Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

d


daalready, now
diiv.dragPamagdii yang mga aruman ta yang mga barutu nira ay mamagbila.Our (incl) companions are together dragging their dugouts (into the ocean) because they will together fish-with-hook-and-line.
dinprtsignals that the action in the verb was frustratedBinaknisanaw rin yang kiru.I almost had a chunk of my flesh torn-off by a dog.
daasadjfastpamanaw ang yag pagyaya, ay may impurtanting angayën na,Madaas ang magbitala yang taung atiya, maninga nainëm.That (near hrr) person is fast to-speak, you (sg) would-say he had-been-drinking.Madaas yang panaw na ay mag̓ëlëd ang mauri tung mamanëgbëng.syndalasraasdasigmadasigmabtik
daata k.o. grass with sharp leavesnaa sasa kang klasi ta ilamunun ka ang magkapariu ka tung aras piru naa matatarëm yang binit yang këlad na pati yang tinanguni na mismu, arabubwat ka ig mararabung ka,Maëtëw̓a yang këlad yang daat matarëm.Durung ilamunun ang naang daat ang nagtubu tung kuma.
Daku' eldest uncle or aunt 'Anang pangulu ni Apu, purisu daku yang guuy tung anya.Mandawatamu kanay ta tawaku duun tung ni Daku ming lalii.Please ask for (some) tobacco there (far) from your (pl) uncle.Aypa ti daku ming baw̓ay?Anang pangulu ni Apu, purisu daku yang guuy tung anya.He/She is the eldest child of Grandfather so the (way people) call him/her is Daku.
dapato-cover overëkëlëkël ang bukawas ang anday dapa na,Pagbuwata ngani, dapaan mu yang kaldiru, muya mataktakan ta talëktëk.When you (sg) are cooking, cover the cooking-pot, it might-happen that a small-lizard could-fall-into-it.Dapaan mu ra kanay yang anën tung pinggan muya malignaan.syntakëptaklëbsuklub1antbukawas
dapuThat (near hearer) one who is sick is already drawing a viscera-sucker to (himself)magdapuën da ta mangaluk yang paglarung atiya,Pagdapu yang palangat tung luka mu.Flies are drawn to your wound.Taklëw̓an mu yang anën dapuw̓an ta palangat.Cover the rice, it draws flies.
darato-use-sparinglyyang magpanganën na maning pa tung paglayug da ilëm, pirming sinti ta suw̓uk,Dara ra ilëm yang panganënu pirmiaung sinti ta suw̓uk ang duru.What I eat is just done sparingly, I am always feeling very hungry. {Kudul: may laru nang katulad tung lug̓ayën.)Dara ra ilëm pala yang pangita ni kasawa mu, gulpi ka ilëm ang malw̓us."Dara ilëm yang anën tung tiyan mu, muya-muyaa ra ilëm ang pangan." Abëë durug këtël yang pandilëm yang kasawa mu, naa pala dara ra ilëm. Maayën pa magtipig̓a.Amazing, the way your spouse looks-for-his-living is very stromg, surprisingly it just will not last (very) long. It would be better if you (sg) will use-it-sparingly.
datavalue, usefulnessSasang bag̓ay ang durug dakul yang kapulutan na, sasa ra asan yang mga pamangan impurtanti, mga gamit kapariu tung gëëd, parakul, may duma pa.Yang balag̓ën ang atiya ingkëlanu ay dakulu yang madataan na tung yëën, igmënu ang ibulung tung tiyanu.As-for that (near hrr) vine, I bought it because it has a big vslue to me, I drink it as medecie for my stomach.Anda ray data na yang istipin ang atiya, lubut da, iplëk mu ra.Those thongs do not have any value now, they are already have holes in them, throw them away.syndapatpulut
datiadjsomething that stays the samesasang ubra ang indi pa pag̓uman, ubin katulad ka tung tau ang dilapirmi tung lugar ang pag̓atiniran na,datiDatian dang ubrirus yang taung atia.That person is already a long-time worker of that personIndiami ka nag̓aliit tung dating lugar ang pag̓atiniran yamën.We (excl) do not leave from the original place where we (excl) live.synpirmiganërankëën2tumagdëkganëdantbëyënganën
datuchieftung kamurusan yay durung datu, sanga laliian duruway kasawa na, ubin tulu,Yang datu laliing duruway kasawa na.A male chief has two wives.Yang mga datu ya ra yang may mga kuarta.As-for the chiefs, they are the ones with money.
