buludhump-shapedliag ianing paglinaw ra yang kamyan, may lakun na pa ka piru ya ra ilëm yang mga bilug ang indi ra pamuka ig malaka ra ilëm, linaw ra ka ëngëd,ibig sabihin kumakalma na ang amihan, meron alon niya pa din pero yan na lang na mga bilog na hindi na sumasobog at bihihira na lang, kalamada na talaga.Linaw ra ka yang kamyan, bulud na ra ilëm tiya.The northeastern wind is already calm, those (near hrr) are just its hump-shaped waves.Yang payukan ang darakulu pag pituy bulud na tung buku na. As-for the huge turtle, it has seven humps on its back.Magsaayita ra, bëlag dang masyadug këtël yang kamiyan, bulud na ra ilëm, linaw ra. Let's voyage now, The northeast-wind is not overly strong, it's just its hump-shaped (waves) now, , it's already calm.
Tagbanwa Calamian - English
b
bulusto cut off the length needed for a specific purposeMagbulusamu ta buluk.Cut the bamboo (small type) to-size.Binulusu ra yang kawayan takaang bangkal, idaktalu.I have already cut to-size this-here ( close to spkr but out of sight) mature bamboo which I will-use (for) the flooring.Nag̓abulus da yang amëku ay nag̓akaramalu kang lag̓i kada lawii.Naputol na ang banig kasi pinagpupuyatan ko ding talaga gabi-gabi.Yang sambulus ang kawayan, mag̓umpisa tung kapungul na ang asta tung tumbung, ya ray pag̓aningn ang sam bulusAng isang putol ng kawayan, simula sa puno niya na hanggang sa dulo, yan ang tinatawag na isang buo.Basaën mu ra kanay yang sambulus ang atiya.Please read that (near hrr) one-section.synsigpatintiru
bulutflow-outsasang gamit ang may pësëk na ra purisu pagtag̓as da katulad tung mga bërëbtangan ta wai, galunan, kuntinër, may yang duma pang garamitën,isang gamit na meron basag niya na kaya pagtagas na kagaya sa mg lalagyan ng tubig, galonan, kunteyner, at ang iba pang mga gamit.Maktël da yang bulut yang wai tung gripu.The floe of the water from the faucet is strong now.Pësëk da siguru yang buli yang kuntinër ayw̓a pagbulut da yang wai?The bottom of the container is probablysyntag̓asturuktëmëgbugsuk1tabusmëymëydagsang
bundulow-hillsang klasi ta bukid ang aranëk ka ilëm, napabukatud ilëm ang puru tanëk,burolYang kakasuyan ni manung sa nga bunduan.Older-brother's cashew-orchard (consists-of a single hill.Yang bundu tung na Kudul punuk ka ta luak ang kasuy.The small hill near Kudul's family is full of cashew trees.antpatag
bunuk for a wild pig to slash open an assilant with its tusks Nangisëg dang minatuk yang baw̓uy ang nagpamakil da yang sangil na tung mga kiru ang pagtalaw̓ut tung anya, luka-luka yang mga kiru ang pinagbunuk na.Nagalit nang lumaban ang baboy na winasiwas na ang pangil niya sa mga aso na umuungol sa kanya, sugat-sugat ang mga aso na pinagpapangil niya.Yang mga kiru pinagbunuk yang baw̓uy, luka-luka.As-for the dogs, they were-slashed-open by the (wild) pig, there were many wounds.Maisëg yang baw̓uy ang atiyang mamunuk, indiamu asan.That (previously mentioned) wild-pig is aggressive (when) it slashes-with-its-tusks, do not be there (near hearer)Nangisëg dang minatuk yang baw̓uy ang nagpamakil da yang sangil na tung mga kiru ang pagtalaw̓ut tung anya, luka-luka yang mga kiru ang pinagbunuk na.The wild-pig became aggressive and fought back by using its two extended teeth against the dogs which were-attacking-it.Ungkuy, indiya paalang-alang, durug isëg yang baw̓uy, muya bunukuna ra anya. "Friend, do not put yourself-in-a-compromised-position, the (wild) pig is very fierce, it may happen that you will-be-slashed-open by itsynbanggil*
bunut*11ncoconut-huskbunotYang bunut yang niyuy indi mi iplëk ay kung mga law̓ii, yay tutuuran ta apuy ang ipaknus yang taw̓uk na tung mga namu.As-for the husk of the husk of the coconut, do not throw them away, Because at nighttime that is what is-lighted by fire and used to-smoke-out the mosquitoes.2v.draw lotsBurunutan nita Let us (incl) draw-lots.Kung
bungaareca nutsasang burak ang nag̓ilakët tung mamakën,isang bunga na inihahalo sa nganga.Iutuk mu unu yang maëpët ta bunga.Ipitas mo daw ang matanda ng bunga.It-is-said that you (sg) should-pluck an areca-nut for the old-person.Pabungaën mu ka unu ti nanay.Bigyan mo din daw ng bunga si nanay.
