Resultado de búsqueda de "tsákitsi"

itsaki V. tsákitsi.

tsákitsi inan.pos. {itsaki} cintura; de la cintura para abajo. • La forma dim. -chaki aparece en temas compuestos que se refieren a la acción de cinturonear o abrir un árbol para tumbarlo y a la acción de labrar o tallar madera para sacar una parte más angosta o una punta (p.ej. nagachakiakero paria he terminado de cinturonear el tornillo; itochakitakero iviane otsitiku ontiri oyashiku él talla su arco en los dos extremos para sacar las puntas).

tochakitagantsi 1vt. {itochakitakero} labrar o tallar madera para hacer una parte más angosta o sacar punta al extremo (lit. cortar una cintura) (p.ej. tallar el mango de un remo o de un cucharón, los extremos de un arco). Yogari ige yogovagetityo yovetsikira tyonkarintsi, inegintetasanotakero itochakitakerora, kametitaketyo kara. Mi hermano es experto en tallar chintos. Los labra cuidadosamente hasta darles una forma muy bonita. 2vr. {otochakitaka} tener una parte que es más angosta que el resto por haber sido tallada (lit. tener una cintura tallada). Ogari shimatantsikii onti otochakigetaka oyashipageku kameti onkusotantakemparora mampetsatsa ogusotakotantakenkanira oshimata amarintsi. El palo que es parte del taco de un telar es tallado en ambos extremos para que se asegure bien en ellos el hilo torcido con que se sujeta el taco. V. togagantsi, tsákitsi.

shivatsakitagantsi 1vt. {oshivatsakitakero} poner una pita en la cintura de una niña o un poco más abajo de la cintura. ◊ Tradicionalmente, a las niñas se les amarraba con una pita floja un poco más abajo de la cintura con el deseo de conseguir su mejor desarrollo; las pitas con las cuales las amarraban a veces se quedaban toda la vida o se cambiaban de vez en cuando si se malograban o se gastaban. Pairani ogari tsinaneegi ogameiga oshivatsakiigirora oshintoegi onkimotakeniri ovatsa. Antiguamente las mujeres tenían la costumbre de amarrar pitas un poco más abajo de las cinturas de sus hijas para conseguir su mejor desarrollo. 2vr. {oshivatsakitaka} usar pita en la cintura o de la cintura para abajo. V. shitikagantsi, tsákitsi.

shitikatsakitagantsi 1vt. {ishitikatsakitakeri} poner cinturón a, amarrar en la cintura. 2vr. {ishitikatsakitaka} usar cinturón, amarrarse en la cintura. Antari pairani oyashiaku, onti yaguisetakoigi imanchaki agageigamatiri savi igunkekiku. Antari yanuivageigira ontirika yantavageigira, onti ishitikatsakiiga shivitsaku ompote ganiri otikatikatiri, aikiro ganiri ontivatiri. Antiguamente por las cabeceras la gente usaba cushmas muy largas que les llegaba hasta los tobillos. Cuando andaban o trabajaban, se amarraban por la cintura con una soga para evitar que les estorbaran o se tropezaran con ellas. ◊ Otro motivo para amarrarse la cushma a la cintura era formar una bolsa en la parte de arriba donde meter algo que uno quería llevar (p.ej. pescados durante la pesca, frutos que se estaban recogiendo). V. shitikagantsi, tsákitsi.

chakitagantsi 1vt. {ichakitakero} empezar a cortar el tronco de un árbol para tumbarlo (reg. cinturonear). ◊ Se emplea esta técnica cuando se quiere tumbar varios árboles a la vez; se hace un corte profundo en el mismo lado de cada uno de los árboles entonces se tumba el primero y los otros caen a la vez. Antari otogaganira inchato, oketyo ochakitunkani pasotatiro, impo agachakiinkanira omatunkani apisotatene kameti ontuanakera. Cuando se tumba un árbol, primero se hace un corte en un lado, y cuando se llega casi a medio tronco (lit. cuando se termina de hacer el corte), se corta al otro lado también para hacerlo caer. 2vr. {ichakitaka} tener pliegue u otra señal bien pronunciada en el cuerpo. Yogari otomi noshinto imarapagerikatyo kara ichakigematakatyo ivoriku ontiri irakopageku. El hijo de mi hija es muy gordo y tiene pliegues en las piernas y en los brazos. V. tsákitsi; inchato.

sagantatsakitagantsi vr. {isagantatsakitaka} tener dolores punzantes en la cintura. Tatarika gakero ina osagantatsakitanaka ¡tyarika!, okantanakero otsakiku tsign tsign okaemavavagetaketyo kara, tyampa onkantaempa anuitaera. (No sé) qué tendrá mi mamá que tiene unos dolores muy punzantes en la cintura, ¡cómo le punza (esa parte) tsign tsign!, grita mucho (de dolor) y no puede (lit. qué hará para) caminar. V. sagantagantsi, tsákitsi.

gachakiagantsi vt. {yagachakiakero} terminar de abrir a ambos lados, o hacer un corte alrededor de un árbol para tumbarlo (reg. cinturonear un árbol). Nagachakiakero paria notogakerora, ontivani noshonkakerora ontuanakeniri. He terminado de abrir el tornillo para tumbarlo, y ahora solamente falta el otro lado para que caiga. V. gatagantsi2, tsákitsi, inchato.