aramunyaThere is a way a person behaves which (makes it) very difficult to-converse (eith him) if youmay sistima ka ta tau ang durug liw̓ag ang kësënën kung indi mu amu-amuw̓ën ang palëmëkan yang isip na, ubin kung kaisan kalasi ta tau ang maikaw maskin aw̓ungan mu pa, imuras ilëm ang mamarti,Meron ding ugali ng tao na mahirap na kausapin, kung hindi mo suyo-suyuin na palambutin ang isip niya, o kaya minsan klase ng tao na maramot kahit tinutulungan mo pa halos hindi magbigay.Aramunyaën mu ta maayën para pakdulana anya.Suyuin mo ng mabuti nang bigyan ka niya.Inding pisan mamarti yang mulang atiya maskin aramunyaën mu pa ta kayaman ang pakdulan, durug ikaw.That (near hearer) youngster will absolutely never share (anything) even if you
Tagbanwa Calamian - English
a
aribënëkfor one's mind to be disturbedsasang nag̓ainabu tung kinaisipan ta tau ang alus pa ilëm indi makuat-kuat ëkël tung bitalang durug lëbat ang ipinalagpak tung anya,isang nangyayari sa isip ng tao na halos hindi maalis-alis dahil sa mabigat na salita na ibinagsak sa kanya.Nag̓aribënëk da tung isipu yang bitala yang Dios ang pinag̓aralan nungayna. [RA: Kung mag maning tiya yang isip ta, unu pay puwiding buwatën ta?Naguguluhan ang isip ko sa salita ng Diyos na pinag-aralan kanina.Kung mag̓aribënëk tung isip ta yang kasisilag̓ën ta, makaliitang maglaru.If our (incl) anger becomes-overwhelming,we(incl) will quickly becpme-sick.synbëntërmëmësbatu2antpurawassungaw
arii aninexclamation expressing nostalgia Oh mysang klasi ta bitalang pangandëm tung banwang dinakulan na,isang klasi ng salita na may pangungulila sa bayang kinalakhan niya."Arii anin, atiing banwaw ang pinagdakulanu, kumus yay nabukbukan yang dug̓uu yay pirming bëtang tung isipu."[pangarikdi)Oh my, that place of mine where I grew-up since that was where my blood poured-out that is always in my thoughts."Arii, Udung, ayaw indi mu ipagamën yang isip mu tung baw̓ay tung bukidnanën bëlag̓an suwirti mu.Oh my, sonny, do not allow your thoughts to-be-drawn to the girl from the mountainj, she is not your luck.Arii anin, kawawa pa taang linaw ang indiyaw napagbila.Oh my, How sad the calm when I did not fish with hook and line.syntalintaklastimaarikdiandëm1
arimukusfr. var.arimutusto wrap s.t. around yourself to-get-warm.ibalot sa katawan para mainitan.Mag̓arimukusa tiang kuklun kung pagsintia ta lamig.Wrap-youself-up with that (near hearer) blanket if you are feeling cold.Nag̓arimukusa ra ta kuklun ang durug kinit, purisu pinangulasana ra.You (sg) wrapped yourself up in a blanket when it was very hot (outside), so you broke-into-a-sweat already.synputus1umus-umus
ariputuskind of antisang uri ng langgamThis ant lives in trees and wraps itself in fiber, bites
asaw-asawshoddy, inferiorBëlag matinlung ubra, mantinir anday bakëd na, bilang kinali-kali ilëm,Hindi magandang trabaho, pansamantala, hindi matibay, bale minadali lang.Asaw-asaw ang pag̓urubraën, anday bakëd na. work, has no strength in it. Shoddy work, has no strength in it.
asël-asëlincompletely cookedhilaw-hilaw pa, kulang sa pagkalutoKung masël-asël yang pagtuw̠ud yang bësëg, indi mu ibanël, muya magdulang yang siit na. Pagkalan mu ta bastanting langaw ang para indi mag̠asël yang pag̠abuwat muMake it flame with plenty of firewood so that what you (sg) cooking will not be (only) partially cooked.
