Resultado de búsqueda de "pagantsi"

ipakeri V. pagantsi.

panatagantsi vt. {ipanatakeri} dar algo en contra de la voluntad del que recibe, insistir en dar a alguien lo que no quiere. Yogari ige atake ishiganaka ishigapitsatanakarora itsinanete teranika ininteronika, tsikyatatari ipanatakeri iri. Mi hermano se ha escapado, se ha ido escapándose de su mujer porque no la quería, sino que fue el padre de ella el que se la dio a la fuerza. V. pagantsi; -na2 4.8.2.7.

paatagantsi pajatagantsi vt. {ipaatakeri} dar o servir una bebida u otro líquido. Imiregetanake notomi, opaatakeri ivagirote shitea yoviikaka. Mi hijo tenía mucha sed; su suegra le sirvió masato y él lo tomó. V. pagantsi, óani.

paenkatagantsi vt. {ipaenkatakeri} contagiar (lit. dar el aire o vapor de; p.ej. una enfermedad, una característica). Ipaenkatakena imerentsite. Me ha contagiado su gripe. Ipaenkatakena imatsa. Él me ha contagiado su flaqueza. V. pagantsi, énkatsi.

paarantagantsi vt. {ipaarantakeri} dar (cosas materiales, mercaderías). Ikonogagarantaigaka matsigenka terira irogoige ikantaigake: “Nantimotakerira virakocha impaarantakenara iaraki”. Algunas personas que no saben dicen: “Voy a trabajar para un patrón (lit. viracocha) para que me dé muchas cosas”. V. pagantsi, arákintsi.

pavenkikiagantsi vt. {ipavenkikiakeri} pasar piripiri a otra persona. ◊ Mayormente el piripiri fue pasado del dueño, o de la dueña, a un pariente de la próxima generación, junto con las indicaciones de para qué sirve, cómo se prepara y cómo se administra. Yogari shintarorira ivenkiki ipavenkikiakeri itovaire, impo irirokya pairi itomi, iraniri, tyanirika ikogake impakerira. El dueño del piripiri lo pasa a uno de sus parientes, luego él a su vez lo da a su hijo, a su sobrino o a cualquiera a quien quiera darlo. V. pagantsi, ivénkiki.

patsaratagantsi vt. {ipatsaratakeri} dar ropa a. Ogari ina oneakerora ovagirote otsonkasetakotakara atsipereavagetakera katsinkari, otsarogakaganakaro opatsaratakero ogitsagare. Cuando mi mamá vio que su tía ya no tenía ropa y estaba padeciendo frío, le tuvo compasión y le dio su cushma. V. pagantsi, otsáranka.

pimantagantsi 1vt. {ipimantakero} entregar, dar; vender. Tatarika yagake koki ikenavagetira, ogari pagiro opimantake opaigakero maganiro choenitakoigarorira otsotenkaigakero. Cualquier cosa que coge mi tío cuando caza, mi tía la comparte (lit. entrega y les da) con todas las que viven cerca de ella. • El complemento de pimantagantsi siempre es lo que se entrega o se vende; no se utiliza para decir, p.ej., quiero que me vendas, sino que se usa pagantsi dar. Yogari koki ipankishiatakero ivotsote. Impo otimanakera, yagakero ipimantakerora yagantakarora koriki. Mi tío siembra mucho achiote. Entonces cuando produce, lo cosecha y lo vende ganando plata con eso. 2vr. {ipimantaka} entregarse a la muerte o a un peligro. Irishiganaeme koki gamerokari yogagani, onti ipimantanaka pankotsiku, yogantunkanirira. Si mi tío hubiera corrido, no lo habrían matado (lit. no hubiera sido matado) pero él se entregó a la muerte, (porque se fue) a la casa; por eso lo mataron (lit. fue matado).

