Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

d


dërëgrowlYay sistima ta mga ayëp kung mangaita yang aruman nang ayëp dayun ang lag̓i ngërëw̓ëna yang aruman na para manlaksu katulad ka tung kiru may kiru, ubin kiru may uti pagkasuwayan kang lag̓i,Pag̓adërë yang kiru yang uti.Këg̓ëtënaw yang kiru mi, pagdërë.I will-be-bitten by your (pl) dog,Yay sistima ta mga ayëp kung mangaita yang aruman nang ayëp dayun ang lag̓i ngërëw̓ëna yang aruman na para manlaksu katulad ka tung kiru may kiru, ubin kiru may uti pagkasuwayan kang lag̓i.That is the way animals (react) when they see his companion aniumal, it will immediatelysynamumu2antngarëbngëb1ngërëb
dig̓uv.batheligoDigwën mu yang ari mu tung wai.Bathe your (sg) younger-sibling in the water.Pamagdirig̓u yang mga mamula tung tëëb.The children are bathing-themselves in the ocean.
diikv.to-crawl on the sand Lastru ta pinagkaapan ta payukan tung kënay.Diik ta payukan, akarën ta, nangiklug.Trail of a turtle, let us (incl) dig-it-up, it has laid-eggs (here).Pinagdiikan ta payukan piru nabuay ra, siguru inakad da ta tau.Place where the turtle crawled to but it's already been a-long-time, the eggs were probably dug-up by a person.Yang payukan ang nagdiik tung kënay ag̓ailala mu mu kung baklung nandiik u nabuway ra. Kung baklu ilëm indi pa ag̓apunas yang pinagdiikana, piru kung nabuway ra, ag̓apunas-punas daAs-for a turtle who has crawled on the sand, you can recognize if it it had newly crawled or it it has-been-a-long-time. If it just happened, the marks of its crawling will not have-been-erased, but if it has-been for a lonmg-time, (its tracks) can-be somewhat erased already. synpayukan
diilv.to-make-a-planduruwa nga kapriyan ang nagdiil tung sirung yang baliti,Namansikdëng dang namagdiil tung binit yang dalan.They stood-up-together (and) made-a-plan at the side of the trail.Namagdiil da yang pamagkantang atiya. Nagsinasaay ra ta kësën. Pinagpraktisan nira baklu ipaluway nira tung kadaklan ang mga tau.diil: Yang duruwang atiyang magbarakada namagdiil dang mangimalësan da tung namagtigbak tung nira, purisu durung ëlëd yang mga tau tung nira.Those (near hearer) two good-buddies planned to take-revenge against the-ones who hurt them, so people had a lot of fear of them.Yang duruwang magbarkada pinagtaraw̓angan da ta dumang mga tau. Numanyan yang naisip nira, nagdiil da tanirang duruwa ang mansibatuk tung mga taung atiyang namandëëg-dëëg tung nira.The two good-friends were-attacked by other people. Then what they thought was (that) they would make-a-plan to fight-back against those (near hearer) people who had-mistreated them.synto-plan
diinv.follow food tabooespagdiin yang mga talana para alaw̓id tung bëg̓at,Yang baw̓ay ang atiya durug kadiin tung pamangan na.As-fot that (near hearer) woman, she is very scrupulous with-regard-to her food.Diinan mu yang mulang atiya, muya mabëg̓at.Follow food tabooes for the benefit of that (near hearer) child, otherwise he may contract dysentery.synamlig
dramdrumsasang bag̓ay ang matinlung paragtangan ta mga ëkëlëkël, katulad tung dram, yang dram duruwang kalasi plastik yang sambilug, yang sambilug midyu tung lata piru durug damël,Isinaat nang itinaluk yang paray nang atia tung dram.Yang dram aguadan ming punukun ta wai.
duliboneyay puirsa ta, ay kung anday duli ta magluaitang luknu, maskin unu pang kalasiay purus ay duli na, tau, dayap man mag̓ing ian tung tëëb may mga duli nira,Naduliaw ra rin.Durung duli yang ian ang atiang banglus.