burak' fruit 'Yay sasang pruduktu yang mga kabëglay ta,Ian isang bunga ng mga pinagpaguran natin.Katugdun yang burak yang punting atiang dakulu.Tugdun-tugdun ang bunga ng saging nang malalaki.Kadarakul yang burak yang manggang naa.Malalaki ang bunga ng manggang ito.
burayblind
bursa*pocketbëbtangan ta mga ibëbtang ang ya ag̓itiikay tung aw̓ël,sisidlan ng mga ilalagay na siyang itinatahi sa damit.Bakbak da yang bursa yang taruwalu.The pocket of my trousers is now torn.Saatan mu yang bursa ta mamakëna.[What situation doës this dëscribë?Put his betel-nut-chew in the pocketsynpuyu-puyu
busag *put-out-in-the-sun-to-dryibiladIbusag mu yang paray tung kinit, mangud pa tiya.Put the rice (unhusked variety) out in the heat, it (near hearer) is still green.Ibusag mu ra ilëm asan tung binit yang lisung naa.Just lay it out there (near hearer) in the heat at the edge of this (near spkr) seed.Duduy, ibusag mu yang paray asan tung amëk ang ipakaldaw ang para tëg̓asanSonny, spread-out the rice (unhusked) there on the mat to-let-it-dry in-order-that it will-harden.synbukbukamlad *
busawa kind of fishnet no longer usedatia sasa kang nag̓ipandëëp yang mamaëpët ta ian ang darakulu, katulad tung puputan, ubin maskin darakul-dakul ang ian ëkël na ka,iyan isa ding panghuli ng matatanda ng isda na malalaki, kagaya ng puputan, o kaya kahit malaki-laki na isda huli na din.Ti Apu pag̓ëët yang busaw na.Si Apu naipit ang laman niya.Yang busaw yag ubray ta kalima, ay darakul-dakul yang pinli na.Ang laman ay gawa na kamay, at malalaki ang lubid nito.synlambatlaman2no longer used
busisvoicekalasi ta tunu ta bitala,uri ng tunog ng salita.Durug tinlu yang busis yang mulang atiyang kumanta.Napakaganda ng boses ng batang iyan kumanta.The voice of that (near hrr) child singing is very nice.Yang busis mu indi mataluk tung yëën, nag̓ailalaw ra.Ang boses mo hindi maitago sa akin, nakikila ko na.Your (sg) voice is not hidden from me, I can-recognize it.syntunu
busugto-make-a-form for molten beeswaxhulmahanBusug̓unu kanay ang pamatu yang timlang naa.I will-melt this (near spkr) lead in a form (to make it into a sinker for fishing).Busug̓un mung kandila yang taru yang pitiwan.Form the candle with the beeswax of the honeybee. Indi mu paglasian yang mula, busungunaDo not wipe (your, sg) the slime of your (sg) of your gums on the (nose of) the child child, you (sg) will rue it.synsërayumraanantmatëgas
busurfull bodiedPariu tung mga burak u lisu ta kasuy mga lëta ang tëlëngan.katulad sa mga bunga o buto ng kasoy mga matataba kung tignan.Busur yang lisu yang kasuy numaan.The seeds of the cashew-nut-trees at the present time are full bodied.Yang burak yang punting atiya yang duma busur, yang duma kuyapës ay nalaya.As-for the fruit of that (near hearer) banana-tree, some are full bodied, others are shriveled becauseantkuyapëskëpës2ikwamaniwang
