontenavagete, teranika oronakitenika, ogari ashi ina tera ontenate, ontitari oronakitake. La calabaza de mi hermana pesa porque no está seca, pero la de mi mamá no pesa porque está bien seca. V. orogagantsi, onaki.

oronakitake V. oronakitagantsi.

onakitake V. nakitagantsi.

onaki inan.pos. su concavidad, depresión, hoyo, hueco, la forma de algo ahuecado; cuarto, interior de una casa. • La forma -naki aparece como clasificador de huecos, espacios creados por paredes o dentro de ollas, conchas de caracoles, etc. (p.ej. tamporanaki casco para tambor; ipinakiakero otsiti nogovite el perro ha volteado mi olla de costado).; • La forma dim. -ñaki aparece en temas compuestos (véase maaniñakitagantsi). V. inaki, apinakítene, kipatsinaki.

omaaniñakitake V. maaniñakitagantsi.

nakitagantsi 1vi. {onakitake} tener la forma de un vacío dentro de algo (p.ej. un cuarto, un árbol hueco, una cueva, el interior de una olla o tambor). Ogari kamona itimantakaro kimaro, ontitari onakitake. Un guacamayo vive en la pona, porque hay un hueco. 2vr. {inakitaka} encerrarse dentro de una cutícula pupal, capullo o envoltura cuando se pasa a la fase de pupa. Inakitanakara kapoti, impo itankanakera ipeganaka pempero. La oruga kapoti se encierra en una envoltura, y luego cuando revienta se convierte en mariposa. V. onaki.

ikushokonakitake V. kushokonakitagantsi.
  • Page 1 of 2
  • 1
  • 2
  • >