Resultado de búsqueda de "tsagagantsi"

saamenkitagantsi vi. {isaamenkitake} brillar, reflejar algo brillante; arder vivamente (sin llama); (p.ej. luciérnagas, hongos kentoritsima, ascuas, cometas katsivorérini, chispas de un fuego que arde mucho). Inkaara okutagitevetanaka, ogari tsitsi panikya ontsivakanake, maaninivati osaamenkitai. Endenantes cuando amaneció, la candela estaba por apagarse, y apenas se veía arder un carbón. Inkaara nokireanake noneiri puro saamenkitake otapinaku. Noneiri irirori katsinori, noaveta novichogakerimera, intityo puro. Durante la noche me desperté y vi a una luciérnaga puro brillando debajo del emponado. Pensaba que era una luciérnaga katsinori (que causa la uta), pero cuando fui a matarla era puro. V. omenki, saatsantsagagantsi.

itsagake V. tsagagantsi.

móorere onom. acción de brillar (p.ej. un cometa). V. saatsantsagagantsi.

ampitsagaka V. pitsagagantsi.

yapitsagakero V. pitsagagantsi.

yompatsagakero V. patsagagantsi.

yampitsagakero V. pitsagagantsi.

patsagagantsi vt. {yompatsagakero} embarrar; untar con pasta o resina. Yogari novisarite yompatsagakero iritsiro ampovatsaku imagempitakerora, yomiramiraatakerotyo kara. Mi nieto ha embarrado a su hermana al jugar con ella y la hizo llorar mucho. V. kípatsi, ópatsa; -ag 4.8.1.6.

isaatsantsagake V. saatsantsagagantsi.

tsántsatsi inan.pos. 1{itsantsa} el largo del cuerpo (p.ej. de una persona, una serpiente, una anguila). 2{otsantsa} el largo (p.ej. de una canoa, una soga, un palo). • La forma -tsantsa aparece en temas compuestos que se refieran al largo de personas y cosas, a estelas de condensación, a cometas, a llamas grandes, etc. (p.ej. ikamatsantsatake tenía un desvanecimiento total; pankotsi tsantsapankori casa rectangular (lit. casa de techo largo). V. saatsantsagagantsi.

tsaganegintagantsi vt. {otsaganegintakeri} remorder la conciencia. Antari ikisaigakerira gotagantatsirira ananekiegi ikoshiigakera tsirianti ipankitagantaigirira, otsaganegintanakenatyo naro, noneaketari nomatakara naro nagakera nogakara. Cuando el profesor reprendió a los niños por haber robado las piñas que los había hecho sembrar (para la escuela), me remordía a mí la conciencia porque sabía que yo también había cogido (piñas) y las había comido. V. tsagagantsi, négitsi.

tsagagantsi 1vt. {otsagakeri} atorar (p.ej. una espina de pescado en la garganta). Okya noviikavetakara ovuroki, otsagakena oshitsaki, ariorakari tera ontsikaatasanotero noshinto. Cuando comencé a tomar el masato, me atoré con su fibra (lit. me atoró su fibra); quizás mi hija no lo cernió bien. 2vi. {itsagake} tener algo atorado en la garganta. Itsagake notomi ikatimavetakarira shima yogavetakarira. Mi hijo tiene atorada (una espina de) pescado en su garganta por haber comido muy apurado.

itsagaatakera

tsagaatagantsi vt., vi. {itsagaatakeri, itsagaatake} avt., vi. pescar con anzuelo (reg. anzolear o anzuelear) o coger peces con pico . Yogari intaishama itsagaatake shivaegi isekatakempara. La garza mayosonso del río coge mojarras para comerlas. Noatanakera inkaara katonko, noneanakeri ani aiño itsagaatake, panirokya yagake segori. Endenantes cuando estuve yendo río arriba, vi a mi cuñado que estaba pescando con anzuelo y ya estaba cogiendo un pez sunca. bvt., vi. sacar hormigas o larvas con tallos de piripiri, con hojas o con los ganchitos del bejuco chovi. ◊ Para coger las hormigas katsíkori se mete un tallo de piripiri en el nido, y cuando las hormigas lo muerden, se le saca con cuidado con una cantidad de ellas. (Tienen cabezas grandes que se comen con yuca pero sin sal.) Para coger las larvas chagárento, que comen los troncos de amasisa y ojé, y tsuro, que comen el ojé, se emplean los ganchitos de chovi para sacarlos del tronco. Se usa el término tsagaatagantsi para referirse a los dos procesos. V. tsagagantsi, óani.

saatsantsagagantsi vi. {isaatsantsagake} brillar dejando una estela en el cielo (p.ej. llamas de fuego, un cometa, una luciérnaga, una antorcha que uno está haciendo oscilar). Ogatyo ikenake katsivorerini yaramatanaketyo isaatsantsaganake moorere yontenenkaatanaka magatiro. (Cuentan que) ahí mismo el cometa comenzó a volar, dejando una estela brillante en el cielo moorere y alumbrando todo. V. saamenkitagantsi, tsántsatsi.

pitsagaka V. pitsagagantsi.

pitsagagantsi 1vt. {yapitsagakero, yampitsagakero} torcer entre las manos (hilos, sogas o fibras), hacer torzal. Ariopaturika nochakopite, impo nokantakero nojina ampitsagashitakenarora omampetsate nogusovatutakerora. Tenía un montón de flechas, y luego le dije a mi mujer que me hiciera un torzal para amarrarlas en un manojo. 2part.vr. {pitsagaka, ampitsagaka} haber sido torcidos/as entre las manos (hilos, sogas o fibras). Inkaara noatakera ovankoku ina, noneapaakero mampetsa pitsagaka noriaka menkotsiku, ariorakari avovitakera ina omanchaki. Endenantes fui a la casa de mi mamá y, al llegar, vi en el emponado pita de algodón que ya había sido torcida, tal vez mi mamá vaya a coser su cushma. V. api- Apén. 1; pitsatagantsi; -ag 4.8.1.6.

otsagakeri V. tsagagantsi.