busutfor a cloth bag to have a hole in itbutasYang saku busut da durung paray ang nailas.The sack has a whole in it, (so) a lot of rice (unhulled) has already spilled out.Ag̓abusut-busut da yang tinanguni mu ta lukaluka.Yang saku busut da durung paray ang nailas.The sack has a whole in it, (so) a lot of rice (unhulled) has already spilled outsyntug̓uy*lubut 2
butuk1' scrotum, as a whole, including testicles 'bagay ang parti yang tinanguni tang lalii, sasa ra asan yang butuk, piru tung luak ang naang kasuy may butuk na ka ang pamdungan yang lisu na,isang bahagi sa katawan ng lalaki, isa na diyan yang bayag, pero sa tanim ay itong kasoy may bunga niya din na kinakabitan ng buto niya. May laru nang buslug ti Burgos purisu nandakul yang butuk na.Burgos has a hernia so his scrotum has-become-enlarged.Yang niyuy ang atiya pagtubu ra yang lawlawa na, pagkatapus pagdakul da ka yan butuk na tung adalëm, pagkatapus amat-amat da kang nag̓aplaan yang wai na ig pagnipis da ka yang isi na tung adalëm indi ra makudkud ang igata. 2scrotom-likeYang burak yang kasuy may butuk na.The fruit of the casoy tree has a scotom-like part (i.e., the fleshy part to which the casoy nut is attached.Yang butuk yang bëlëk durug tinlung sëraën.The scotom-like (part) of the tridacna-clam is very nice to make-into-a-viand (what accompanies cooked rice as a food).Yang burak yang niyuy, may butuk na tung adalëm.The fruit of the coconut-tree has a scrotum-like-think inside.
butul1a type of crossbow used to spear on the surface of the water.yay mga gamit yang mga mamaëpët ang tukaw ang nag̓ipamangpang nira ta ian ang pamagpaltaw tung mga tandul ubin tung bakayan, yag targitay nira,Yang butul yay armas yang mga mamaëpët ang tukaw.The crossbow was a weapon used by the old people of long ago.Ti amëëy ang Pula indi mablag̓an ta butul ang nag̓ipanargit na tung mga ian ang pagpaltaw, ang katulad tung balanak.Uncle Red is never without a crossbow which he uses to target the fish that rise to the surface like the balanak.synpanakantgamit
buwad1prolificmabuwad ang mangiklug yang manu,marami kung mangitlog ang manok.Mabuwad ang mangana yang baw̓ay ang atiya.That (aforementioned) woman is-prolific in bearing many children.Mabuwad ang mangiklug yang manung atiya.That (aforementioned) chicken is prolific in laying eggs.synmabuulmulug̓ana1buul
buwat3do,make,cookya ray ubra yang tau katulad tung mga baw̓ay kada kaw̓utun yang uras ang iurubra ta pamangan kaministiran alistu para indi ta masuw̓uk,ito ang gawain ng tao katulad sa mga babae tuwing abutin ng oras na magtrabaho ng kakainin, kailangan mabilis para hindi tayo magutom.Magbuata ra ta anën nag̓asuw̓ukaw ra.Magluto ka ng kanin nagugutom ako na.Pagbuat ta barutu yang aruman ta.Gumagawa ng bangka ang kasama natin.synubra
Tagbanwa Calamian Dictionary © 2020 SIL International®
