Resultado de búsqueda de "natagantsi"

yapivenatakero V. pivenatagantsi.

omechotonatake V. mechotonatagantsi.

itenatake V. tenatagantsi.

matsontsori potsonari

potsónari adj.sust. colorado/a (p.ej. ardilla, cierta esp. de algodón, esp. de oruga sorómai, ciertos jaguares como la puma y el otorongo grande). V. potsonatagantsi.

iokookonatakeri V. okookonatagantsi.

ipakaanatakeri V. pakaanatagantsi.

penarintsi

penatagantsi 1vt. {ipenatakeri} fumar (para curar) a un enfermo. Imantsigatanakera notomi, yogari seripigari ipenatakeri irovegaempaniri. Cuando mi hijo estaba enfermo, el curandero fumó (soplándole con el humo) para que se sanara. 2vtr., vr. {ipenatakaro, ipenataka} fumar. Otsonkatanakara isere apa irorokya ipenataka shinkimashi. Cuando se termina el tabaco de mi papá, fuma cascabillos de maíz. V. penárintsi.

yaratsimeshinatake V. aratsimeshinatagantsi.

panatagantsi vt. {ipanatakeri} dar algo en contra de la voluntad del que recibe, insistir en dar a alguien lo que no quiere. Yogari ige atake ishiganaka ishigapitsatanakarora itsinanete teranika ininteronika, tsikyatatari ipanatakeri iri. Mi hermano se ha escapado, se ha ido escapándose de su mujer porque no la quería, sino que fue el padre de ella el que se la dio a la fuerza. V. pagantsi; -na2 4.8.2.7.

penarintsi

penárintsi inan.pos. cachimbo, pipa. • Para referirse a la pipa de él se usa la forma nominalizada ipenatantarira. V. penatagantsi.

itsavinataka V. tsavinatagantsi.

itosenatakeri V. tosenatagantsi.

pivenatagantsi vt. {yapivenatakero, yampivenatakero} torcer fibras sacadas de las hojas de tivana. V. api- Apén. 1; opena.

ipanatakeri V. panatagantsi.

konatagantsi V. konaatagantsi.

ipoimameshinatake V. poimameshinatagantsi.

tinakigakotagantsi vr. {itinakigakotaka} haber un buen número de algo colgado en un lugar (p.ej. muchos nidos de paucares en un árbol, muchas crisálidas de las larvas shantovari en los zarcillos de la pasionaria, varios niños en ataduras). Noneakiti katsari aiño itinakigakotaka, onti inantaka inchato tesakonarira onkusote. Kamani noatake nontogakotakiterira. He visto muchos nidos de paucar que están colgados casi juntos los unos con los otros y están en un árbol que no es tan duro. Mañana iré a tumbarlo para coger (los paucares). Yogari shantovari inakitara, onti itinakigakotaka omantsaku tsimoritoki. Cuando las larvas shantovari hacen sus crisálidas, las ponen bien juntitas en los zarcillos de las pasionarias. • A veces se usa este término en lugar de muatakotagantsi para referirse a muchas casas muy juntas. V. tinatagantsi; -ako 4.8.1.1.

ipona inan.pos. la envoltura de él. • Se aplica este término a patarashcas de pescado envuelto en hojas y cocido al fuego; incluye la envoltura y todo su contenido. V. opona, ponatagantsi.

iponatakero V. ponatagantsi.

sankenatagantsi 1vt. {isankenatakero} hacer dibujos, pintas o diseños. Pairani ikaratakera apa ivito, isankenatakero opoaku kantaketyo mariririri. Hace años cuando mi papá hizo una canoa, la hizo con diseños en su casco, y estaba muy linda (lit. decía mariririri). ◊ Antiguamente, a algunos hombres les gustaba hacer diseños en sus canoas después de terminar de labrarlas. Se las quemaban para evitar que las comieran las polillas, pero antes de hacer esto, clavaban tiras de corteza de topa en los costados de la canoa formando los diseños que querían hacer. Después se sacaban las tiras y se quedaban los diseños del color de la madera en contraste con el casco negro quemado. 2vtr. {isankenatakaro} pintarse con pintas o diseños. Impogini amakero ina ana otashiitakero okatankaatakero. Impo ipotsotakaro apa isankenatakaro ivoroku. Luego mi mamá trajo huito, lo asó en la candela y lo exprimió. Luego mi papá se pintó la cara con diseños. 3vr. {isankenataka} tener pintas o diseños, pintarse con pintas o diseños. Ogari iviti sorinti onti osankenataka kantamataketyo maririri. El plumaje de la tanrilla tiene puntitos de vistosos colores que centellean mariririri.

yasaraanatakari V. saraanatagantsi.

yasavenatakero V. savenatagantsi.

yontainatakari V. tainatagantsi, intainatagantsi.

yontainatakeri V. tainatagantsi, intainatagantsi.

yovankonataka V. vankonatagantsi.