daunleafyay sasang kasangkapan tung tinanguni yang ayu ang impurtanti ka tung pagkabëtang na, matinlung tëlëngan ëkël tung mga këlad na ang madalumamadahonDurug rabung yang daun yang punting atia.The leaves of that (near addressee) banana-tree are very luxuriant.Yang daun matinlu kang pamanganan.The (banana) leaves are good for eating-places (as they are laid on an elevated bamboo raft)synkëlad
dawanmillet
daw̓uadjsoft texture sasang klasi ta pamangan katulad tung kamuti malëmëk,Durug lagkët yang daw̓u yang kaparing naa.The soft texture of this (near speaker) kapari is very ?? (Baitën mu ra, madaw̓u ra tiyang kamuti.Remove (it) from the fire now, that (near hearer) sweet potatoe is already tender.synlumulëmëkantmadësënmatëg̓as
dayaadj, vdeceive deceptiveubrang lain tung lipëd,Durug daya yang tau ang atiyang magkayam. The way in which that person plays-the-game is very deceptive.Sayud ang ubra kung magdayaita tung aruman ta.If we (incl) deceive our (incl) companions, it-is an evi deed.Yang mga manigtulduk ang naang nag̓ianingu, anday maëklan ming matinlung kunsiu tung nira, kung indi, durug ka daya.As-for these (near speaker) teacher about whom I am-talking-about, there-is no good advice you can get from them, instead (they) are very deceptive.synsatsattraidursag̓usutsulsulsuplungsunlug
dayun,vto-go-to-another-place to-get-a-living-theredayocomp.dayuwanmigrantdayudayu-an dayuwann.migrantsynistrangiru
dëëgdefeatmga planu ang indi magdanay ay durung pagkuntra yang pag̓asikad nira taniray dayaw̓ën,Yang mga baw̓ay ya ray pamagdëëg ta lalang tung mga lalii.As-for the women, they win against the men by giving-commands.India magpadëëg tung kalalangan nira, anday sayud na yang mga sistima nirang atiya.Do not allow their commands to-defeat you, there-is nothing good about those (near hrr) ways of their doing things. Ayw̓a malipita ra? Dëëg pang anday isip mu?synpirdiantnatisandar
dëëladjoverbearing, domineering, fierceMadëël yang kirung naa.This (near speaker) dog is domineering (over his fellow-dogs).Kagëtëy ang baw̓ay piru madëël.A very small woman but she dominates (others).Durug dëël yang taung maning tiya.A person like that is very domineeringYang sasang taung madëël, pirming pagsagyap ta kasuway naAs-for a person who is fierce, he is always looking for his opponent.[Good example: Mosgira Calis and his chidrenMay sam bilug tung magpurutul ang durug dëël tung mga putul na.There-is one-person among siblings who is very domineering towards his siblings.Sistima ta ayëp yang maning tia, katulad ka tung tau may maning ka tiyang ug̓ali.(That) is the way dogs act, which is also like people, there-are (those) who have that (near hearer) inclination [ug̓ali].synmairiltukyaradugtuymabangisantmaayënpurmal
dëënto lay hands uponsasang pagsunda tung pamangan kung malamig da, ubin makinit pa,Dëënan mu kanay naang papil muya iplad.Please hold-down this (near spkr) paper it might get-blown-away.Yang anën mu dëënan mu, kung malamig da, ipakinit ta.Lay your hands upon the cooked-rice, if it's cold already, let us (incl) hear it.