asig̓asig*urge someone to do somethinghimukin, pilitin, pakiusapan, igiitYou(pl) can’t fault me since as-for-us (excl) he urged us and just did not wait (to find out) what each one’s desire was.Asigasig̓ën mu ra kanay ti Tampulano ang magbitala. Midyu agkëlbaën. Himukin mo na muna si Tampulano na magsalita. Medyo kinakabahan.
asin-asink.o. vine whose fruit is used to stun fish
atay-atayquicksandYang tanëk ang atiya atay-atay natëtëngëd damëg̓anën ay pirmaminting may wai na.That (near hrr) soil is soft because it's always wet for it's water is permanent.
atrasadutime consumingsang kalasing palaksu ta urubraën, ubin katulad tung pagsaay, u pagparanaw̓ën mabuay ang mamagliit, mabuay kang mansikaw̓ut,Atrasadu yang pagsaraayën ang naa, asta këtëlanita pa, indiita pa nag̓asaay.Yang ubrang naa atrasadung matapus, ay anda ray tau ang pamag̓ubra.synawatimuratalësmaingëlantmadasigmalakan
awës-awësbrandishwasiwasDuduy, mangkëla ta mga ayu ang para kung këg̠ëtëna ra ta kiru, awës-awësan mu ta biklak ugud mag̠ëlëd da yang kirung palawid.Sonny, get some wood so that if you will be bitten by ss dog, brandish a stick at him so that the dog willKung may sasang taung may gustu nang manuntuk, tapus yang suntukuna ra rin yay magamit ta palu ang iyawës-awës na ug̓ud indi maalëngët.If there-is a certain person who wants to-fight-by-boxing, then the-one-whom he would-box, he will use a piece-of-wood to brandish it in-order-that (the other person cannot approach.
Aw̓anwaanthe name of the part of Busuanga Island facing Coron Island.; derived from banwa 'place'.sasang lugar ang ëlak tung aruman nang pulu yag tindakay ta barutu, nablag bali yag talungay ka, ig may trabisia na kang ëlaan nira,isang lugar na nakahiwalay sa kasama niyang pulo na tinatawid ng bangka, nahiwalay bale kasi nakaharap din, at meron tawirin siya din sa pagitan nila.Duun tung aw̓anwaan na durung may mga luak.There on the big adjacent island, there are many who have crops.Atiing duunami pa rin tung Aw̓anwaan, durung luwak yamën.When we (excl) used-to-live there (far from both speaker and hearer) at Aw̱anwaan, we (excl) had many crops.sasang lugar ang ëlak tung aruman nang pulu yag tindakay ta barutu, nablag bali yag talungay ka, ig may trabisia na kang ëlaan nira,(This) is a place that is separated from its fellow islands, a dugout is-needed to-reach-it, meaning that it is-separate (and) must-be-faced (in order to see it, and it has a it has a body of water which between them.synbanwa
ayak-ayak' for light to show through holes in the roof 'Balay ang yang atip niya ëlagëlag̓ën da ay indi pa nag̓akatëpan ta baklu.Bahay na ang katep niya siwang-siwang na ay hindi pa naatipan ng bago.Ayak-ayakën da yang katëp yang balay ang naa.The nipa roof of this (near speaker) house already so thin that light can be seen through it.Durug nipis yang aw̓ël ang naa, ayak-ayakën. Yag dawalay yang ulit ta.This (near spkr) clothing is very thin, light passes through it. Our (incl) skin of necessity is seen.synsëlag̓ënmanipisantsënsënirigkitmadamël
ayën-ayën*bettermidyu matinlu ta gësyë yang paniman na,medyo maganda ng kaunti ang pakiramdam niya.Kung yay magdayun tii, mayën-ayën numan, dakulu yang pinag̓umanan yang laru na.[Kudul]If that trend continues, he will get somewhat better now (which) will-make-a-big-difference in his sickness.Ayën-ayënën mung panlaang, yang manung atia duru rag këlas.[KUDUL]Pagbutihin mo ang silo, ang manok na yan masyadong ng mailap.Pagpakaayën-ayën ilëm.They are merely doing-good-things (for us) in order to gain our confidence so that later on they can take advantage of us.synbalu-w̓alu