pakotagantsi 1vt. {ipakotakeri} dar algo que está en un envase o en una envoltura, servir (comida o bebida). Impo ikanti: “Inaa, atsi penaratyo pitseokite”. Opiri akya itsatake, impo osama ipokai yamake ikiasetirityo ivatsa kara ipakotapaakero. (Cuentan que) entonces él dijo: “Mamáa, a ver, dame tu bolsa de malla”. Ella se la dio y él se fue, entonces más tarde regresó cargando en la espalda una gran cantidad de carne, y al llegar se la dio. Yogari apa ipokapaakera itsamaitakera, opakotavakeri ina shitea yoviikavagetaka. Cuando mi papá llegó de la chacra, mi mamá le sirvió masato y él lo tomó. 2vtr. {ipakotakaro} exponerse a un peligro (contenido en algo). • Mayormente se usa para referirse a meterse en una embarción, en medio de olas grandes y violentas. Chapi noaiganake atanake poreatsiri shavini, nerotyo onti notsatimaiganake nopakogeigamataro ovoresekantakera panikyatyo noshonkakovageigakempa. Ayer nos fuimos (muy tarde) cuando el sol ya estaba poniéndose, y por irnos apurados, nos metimos donde había olas muy grandes y violentas y casi nos volteamos. V. pagantsi; -ako 4.8.1.1.

pakagantagantsi vt. {ipakagantakeri} avt. mandar algo a otra persona por medio de alguien. Noatuti nokenavagetira nagakiti osheto, impo nopakagantakeri notomi timatsirira katonko. Yo fui de caza matando (muchos) monos, luego le mandé (algunos) a mi hijo que vive río arriba. bvt. echar la culpa a. Tera noneimagete nontinkaraerora isavurite ani. Irirorokari tinkaraakero, maika nanti ipakagantanake. No me acuerdo (lit. nunca he visto) haber quebrado el machete de mi cuñado. Seguro él lo quebró; ahora me está echando la culpa. cvt. entregar o abandonar a un peligro o a su suerte. Noatake inkenishiku notentanakari notomi. Impogini notonkivotakari matsontsori, ishigavagetanaka, nanti ipakagantanake. Fui al monte con mi hijo. Después me encontré con un jaguar, y (mi hijo) se fue corriendo abandonándome a mi suerte. dvt. poner como pretexto, pretextar. Omirinka ikogakotara notineri iramutenkanira itsamaire, iriroegi tera inintaige, onti ipakagantaigi okatsiigira igito. Siempre cuando mi yerno necesitaba ayuda en su chacra, ellos no querían sino que ponían como pretexto que les dolía la cabeza. V. la nota en pagantsi; -akag 4.8.1.6; -ant1 4.8.1.5.

pakaanatagantsi vt. {ipakaanatakeri} dar demasiado de tomar sirviendo uno después de otro, atiborrar de bebida. Antari iaigakitira notineri katonko, ishinkivagetumatakanityo kara ipunkanitari shatekaapage shitea kara. Ikemanaka avisanakeri ovashi ipanakeri irirenti ikyarira kimotanankitsi, ipakaanatakeri niganki ishinkitanaka irirori. Cuando mis sobrinos fueron río arriba, (el mayor) se emborrachó mucho porque le sirvieron tazones llenos de masato. Se hartó y no podía tomar más lo que dio como resultado que le diera varias veces a su hermano menor atiborrándolo hasta que él también se emborrachó. V. pagantsi, óani; -na2 4.8.2.7.

pagantsi vt. {ipakeri} dar; repartir; compartir. Okanti: “Atsi noneapanuterora ina, aityororokari ogorite ompakenara”. Impo opakero oyagakero otseokiteku. Ella dijo: “A ver, de paso voy a visitar a mi mamá; probablemente tenga camotes para que me dé”. Entonces le dio y ella los puso en su bolsa. • Cuando este término aparece con dos complementos, el primero siempre es de 1 pers. o 2 pers. y es el complemento indirecto, es decir la persona o el animal al que se da algo; el segundo es de 3 pers. y es el complemento directo, es decir lo que se da. Cuando aparece con solamente un sufijo de persona, éste siempre indica el complemento indirecto; en este caso, para indicar un complemento directo, se usa un sustantivo o el término pimantagantsi.