dëëpto catch animals or fugitivesya ray sasang ubra yang mga mamula pamag siëd ta mga bising ubin mga lamlam ang naang siaw,Yang mga mamula pamagdëëp ta siaw.The children are catch a myna bird.Indi pa ag̓adëëp yang puganting natakas.The fugivitive who took off hasn’t been caught yet.
dëësvslicing and drying wild tubers for food at a location distant from home over a period of several daysPamagpadëës ta kapari tung Lëlë.They are-cooperatively-preparing kapari-root for-themselves at Lele.[RA: mng of pa- in this context=middle voice as in Gk.? Dif from Pamagdëës...Padëësaw ra tung Lëlë ang maglarip ta kapari.I have-to prepare-food at Lele by slicing kapari-roots.Pamagdëës tung duw̓ali yang mga aruman ta para alëngët tung kapari ang paglarip nira.Our (incl) companions are cooperatively-preparing-food on-the-other-side so-that their slicing-action is close to the kapari-patch.This is a family activity and implies that the people doing the work will stay in that place for a while.
dëëtadjto become concentrated, intenseDurug dëët yang kulay ang atia.That (previously mentioned) color is very intense.Madëëtan yang isi mu ta mamakën.Your (sg) teeth will get-stained from chewing betel nut.Yag padëëtay yang langaw ang para mag̓apuy. Kung indi pa nag̓adëëtan, anda pa kay apuy na.Firewood needs to be-brought-into-contact-with-fire in order to catch-fire. If it's not brought into contact with it, there will still be no fire.Yang kulay tung primiru bëlag pa madëët, yag padëëtay para malutuk.??At first, the color is not yet deep, it has to be made deeper in order for it to-become-ripe.madëët (yay sasang pangguuy tung dug̓u, ubin kulay ta maskin unu pa, ya ka tung kapi ang pitsu, may tung duma pa,)(The word) dëët is a way of calling blood, or thë color of whatëvër thing, also for coffëëYang lambungu dinëëtan da yang dagta yang punti.My shirt was already stained by the sap of the banana-plant.Yang lambungu dinëëtan da yang dagta yang punti.My shirt was already deeply penetrated by the sap of the banana.Yang langaw ang atiyang amulawën durug dëët ang padkalan ta apuy, masking magdamal indi mapatay. Pamarangan yang mga mamaëpët.As-for that (near hearer) molave firewood, it's very easily catches on fire, even if it's the next-morning, it will not die. It is where the old-people warm themselves.Yang aw̓ëlu indi naaskëanu ang dinëëtan da ta apuy, masapuwany ilëm, dinëëtan da ta apuy. Liunuwasu ang pinatay yang apuy.syntëdëk1sërëb
dëlato-feel-fearsasang pasinyal ang may mainabung bëlag matinlu tung sadili ta, tung kasawa ta, ubin tung pamilya, yang nag̓ainabu yang isi yang tinanguni ta maninga maggërëtën maërël, ig sampiënita ta kaluluwayën, ig yang pamangan ta apiktadu ka,Ag̓ampayanaw ta dëla indi maskëanu kung unu ra kaya ay pagkabëtang yang pamilyaw.Agdëlanaw ta duru, indi maskëanu kung unu ray balita yang mga arumanu, ay baklung nagpuwas yang balyu, ang unu ray pagkabëtang nira.I am-feeling-a-lot-of-fear, I do not know whatever kind of news there will be about my companions, because the typhoon recently calmed-down, whatever is their situation.synkëlba2këtab-këtab
dëpadistance between tips of both fingers when arms are fully extended horizontallyyang kabwat na yay pira pang dëpa,Pira pang dëpa yang kabwat yang pinling atia?How many arm-spans is that (near hearer) rope?Numanyan nandëpa ra ti Don Juan ang pagpaanud tung sëlëg ang pagpanunut.Then Don Juan extended his arms and let himself be drifted by the current as he let himself accompany it.synmitrustigayatiyayatikangkangantlëkëb