Tagbanwa Calamian- English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

n


namnamto-taste-foodyang timpla yang sëra yay indi masintiu kung maumpa yang sabur na, ay indi nag̓atamtamanu,Namnaman mu ta mupiya yang sabur yang sëra ang linutuk yang ana mu.Taste well the flavor of the viand which your child cooked.Kung namnamënu midyu tung mapakit yang burak ang naa.If I taste (it) it-seems that this fruit will be-bitter.syntamtam
nasnas1n.hard inner core of a treeyay sasang maning pa tung buklug yang ayu ay ya ray pinakamatëgas na, katulad tung duli.Yang adili na nasnas ta kipil.Its housepost is the inner core of the ipil treeDurug bakëd yang adiling naa nasnas ta dulu.synbanakalantbangkulit
nasnas2become thinnerpagkainabu tung mga mulang kulang tung sustansia yang tinanguni nira purisu amatamat ang paniw̓ang,Yang mulang naa ya ra ilëm agpagnasnas ang pagnasnas.This (near spkr) child is becoming weaker and weaker.Pagnasnas da yang tinanguniu tung ubrang duru.My body is now becoming weak because of a lot of work.pagkainabu tung mga mulang kulang tung sustansia yang tinanguni nira purisu amatamat ang paniw̓ang(This) happens to children who lack good-nutrition of their bodies so they gradually become thin.synnatnat
nasyunethnic-groupYang Tagbanwa sang klasing grupu ta tau tung kaliw̓utan ang ya ilëm ag̓awirik-wirik.Yang nasyun yamën gësyë ilëm.As for our (excl) ethnic-group it's just small.Yang nasyun ang naang murus durug isëg.
natnatv.become thinkulang yang sëra purisu magnatnatita,Nagnatnat da yang tinanguniu tung ubra.My body became-thin through working.Napanatnat yang mulang naa ang kininit.This (near spkr) child who had a fever became-thin.synmagniwanggëtësantatat 1pagtës
nëknëk' sand flea 'sasang dayapdap ang gëg̓ësyë tung mga binakayan ang masyadung magpangëg̓ët ig matël yang magkëg̓ëtën na,Yang nëknëk ang naa, masiyadung makëg̓ët kung lawii, durug atël pamanDurung nëknëk tung katënglan.syndayapdap
nëëman1adj.thoughtfull, kindnëëman: Yang mulang atiya durug kaneeman, bëlag̓an supladung tuw̓ulun yang mga ginikanan naThat (near hearer) child is very kind, he/she is not stubborn when his/her parents send him/her (to-do-something.)//
nëëman2adjthoughtfulyay sasang sistima ta tau ang durug tinlu, purisu masadya yang pagsarasaan nira tung pamalay-w̓alay nira,Yang gustuu tung mula nëëman.Nëëman yang kirung atiya, indi mangëg̓ët.That dog is thoughtful, it will not bite (people). syntandëstëntënpiyadu1katalig̓anantgaspangbatëltëlan
nëmnëmto-think-carefullyya ray katulad tung tau ang malinipatën ta mga ibëbtang na, purisu mabuay ta pag̓isip, ig pariu ka tung tau ang anday nag̓askën na tung dumang klasi ta mga ubra mabuay ang ubraën na ay pag̓isip,Pagpanëm-nëmaw kung ay ra nga pabtangu yang gunting.I am-thinking about where I put the scissors.Nabuay ta panëm-nëmu baklu ra ilëm nga dëmdëmayu.My thinking about it took a long-time before I remembered it. {-ay necessity}
nisnisv.to-clean one's teethsang parti tung nganga ta ang yag kuskusay ta ulit ta bunga katulad tung isi ta para indi manlag̓ëm, ubin indi dëptan ta kalat,Nisnisan mu kapus yang isi mu para kulit.Clean your teeth, so they will be white.Kulit da yang isiu ang pinagnisnisanu ta këlad yang bayawas.My teeth are white now having-been scrubbed with the leaf of of the guava-tree synkuskusanantkiskis1 2
niwangbecome thin
nutnutsucksang klasing kalungun ang magsëraën katulad tung susuk yag tëbtëw̓ay tung buli na pagkatapus tulaën kung lutuk da yang pagsëra yag sëpsëpay tung buli pagkatapus balësën tung nganga na baklu pa maëklan yang isi na,Yang susuk kung natëbtëw̓an da tung buli na nutnutan mu ra ilëm tung buli na balësën mu tung nganga na.Nutnutan mu yang kulu yang ian.Suck from the head of the fish.