ayuk-ayukstir up by a hand
abiriyadunot functioning\sasang pagkainabu tung mga garamitën ubin tung tinanguni ta pirming may magsintiën tang disprinsiya, tung mga gamit rangga ka yang kaw̓utun naisang nangyayari sa mga kagamitan o kaya sa katawan natin ay madalas may nararamdaman tayong problema, kung sa mga gamit ay nagiging palyado. Yang makina ni Lubo abiriyadu ka, indiita ka mablës.Lubo's (boat) engine is also not working, (so) we (incl) cannot borrow (it, this means the boat with the faulty engine in it.)Abiriadu ra ka yang tinanguniu, indiaw ra maubra ta malbat, magsintiyënu ra.My body is not functioning well, I am-unable to do heavy work, (if I do it), I will feel it.synranggabaradulainpalyadu
alandayawchamelionhunyango; balubidYang alandayaw sasang dayamdam ang paglëw̓ad-lëw̓ad yang tinangunu na ang sam puntu indi mu mailala.Ang hunyango isang hayup na nagbabago kulay ng katawan niya at halos hindi mo makikilala.
alanganënto be wary-ofsasang tau malagana ra yang pakignunut na tung aruman na ay palandaw̓ën ka tung anya, [RAPA]isang tao maingat na ang pakikibagay niya sa kasama niya kasi nga nagmamayabang din sa kanya.Alanganën da yang isipu tung magkasawang atiya.I am-wary of that (near hearer) married-couple.Yang sistima na bëlag matinlu purisu alanganën ka yang tau tung anya.His way (of doing things) is not good so people are-wary of himsyndiglatig̓amdëglamalagana2malasubasrëgda
alaw̠urangrepair s.t. so that it becomes useable ayusin; hayuma; sulsi; kumpuniAlaw̓urangan mu ta pinli yang puyaran yang manu ug̓ud indi ra magkarabugsu yang kiklug. Repair the chicken's nest so that the eggs will not fall (on the ground.)
alikuw̓ang' the inedible part of something edible, e. g. eggshell, corncob 'Sasang pinanlamësan ta iyuy ubin kalawasa. sëë lamësisang pinagpigaan ng niyog kaya kalabasa.Yang alikuw̓ang yang kalaw̠asa buwatën ming ibuug tung baw̓uy.The xxxxx of the squash, cook-it (and) feed-it to the hogs.Kuwatën mu tiyang bukag yang mais asan, ang iplëk duun tung binit.Alisin mo iyang busal ng mais diyan at itapon duon sa tabi.synbitwa 1.2luw̓u2kuw̓udbukaglabanguruk
alimasmascool-offmga lugar ang durug tinlung paniman ta, katulad tung binit ta bakayan maayay yang ëyëp yang palët malamig-lamig tung tinanguni, ubin tung tutuw̓ukan ta bukid mas dang priskung pisan,mga lugar na mas maganda pakiramdam natin, kagay sa tabi ng aplaya, presko ang ihip ng hangin, malamig-lamig sa katawan, kaya sa tuktok ng bundok, lalo nang presko talaga.Magpalimasmasaaw ra kanay tani tung palayas yang balay masyadug ringës.Magpalamig na muna ako dito sa balkon ng bahay masyadong maalinsangan.Malimasmas yang sungaw yang palët taa tung sirung yang mga ayung darakulu.Malamig ang singaw ng hangin dito sa silong ng mga malalaking puno.EEy agkintaan da yang ari mu. Ëklan mu ra kanay asan tung tambi ang para mapalimasmasan da.Hoy naiinitan na ang batang kapatid mo. Dalhin mo na muna diyan sa gilid at ng malamigan na.synayaypriskumalimasmasngayngay1antmakinit
Tagbanwa Calamian Dictionary © 2020 SIL International®
