Resultado de búsqueda de "tsegotagantsi"

piretsegotagantsi vt. {ipiretsegotakero} podar. Ogari sarigemineki oneavunkanirika opeshigagisetanakera, opiretsegotavunkani kameti ontimaeniri oi. Cuando se ve al cacao que tiene bastante retoños, se le poda para que produzca. V. pireagantsi, otsego.

ipiretsegotakero V. piretsegotagantsi.

tsegoatsatagantsi vi. {otsegoatsatake} tener o dividirse en varias ramas (un bejuco o enredadera). Okari oka shivitsa onti otsegoatsatake, kantankicha aityo pashini tera ontsegoatsate, onti okatinkatsatake. Este bejuco está dividido en varias ramales, pero hay otros que no se dividen sino que son rectos. V. tsegotagantsi; -a4 4.8.3.9; otsa.

tsegororopokitagantsi vi. {otsegororopokitake} haber muchos ramales (en un camino). Notomi, piatakerika kamatikya apatotara pankotsi pinkogaerira pirenti, tsikyanira pitimpinikari piatikari parikoti, noneakitirotari ¡ojojoo!, ontiratyo avotsi otsegororopokitanakatyo kara. Hijo, si vas río abajo a la ciudad (lit. donde hay casas reunidas) a buscar a tu hermano, cuidado que te extravíes y vayas a otro sitio, porque (esa vez que fui) vi que, ¡qué barbaridad!, había muchos caminos que iban a diferentes sitios (lit. con muchos ramales). V. tsegotagantsi; -roro Apén. 1; ávotsi.

tsegotagantsi vi. {otsegotake} tener rama(s) o ramal(es) (p.ej. un árbol, un camino). Ogari notsivine nopankitakerira anta tsamairintsiku shivokake, kantankicha tekya omaranete, ontikya otsegotake. Mi palta que sembré en la chacra ya brotó (y está creciendo un poco), pero no es grande todavía así que sólo tiene una ramita. V. otsego.

tsegovokitagantsi vi. {otsegovokitake} haber un ramal que sale del camino principal, dividirse en dos o más ramales (un camino). Yogari koki ikya gaganaacha katonko, tekya noneero tyaneni inake kara. Impo chapi noatutira nonkamosotakiterira, nagavetanakaro anta samani otsegovokitanake avotsi, ovashi tera nogote tyati nonkenantanakempa nogonketakempara ivankoku. Mi tío recién se ha trasladado río arriba, y todavía no conozco el lugar dónde está. Ayer fui a visitarlo, pero cuando llegúe allá lejos, el camino se dividió y por consiguiente no supe por cuál camino ir para llegar a su casa. V. tsegotagantsi, ávotsi.

tsegororoitagantsi vi. {otsegororoitake} tener muchas ramas (arbusto, árbol). Ogari itimantarira tsamiri onti otsegororoitake, kametimatake antagutakoterira agakerira ityomiani ampiratakemparira. Los paujiles hacen sus nidos (lit. viven) en árboles que tienen muchas ramas (y que) son muy buenos para subir a sacar las crías y criarlas. V. tsegotagantsi; -roro, -i2Apén. 1.

tsegorenkagantsi vi. {otsegorenkake} desprenderse una rama. Noshinto, atake otsegorenkanake sarigemineki otsapikutirira. Atsi paita piatake paguterora oi irakankitsirira. Hija, se ha desprendido una rama del cacao que está al canto (del cacaotal). A ver, más tarde vas a ir a recoger los frutos que están maduros. V. tsegotagantsi; -renk 4.8.3.11.

tsegokishitagantsi tsegogishitagantsi vi. {itsegokishitake, itsegogishitake} tener o ser de cola bifurcada. Yogari matsipanko onti itsegokishitake, tera inkañoteri pakitsa, irirori osatyotiro oagontatake irishi. La golondrina matsipanko tiene cola bifurcada, no es como el gavilán que tiene cola de una sola pieza (lit. que va continuamente sin interrupción). V. tsegotagantsi, írishi.

tsegoatagantsi vi. {otsegoatake} formar o haber brazo de río, riachuelo, etc. Kamani noaigake inkamotera apa, ineakitirotari anta kamatikya aityo otsegoatake maani. Mañana vamos a ir allá abajo para que mi papá haga una represa, porque él ha visto allí más abajito que hay un pequeño brazo. V. tsegotagantsi, óani, otségoa.

otsego inan.pos. su rama viva. • La forma -tsego aparece como clasificador de ramas y ramificaciones (p.ej. inchatsegoku en las ramas de los árboles; noatake nokotsegoavagetakera kentsori fui a buscar perdices en las ramas de los árboles). V. tsegotagantsi.

otsegotake V. tsegotagantsi.