Resultado de búsqueda de "vankagantsi"

yontsivankakero V. tsivankagantsi.

yovankakero V. vankagantsi.

vankamentontsi inan.pos. {ivankamento} plantador. Pairani nagakero kamonakota noseronkakero novetsikakerora vankamentontsi. Impo nokigavatashitakero sekatsi novankakero. Hace años conseguí un pedazo de pona, lo desbasté e hice un plantador. Luego removí la tierra para sembrar yuca y metí los pedazos de los tallos. ◊ Tradicionalmente, se labraban los plantadores de ripas de pona bien talladas en forma de lanza con punta muy afilada; también se los llamaban kigavamentontsi; se los usaban para remover la tierra y sembrar tallos de yuca y barbasco. V. vankagantsi; -mento Apén. 1; kigavatagantsi.

vankagantsi vt. {yovankakero} plantar tallos metiéndolos, a un cierto ángulo, en tierra removida con un pico vankaméntontsi (p.ej. yuca y barbasco). Yagataigakerora itogaigakerora, yogaigakero oroganakera, impo ipoigakero yovankaigakero sekatsi. Cuando terminaron de tumbar (los árboles), dejaron que se secara (la chacra); luego la quemaron y plantaron (tallos de) yuca.

tsovankagantsi 1vt. {otsovankakeri} salir o surgir de algo (p.ej. canas que recién están apareciendo, plumas del penacho de un ave). Atake otsovankanakero ina ogutaka. A mi mamá ya le están comenzando a salir canas. Yogari inkute onti otsovankakeri ishinkure igitoku. El pájaro inkute tiene plumitas muy bonitas y finas que surgen de su cabeza. • El sujeto es lo que sale o crece; el complemento indica de dónde sale; no se usa el transitivo para referirse a los retoños o brotes de las plantas. 2vi. {otsovankake} brotar, extenderse (p.ej. plantas que tienen otsova, tejidos que se regeneran en una herida). Antari opariganaira inkani, otsinkanairo tsirompi otsovankanai otimanai oshi. Cuando llueve, se remoja el helecho, brotan sus retoños y otra vez tiene hojas. V. otsova, tsorogavatsatagantsi..

tsorogagantsi vi. {otsorogake} avi. germinar, aparecer el primer brote arriba de la tierra. Nokogavetaka nontinkakemera maika, kantankicha nokamosovetaro noshinkine tekya oshivokagantsite, okyaenka tsoroganankitsi. Quería preparar masato ahora, pero revisé mi maíz y todavía no ha brotado bien sino que recién está germinando. bvi. regenerarse los tejidos donde ha habido corte o herida. Okaratakena savuri impo otsoroganai novatsa apataanaa. Me corté con un machete, pero después se regeneró la piel (lit. la carne creció otra vez) y (la herida) se cerró. V. tsovankagantsi.

otsivankunkanira pankotsi

tsivankagantsi vt. {yontsivankakero AU, itsivankakero BU} poner cumbrera en un techo. Iroro yagatakerora ivanko apa, yagashitakero chorinashi yontsivankakero ganiri otsinkiro inkani ganiri omakatakoti. Apenas terminó su casa, mi papá cogió las hojas del palmito chorina y las tejió para poner la cumbrera, y que así no entrara la lluvia y se pusiera quebradiza (la pita con que están amarradas las hojas del techo) V. ovankearo.

oshivokanakera maroro

shivokagantsi vi. {oshivokake} brotar, echar raicillas (p.ej. una planta, barba, plumas); salir (dientes nuevos); crecer (el pelo). Impo itankanake pa kiraatsenkokitavagetake, otovaiganakera kutagiteri oshivokanake iviti. Cuando (las crías) salen del cascarón, son bien rojitas sin una plumita; pero, poco a poco, con el transcurso de los días, les van saliendo las plumitas. Ipankitakero koki piarintsina, maika atake oshivokanake. Garika tata garo, ontimanakerika, nonevitakeri impakenara. Mi tío ha sembrado calabaza piarintsina la que ya está echando raicillas rastreras. Ahora si nada las come, cuando produzcan las calabazas, le voy a pedir que me dé. V. tsorogagantsi, tsovankagantsi.

otsovankake V. tsovankagantsi.

otsovankakeri V. tsovankagantsi.

ovankearo inan.pos. su cumbrera (de la casa). V. tsivankagantsi.

itsivankakero V. tsivankagantsi.