Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
ë
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
w̓
y

b


basito take into considerationsasang bitalang pagpadëmdëm tung mga mamula ang kung puidi ilëm idayun nira yang pag̓intindi nira para balang da ilëm may pakaw̓utun na kang matinlu tung nira.isang salitang nagpapaala-ala sa mga bata ng kung maaari lang ituloy nila ang pag-aaral nila para kahit na lang meron hahantungan na ring maganda sa kanila.Basi pa andamal masaayami ra midiyu linaw ra.Sana nga bukas makasakay kami na medyo kalmada na.Basi pa indi malipatan mu yang tuyunu.Sana nga hindi makalimutan mo ang bilin ko.Ang kaisan yay pagbasian.Ang minstay iyan pagbatayan.Taa numanyan yang mga bag̓ay ang atiang nagkarainabu tung nira atii kanay, pulus pangkëlan ta ta basian. Ipinagpasulat nganing yang Dios ug̓ud ta yatën ang lug̓ud da tung panguring panimpu, ya ray pag̓isipan tang pangamanan ang para indiita ra mausuy tung nirang magbuat ka ta makalalain ta isip yang Dios.synsiguradumatuud1antnusiasmuya
basu 1n.drinking glassubrang ya ra ilëm kalikaliay, ubin pangaasën ta indi nag̓ipaubra tung anya,baso
basu 2indicates uncertaintyubrang ya ra ilëm kalikaliay, ubin pangaasën ta indi nag̓ipaubra tung anya,kayaTaa ya tii ka man basu, pagkadasën yang bulung tung tian na ya tii unu nag̓impisa rang nagsuka.Then that was indeed what happened maybe, when the medicine hit his stomach, that is what happened they say, he began to vomit.
bativ.to mix -togetherhaloYang karu ya ray gamitën ang ipagbati tung suman ang ilakët tung gata.Ang sandok iyan ang gamitin sa paghalo ng kalamay na ihahalo sa gata.synukay-ukay
bati*thoroughly mix together to achieve consistency of the wholeyay mag̓ubraën tung simintu yag sagmaw̓ay ta wai ang pagkatapus guwal-g̓uwalën ang asta magbati,ganyan ginagawa sa semento at hinahaluan ng tubig na pagkatapos halu-haluin ng hanggang matimpla. Yang pamag̓ubra pamagbati yang simintu.The (people) working-together are mixing the cement.Nagbati ra yang suman.Nahalo na ang kalamay.
batu1v.reserve something for othersrisirban yang duma ang anda asan,ipagtabi ang iba na wala diyan.Batuan mu yang aruman ta ta anën nang sampulak kung magbuata ra ngani.Reserve for our (incl) companion some rice (cooked) equivalent to one chopa (of husked-rice) when you cook (it).Indi ra baratuan, siguru mulik da ka.Don’t reserve (any food) for him, he will probably return-home now.syngapilantag̓ana
batu2v.become-intense, be strongly impactedmalakas ang tama/apektado Nagbatu ra yang siit na.His pain became intense.Yang bitala na ya ray pinagbatuan ta isipu.What he said impacted me greatly.
batu3n.vrock, stone, throw a rock at someone to hurt or kill him.batoDurug katatarëm yang batu ang mag̓aguyan tung talaw.The rocks called talaw are very sharp.Liw̓ut ta batu yang banwa yamën.Our (excl) place is surrounded by stone (mountains).Batwën mu yang bakës para maliit.Throw stonës at thë monkëy so that it will-lëavë.
Pinagbatu ra nira ti Ëstëban.Esteban was-killed-by-being-stoned by-them.Batwën mu yang bakës para maliit.Throw-stones at the monkey so that it will leave.synBatuanttanëk
Batun.Rock as a place nameBatu (pangalan ng lugar)Yang talaw bukid ang durug katutuyuk-tuyuk yang batu.The stone-cliffs have very pointed rocks.Batwën mu yang bakës para maliit.Batuhin mo ang unggoy para umalis.Ya ray sasang pangguuy tung lugar yamën kung kaisan ay kung tëlëngan mu puru ra ilëm batu midyu tung anday tanëk na.That is the what our (excl) place is somtimes-called because if you (sg) look-at-it, it's just completely stone, it-seems that it has no soil
baudv.bamboo-cross-piece heated in the fire so it will have the form-of-an-archkatulad tung batangga ta mutur kawayan ang linëëb para mag̓arku,kagaya sa batangga ng bangka, kawayan na ininit para mabaluktot.Ti Kuba pagbawud ta batangga ta mutur.Kuba is-curving the cross-pieces of (his) motorized-boat.Pagbaud yang kawayan ang nag̓aëyëp yang palët.The bamboo being-blown by the wind is-curving.Kaministiran papagbaurun yang batangga yang muturThe cross-piece of the motorized-boat needs to-be-curvedsynbayuktutkilu3anttuklidtadlëng
baul*n.1storage chestbaul2hull of a boat
bawiv.to-rescue
baw̓ato carry on one's backpasan
bëka*v.open s.t. closedkung timpranu pagbëka yang mga talay yang bulaklak,kapag umaga bumubuka ang mga bulaklak ng bulaklak.Nagbëka ra yang talay yang bulaklak ang atiya.The blossoms of that (near hearer) flower opened.Bëkangën mu yang nganga yang saku para matinlung panaat mi yang paray.[bëkang=pariyu ta lagpak yang bëka?]Spread-open (sg. Actor) the mouth of the sack in order that your (plural Actors) in-order-that the-way you (pl Actors) put the rice (unhusked) in the sack will-be-good.Bëkaën mu yang nganga yang saku.Open the mouth of the sack.Indi mu kiputun yang payung, bëkaën mu, pagdayawraw.Do not close-up the umbrella, open (it) up, it-is-sprinkling.synbikangbëngakputa2
