Tagbanwa Calamian- English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

t


tëlak' to plant seed in the hole made by a dibble-stick 'Tëlakan mi ra, malapad da yang natugdaan.Plant now, the area-dibble-sticked is already wide.Durung mga baw̓ay ang namagtëlak purisu madasig ang matapus yang tugda.There were many women planting-seed so the planting was finished quickly.Manëlakanami tung ni Barik..Ay manëlakanaw ra kanay tung putulu ay indiaw nakuma.
tëlkëadjshort-neckedImut yang dikël na. Yang dikël na diput.Tëlkë yang kulu yang taung atiya. The head of that (near hrr) person is set on his shoulders.Yang tau ang atiya maktël, tëlkë yang dikël na.As-for that (near hearer) person he is strong, his neck is short.tëlkë: Yang baw̓ay ang atiyang nangali ta kapari, punuk ang pisan yang baay na ang yag baw̓aay na, purisu yang dikel na kung tëlëngan mu, ya rag tëtëlkë tung lëbat yang baay na.As-for that (near hearer) woman who dug-up some kapari-edible-root, her basket was absolutely full that she had to-carry-it on her back so as-for her neck, if you looked-at-it, it-would already sunken due to the weight of her basket.syndiputlëpëkkapëpëng 1antabwattawtaw
tëlëboverloadeddurung tau ang nagsaay,Indiaw ra magsaay tëlëb da.Kung tëlëb da pabutuanaw ra, midyu maktël.antkulangminus
tëlënto-swallowmay anën tung nganga na;Iklën mu yang bulung ug̓ud magmaayën, yang siit yang tian mu.Yang taung atia siguru tëlën da ilëm ang mamangan, indi ilëm nabuay tapus da.synuklub
tëmëk' crushed 'kaping tëmëk,Tëmëkën mu kanay yang mamakën ni nanay mu asan tung lusung.Tëmëkën ming panlëw̓ëk tiang kapi.antbarag̓al
tëmëdsweetsari-saring klasi ta pamangan ang matëkmëd,Durug tëmëd yang pagsuman ang naa matukmal.Pinatëmëd mu rang pag̓asukar yang kapiu.antmatabang
tëmëgleak slowlysasang bag̓ay ang may bëës na ra pariu tung galunan, tasa, may kuntinër purisu midiyu tung pagturuk da ta gësyë yang wai,Pagtëmëg da yang kuntinër ang atia siguru may bëës na ra.That container is-leaking, it probably has a small-crack.Nag̓aplan da yang wai ta, ya ra ilëm agpagtëmëg ta gësyë yang tuw̓ud na.Our (incl) water is getting-low, its flow is only a little trickle now.synmëymëy
tënakv.to-share Ya rag pagpararti ang magpurutul maskin gësyë ilëm.Tënakën mu tung mga ari mu yang kindi.Share the candy with your younger siblings.Tënakiita ra naang sërang gësyë.Let us (incl) share this small (amount) of viand.antluw̓us
tënadn vfor something to be founded upon something elsebaklung paguad yang ubra;Asan da ilëm tënaray mi tung aranëk, yamu pabwat.Just there (near hearer) begin-at the lower-end (of the swidden), You (pl) then ascend.Numaan da ka ilëm patënad yang pamag̓ubra tung lënda yang kumaën nira.It's only now that those-who-are-working will start at the bottom-edge of what they will-make-into-a-swidden.Duun tung tinënaran yang bukid. Yay elaan yang datal may yang bukid.There where the place upon where the mountain begins. That is where the flat-land and the mountain meet.synimpisapakultadanttapuskaw̓ut1sampëtsampa2
tëndawarnPinatëndaanu ta bitala para indi na ra umanan.I warned him so-that he will not do it again.Tëndaanu ta lampës yang kiru para palaksu.I will I will strike the dog so that he will-run-off.tënda: Tinendaanu yang mula ta palu tung kulu na para mag̓ing nëëman. Maning pa tung pinaëlëru ra ilëm.I warned the child by hitting him on the head with a pestle so that he will-become-thoughtful. It's like I just caused him to-be-afraidgenamansynpaaman
tënëkn.thorn Mga bag̓ay ang matatarëm yang saringsing na ya ra yang kawayantinikNatënëk ta kalarang yang kapari yang kakayu.My foot happened-to-get-impaled by a kapari thorn.Durug siit yang tënëk yang kaw̓atwën.The thorns of a stonefish are very painful.
tëngahalfsuw̓ungun tung duruw̓ang parti;Tëngaita tung santalup ang bëyëd.Tëngaamu ra ilëm tia, anda ra paman.
