Resultado de búsqueda de "tsonkatagantsi"

tsonkaatagantsi 1vt. {itsonkaatakeri} afectar por todo el cuerpo. Noavetaka oaaku nonkivatsaratakemera, yoveraakena yosaro itsonkaatakenara yogakenara, noshigapitsataari nopokai pankotsiku. Fui al río a lavar la ropa, pero los mosquitos manta blanca me fastidiaron picándome por todo el cuerpo; así que huí de ellas y regresé a la casa. 2vr. {otsonkaataka} estar totalmente terminadas (las hojas de un árbol o una planta comida por un gusano, las hormigas curuhuinse, etc.). Otsonkaataka inkona oshi intitari gakaro shanagari. El cetico ya no tiene hojas, porque las larvas shanagari las han comido. V. tsonkatagantsi; -a4 4.8.3.9.

tsoatagantsi 1vt. {itsoatakero} acabar, terminar (un líquido). • Mientras tsoatagantsi indica la falta de líquido, cuando se agrega la forma -se (véase ose), significa mojar o estar mojado/a (véase tsoasetagantsi). Ovashi yoviikaiganakara iriroegi ton ton, tsikyari intsoaigero iriaigakera, kantankicha okutagitetanake osatyoatirotyo. (Cuentan que) entonces ellos comenzaron a engullir (el masato) ton ton, para terminarlo rápidamente e irse, pero al día siguiente estaba igual todavía. 2vr. {otsoataka} acabarse o terminarse (un líquido). Chapi nokogavetaka nompaatakerira apa shitea tera nomperi, ontitari otsoataka, kantankicha maika nontsikaatae pashini. Ayer quería darle masato a mi papá y no le dí porque se había terminado, pero ahora voy a cernir más. V. tsonkatagantsi, óani.

tsonkavakoagantsi vr. {otsonkavakoaka} ser cinco (lit. terminarse la mano). Antari otsonkavakoanakara noshinto, tenige nonkogae nankamonkitaera pashini, teranika nontomintempa, onti nogoitanake tsinane. Cuando llegué a tener cinco hijas, ya no quise embarazarme otra vez porque no doy a luz a hijos varones sino solamente a mujeres. • Tradicionalmente, casi no se usaban números mayores a tres, sino que solamente se decía tovaini muchos. V. tsonkatagantsi, ákotsi.

tsonkatakotagantsi vtr. {itsonkatakotakaro} no tener o no haber nada de algo que se necesita (p.ej. comida, ropa, dinero). Atake itsonkatakotanaka notomi ivariantite, maika tyampa nagaero nontigantaemparirira, irorotari yoga, tera tata irogumatempa pashini. Ya no hay más plátanos (para dar de comer a) mi hijo, y ahora dónde voy a conseguir para darle de comer, porque esto es lo que come y no come otra cosa más. • El sujeto del verbo es la persona quien carece de algo indispensable. V. tsonkatagantsi; -ako 4.8.1.1.

tsonkatagantsi 1vt. {itsonkatakero} terminar, acabar, desgastar. Yogari icha tera ininte intsonkaterora igamisate, onti itsotetakaro irorokona iramanake katonko. Mi hermano no quiere desgastar su camisa, sino que la está guardando para llevar siquiera ésta río arriba. Ogari ovisaroegite oneiri ikovaanakera osheto onoshikaiganakera ovishiriate ogajaiganakara sororo sororo, impo oneaigavakerira iposatanakera, onoshiaigamatanakerityo sororo sororo otsonkaiganakeri. (Cuentan que) cuando sus nietas vieron que el maquisapa ya estaba hirviendo, sacaron sus cucharas y comenzaron a tomar el caldo sororo sororo, luego cuando vieron que estaba cocinada (la carne) fueron sacando todas las presas una tras otra (y se las comieron) sororo sororo, hasta terminarlo todito. 2vr. {otsonkataka} acabarse, terminarse. Maika atake otsonkatanaka noseka, tyampa nagaero nogaemparira. Ya está acabándose mi yuca, y (no sé) dónde voy a conseguir más para comer.

tsonkasetakotagantsi vr. {itsonkasetakotaka} no tener nada de ropa para ponerse; tener ropa muy vieja. Ikamakotake apa tyanimpa kirikanontaerine, itsonkasetakotanaka. Mi papá es viudo y no hay nadie que le haga una cushma nueva (lit. no hay quien hile para él); está poniéndose (una cushma) muy vieja. V. tsonkatagantsi; -se 4.8.3.13; -ako 4.8.1.1.

tsonkasekatakotagantsi vr. {itsonkasekatakotaka} no tener absolutamente nada que comer; no tener yucal productivo. Yogari peranti terira intsamaite itsonkasekatakotaka iseka, onti ipiti inevitantavagetira. El perezoso que no cultiva no tiene nada de yuca y vive mendigando. V. tsonkatagantsi, sékatsi; -ako 4.8.1.1.

itsonkatakero V. tsonkatagantsi.

sóroro sóroro₂ onom. sonido y acción de comer rápidamente o tomar caldo rápidamente con una cuchara. V. tsonkatagantsi, sóororo.

otsonkataka V. tsonkatagantsi.