nëngësaadvday after tomorrowliag ianing, bëlag numaan, tang sasang kaldaw pa ka ilëm nangakaw̓ut,Tang nëngësaami pa nakaw̓ut ang timpranu.WNëngësa pa tanira taa.I
nablësanbalësmga ayëp ang ërëp ta tau ang katulad ka tung bakës, kapurisu kaministiran yag idyaay para mapatay ka,Nablësan da ka yang bakës patay ang na laang tung dikël na.Nablësan yang putul ta yang bëyëd ta.synpikitisëëk4sirtatimpu
nangnang1to curse someone by saying, "May you die."sasang bitalang yang aruman nang tau ya ra ag̓ituluyay na tung lain, katulad tung bitalang mag̓aning mapataya pa rin,Masyadung manangnang yang baw̓ay ang atiya tung mga ana na.That (aforementioned) woman curses her children too much.Paranangnang yang baw̓ay ang atia.That (aforementioned) woman is always cursing others.nangnang (sasang bitalang yang aruman nang tau ya ra ag̓ituluyay na tung lain, katulad tung bitalang mag̓aning mapataya pa rin,)It's a word wherein one's fellow-man is consigned to an evil situation like the word said (to another) "I wish you (sg) would die!" Ya taa yang dumang mga bitalang giradu: pagtuluy tung malain, pagnangnang, pandimat.Here are some tabooed words which can be said: To-consign someone to death, to wish evil to come upon them by saying things like this: Pagtuluy tung malain: "Minataya pa rin ang siniw̓ak ta iyan ang dakuluMay you die by being-bitten by a big fish OR May you be-bitten by a snake and die. syntuluyThe way in which the curse is worded is important. The form is a verb in the past tense +pa + din/rin irrealis kunangnangënadj.known to be one who curses others
nawëyëngn.name of a reefThis reef is not attached to the land nor to an adjacent reef, but is-surrounded by ocean with a narrow channel between it and an adjacent reef located to the northwest and a wider channel between it and an adjacent reef located to the southeast. It is bare at low tide.
nëëm-nëëm1to think something over carefully or deeplysasang kinaisipan ta tau ang pagtimbang-timbang ta mupia, kung unu pay matinlung planu ang buatën na tung ubra na,Pag̓apanëëm-nëëmanu ta mupia yang bitala ni Bal, ay midiyu malbat yang itinira na tung yëën.I am carefully thinking over what Bal said, for his what he said to me seems to be heavy (potentially leading to conflict).Magpanëëm-nëëmaw pa bakluita si magkësën.I will think it over before we discuss it again.Taay, nanëëm-nëëma ra ka yëën.Well, I was thinking deeply about yousynsigiabantilargaanttimbang-timbangisip-isipinu-inu1patëng-patëng1
nëëm-nëëm2think-carefullylaksu ta isip ta tau ang may adalëm ang nag̓aisip-isip na, may prublima, ubin may binuat nang bëlag matinlu,Panëëm-nëëman mu yang gëëd, kung aypa nga pabtangay mu.Think-carefully about the bolo-knife whereever you had to-pit it.Pagpanëëm-nëëmaw kung tinu ray pagsuplay yang gastus yang mulang pag̓aral.I am-carefully-thinking about who is the one supplying the food for the child who-is-learning-in-school.
nirbiyus1nervousAtia sasang kang disprinsia ta tau landaw ra tung mga tawung abwat yang dug̓u na, makakaëlëd kung maklag ang kaisan gulpi ra ilëm ang maplëkan ta malay na.may mga tau ka ang makinëlbaën, purisu pangërël ang magbitala,Nirbiyusadu yang tau ang atiya.Yang tau puiding mapatay tung nirbiyus.Nanirbiyusaw tung mga buu ang namag̓aspak tan lawii.I became-nervous because of the drunks making-a-lot-of-noise last night.Naktang ilëm ang nanirbiyus yang aruman ta tung gulu yang mga buu, ang nagsuruntukan tan lawii.synkëlba2dëlakëtab-këtabantabtikbiw̓u2aktibdilanti
nabilug̓anbilugnasirtan tung lëbat,Nabilug̓anaw yang lëbat nungay na tung sinakan tang tabla.Nabilug̓an da yang nanakaw.synsirta
nakanayankanayyang inëm may yang duma pang bisyu kung subra ra nag̓akalitan ka ta lain ubin laru,Tung subrang inëm nakanayan da ta TB na ti Lobo.Because of excessive drinking, Lobo came to have tuberculosisNakanayan da ta suruw̓ay yang miting ang atiya.That (near hearer) meeting came-to-have a argument.
nasirtaanv.able-to-be-successful
naglayag̓anadjshaped like a sailNaglayag̓an da yang pag̓ubra mu yang paypay. Dapat tayuwën mu rang lag̓i duun, ay yang kurti yang paypay dapat kwadradu ang pariyu ka tung sawali may amëk.The way you made the bamboo-matting was sail-shaped. You must fix it right away there, because the shape of the mat must be-square like sawali and a sleeping-mat.
Nobiyembren.the month of Novemberang buwan ng Nobiyembre
nadisgrasiyav.to have an accident