tëpadadj, vto-be-besideapiking kumantud;Maisëg yang mulang naang dakulu tung ari na, indi matëparan nag̓ipaisiak nang pirmi yang ari na.This (near spkr) older child is aggressive towards his younger sibling. His younger sibling is not able to be beside him. He is always making him cry.Tëparën mu yang ari mu, mag̓ëlëd tung duldul.Sit beside your younger sibling. He's afraid of the thunder.antalawid1
tëpëk close Tërëpëkan da yang pagparasil ang atiya.Durug katëpëk ang mamasil yang aruman ta.When our (incl) companion throw his top, it's too close (i.e., to the other top) (which assures a hit).Mablësaw ka tëpëkënu ka yang ëw̓ëg mu.I will also git-even-with you by hitting your top at close-range.tëpëk: May sang taung nanag̓ad ta baw̓uy ang talunun, tinëpëk nang pisan, purisu yang baw̓uy indi ra nalaksu.There was a certain person who speared a wild-pig, he came very close (to it) so the wild-pig was not able-to run-away.Tërëpëkan da yang pamagparasil ang atiya.Those (near hearer) throwing-their-tops were-close-together.syntëpadantalawid1
tëpëdevenly-dividedTërëpëramu rang napakdulan?Have you each gotten-your (share)?Indiamu ra magtërëpëd, gësyë ra ilëm, yëën da.Parartiami, yaming tanan, tëpërami ka.We(excl) are-dividing-it-up, all of us(excl), evenly-divided-between-ustëpëd: Yang mga tau tung bariyu tërëpëd ang pisan ang pinamakdulan ta rasyun ang liit tung gubirnu. Luw̓us nag̓apakdulan, anday nalsik.The people in the village were each included in being given a ration from the government. All of were given (it), no one was left-out.synkampëdtëptëpënantkulangrista
tëpëyto start to-fall-asleepYa ka ngakpëy ti Doran, dinumaan da.//Dinumaan da ti Doran ang napakpëy rang nag̓ëlkën.Doran was-offended (by what his companions were discussing [Not sure of meaning; has something to do with his dreaming, then suddenly being awakened, and how he responded. Rapa gave me this on March 22, 1981.Bakluaw ra rin ang napakpëy ang nag̓ëlkën. Ug̓aring yang mga mamula durung galëng nira purisu indi ra nagdayun yang ëlëku.I was just starting-to-fall-asleep. But the children were making a lot of noise so my sleeping did not continue.
tëtëëv.to-cut-a-notch in a treeayung tinag̓ëg̓an; u, iyuy;Tinëtëëan ni Lopis yang batang ang para panangkëlan yang kasku para indi magdalag̓an yang lansa tung aranëk.Lopez cut-a-notch in a big-log in-order-that there would be something the hull would run-into so that the launch would not slip down. Indi mu tëtëëan yang ayung naa tung tëpad yang balay, muya maktangan yang balay.Do not cut notches in this tree beside the house, it might fall-over on the house.Tëtëëan mu yang sasang ayung markaan ang para indi mapukis ta duma.Cut a mark into a certain tree in-order-that it not be cut-down by (someome) else.syntalakanttanda
tëwëksomething sharp which penetrates somethingSasang bag̓ay ang matarëm ang yay sumimdëp tung kakayu.Natëwëk yang kakayu ta lansang.My foot got-penetrated by a nail.Tëwëkën mu ra tiyang kamuti ang ipabtang asan tung pinggan.Penetrate (with something having a pointed tip) that (near hearer) sweet-potatoe to-put-it there (near hearer) on the plate.syntuyuk
tëw̓ëk' to penetrate with sharp point 'Tëw̓ëkën mu ra tiyang kapari asan tung pinggan para maamëyan da.Stab (and remove) that (near addressee) kapari-root there (near addressee) in the dish so it will-cool-off.Tëw̓ëkën mu yang tëkbëkën nakaa tung anas na.Stab this (near speaker but hidden) octopus in its hole.Aruuy durug siit yang kalimaw ang nakbëk yang pakdi.Ow, my hand which got-stabbed by the pakdi fish is very painful!syntaw̓ak 1tënëktuyuktudyuk
tëw̓ëgto fitmidyu tung indi mangaklëd tung durungan ay piët,Indiita siguru magtëw̓ëg tung barutu gësyë.Namagtëw̓ëg ka tung balay ang gësyë ugkal pa ka unu.
tëw̓ëlbecome-constipatedsynsag̓uysuypambël
tëyëbv.for something to go around affecting-people like a sicknesssasang panaw ta disprinsia ang katulad tung malaria maninga panlig̓u tung mga tau,Pagtëyëb na Mayur tung mga binariu.The Mayor and his companions are going-around to (all) of the villages.Tëyëw̓u yang may mga tianggi ang pagsagyap ta kapi, piru andang pisan.I went-aound to (all) of those who have small-stores looking for coffee, but there wasn't any at-all.Sasang panaw ta disprinsia ang katulad tung malaria maninga panlig̓u tung mga tau,The movement of a sickness like malaria, you would-say that its going-around to (many) people.synlig̓u
tëyëkto sinksasang nag̓ainabu kung kaisan tung mga biag̓i yang mga barku kung kaisan inali ra ilëm malbut yang kasku ya ray nag̓alëgdangan na tung trabisia,May batil ang natëyëk asan tung abwat yang Pantalan.Tung may Pakaw may mutur kang natëyëk yang pagkëtël da yang kamyan tan taa.syntëgdang
tibëltable in a barbaw̓ay may lalii yay pagtalunga tung inëman;Ti Tobal pagtibël ta baw̓ay tung kantu yang balay ang pag̓ënëman.Papilikën na ilëm tung mga baw̓ay yang gustu mung itibël.
tikig'type of snake Iraw-iraw tung kalugmukan;Durung tikig ang paglua kung may mangaas ta lawii.Kung kaisan basta matigbak yang tikig pangëg̓ët ka.Sometimes provided the tikig-snake gets-hurt, it bites (a person).