bëëkn.v' to be drifted away 'sasang laksu ta waing maktël yang tulwa na,isang takbo ng tubig malakas ang bulwak niya.Maktël yang bëëk yang suba, bantayan mi yang mamula, muya iyanud.The current of the river is strong, watch the children, they might-be drifted-away.Durug bëëk yang tëëb purisu indiyami napagbila ta ustu, masyadu yang sakbët.The ocean (had) a strong current and-so we (excl) were not able-to-fish-with-hook-and-line very-much, our lines were always snagging-on-something.Sari-saring mga putput ang puiding ibëëk ang katulad ka tung mga barutu, mga balsa, mga batang ubin mga lawat.There-are various-kinds of trash which can-be drifted-by-the-current like dugout-canoes, bamboo-rafts, huge-logs or seaweed.synsëlëganud
bëësa fine crackgamit ang may rika na ra katulad tung pinggan may mga dumang garamitën tung kusina,gamit na may mga lamat na nga kagaya ng pinggan at mga ibang kagamitan sa kusina.Bëës da yang pinggan ang naa.This (near spkr) plate already has a fine crack in it.Gësyë ka ilëm yang bëës na.Its fine-crack is just a small one.synkalkalnakbalpingas1
bidantypical activity of a certain personsasang bag̓ay ra ilëm ay nag̓apabilug̓ana tung kaldaw-kaldaw, katulad tung pagsulat, ubin pagbasa,isang bagay na lang ang iniisip niya sa araw-araw, kagaya ng pagsusulat o kaya pagbabasa.Numanyan yang mula kumus anda ray tatay na anday ra kay nanay na, yang bida na kaldaw lawii ang tangit da ilëm.Now as-for the child, since he no longer has a father nor a mother, his activity day and night is to just cry.Yang bida yang mamula kung tig kakasuy ra ngani, kuruntis ang pamag̓uup yang lisu.The typical-activity of the kids when it’s time to-harvest casoy, they compete-with-each-other (in) picking-up the nuts.Yang bida yang mga angil, sasa ilëm ang turuw̓ulun yang Ampuan tang Dios.The typical-activity of the angels is that they are servants of the God to-whom we (incl) pray.synkurumisyubisyu2
biik' to turn over something heavy 'Isi ta kapari napasuut da tung adalëm yang batu, dapat biikën yang batu para maëklan.Laman ng kapari napasuot na duon sa ilalim ng bato, dapat ipagulong ang bato para makuha.Biikën mu kanay naang batu, para maëklan yang isi yang kaparing napasuut tung adalëm.Baliktarin mo muna itong bato para makuha ang laman ng kaparing napasuot sa ilalim.Yang mga baw̓ay ang pagpëla yag pagbiik yang mga batu, ay pamagsuut yang ian tung adalëm yang batu.Ang mga babae na nangunguha sa katihan ang nagbabaliktad ng mga bato kasi sumusuot ang isda sa ilalim ng bato.
biigThe position of the lips are slanted downward (due to Bell's palsy.)yang biw̓il na biig da ay nag̓apaërëp nira,Ya rag biw̓iig yang mula sampuntu ra tumangit, ay anda ray anën ang kinaw̓utan na.(The lips) of the child are slanted downward being about to cry because there is no rice (cooked) that he came-upon.Nagbiig da yang biw̓il yang mula ang panlusug.The lips of the child who is showing disapproval slanted downward already.syniw̓i
birav.turnlikoBiraën yang dulung ang ipatalunga tung palët.
biruv.to feel revulsion over something, e.g., person with sores on his body.nandidiripangindiyan mu ay malignaReject (it) because it's filthy.Bëlag tama tung duma panligna.It's not correct with others, (they) feel revulsionsynmadamang
bisav.to bless a childyay sasang kinaugalian yang mamaëpët yamën ang yang mga ana nira pabinlisiunan nira tung pari, ubin tung mamaëpët para pakayënën yang Dios ig pakdulan ta kabui nirang abwat,Magbisaa tung ni apu mu.Ask your (sg) grandfather for a blessing.Durung mga mamula ang nag̓apabisa yang mga ginikanan nira tung pari.There are many children whose parents cause them to be-blessed by the priest.First the child will ask his grandfather for a blessing and start to extend his hand in the open position, then the grandfather will reach out and grasp his grandchild's hand and move it toward the child's forehead saying "Apu, ildawana yang Ampuan tang magmaepeta taa tung kaliw̠utan."
biw̓u2livelymatinlu ka yang taung biw̓u, maplës maita ta tangay na,Atiya yay mulang biw̓u maskin durung tau anday ëyak na.Durug kabiw̓u yang aruman tang atiya.As-for that (near hrr) companion of ours (incl) he is very livelyYang taung biw̓u, makali rang maëklan na yang kaministiran na tung duma.A lively person can quickly get what he needs from others.
blapto bluff somebodytung taung baklung napuaw yay madagmit maabir,
blidn.razor bladerazor-blade