dumaother; another; some ; differentNagduma ra yang aruman ta.Kaduma yang panimanu maninga aluwangënaw.How different I feel, you would say that I have a cold.
dupusmall white insect which frequents rice in the fieldyay sasang bag̓ay ang durug atël, katulad tung gilëk yang paray may yang dumang ilamunun ang pariu tiang buluw̓ulu, may duma pa,Indiya palëngët asan tung pangaap, muya layug̓an yang dupu yang paray, yang mula pangatëlan.Matël yang dupu yang paray.syngilëk
duru1manybëlag gësyëng tau, ubin ian ang naglëët,Durung tau ang namagpasakëp tung kumbira.There-were many people who attended the wedding-festivity.Durung kuran tan timpranu.There was a lot of rain the previous morning.synmadamëldakëlëantgësyë
duru2manybitik yang kiru,Durung tau tung balay nira.There-are many people at their house.Durung bakës tung kuma nira.There-are many monkeys in their swidden.synmadamëlpëgpëgantkulanganda2
duuk' to reach inside enclosed place with hand to remove something 'sasang bag̓ay ang duun tung adalëm agbëbtang,Duukunu yang lëbtën takaa ang naitaaw tung puyuk yang ayu.I will-reach-in-to-get the honey of the lebten honey-bee here (nearby spkr but not visible) where I saw a hole in the tree. [LA: yang lanaw na u yang tau na?Nanduukaw ta kalimangu tung anas na.I reached my hand into its hole to-grab Taa ya tii ka man; yang minag̓ad na duruukun na pa yang nganga nang pagsuka.Now then, that’s exactly what happened; as for her son-in-law, as he was vomiting, he was still reaching inside his mouth with his hand and vomiting.Numanyan unu tung kauri-urian da, yang isinuka na, ya ra tii yang manung pisë pa ag baklung balaiw̓uay.
duulv.push upsasang bag̓ay ang malbat purisu yag taw̓angay para ipasalapay tung palda katulad tung saku ta bëyëd,Iduul mi ka yang saku tung ari mi, indi na pa mapasalapay tung palda na.Iduul mung isakbët tung abwat yang kaldiru para indi baktaën ta kiru yang sëra.antiparanëk
duutv.to-pull something doenmga sanga ta ayu,Ipaduut mu yang sanga yang lumbuy indi kaw̓utunu.Pull-down the branch of the lumbuy-tree, I cannot reach it.Durug kapustura yang baw̓ay tung dinuutan yang dangkalan.The girl/woman at the place where (the branches) of the dangkalan-tree formed a shady place was very beautiful. Indi kaw̓utunu yang sanga yang bayaw̓as, durug abwat. Ipaduut mu ra kanay ug̓ud mautuku yang burak na.I will not reach the branch of the bayaw̓as-tree, it's very high. Please pull it down so that I can-pluck its fruit.sasang kalasi ta pamurak ta ayu, pagpuwirti yang burak na, yang mga sanga na dumuut dang pisan ay maglëbatan yang burak na,It's one type of a tree's bearing-fruit, when its fruit is great-in-number, its branches absolutely bend-down (towards the ground) because they become-heavy with its fruit.synluplupdamlay
dakat' to be reached by the eye or mind 'Yang taung pagmaëpët da malaw̓uk da yang panëlëng na, indi ra pakaw̓ut tung alawiid.Indi ra dakatën yang mataw yang sambëlak ang atii ay durug law̓uk.May dinakat ta isipu ang durug tinlu.antmakiklëpmalaw̓uk
dakël' many 'bëlag gësyë kung indi dakëlë,Dakëlëng nagsaragpun yang mga putul ta tung Batu.Yang gustuu dakëlëng lag̓i yang yëën ang parti.synduru1panëngantgësyëkulangminus
dakul' large 'durug wayang da yang awa yang tarualu, napaniwangaw numaan.Dakulu ra yang pinag̓umananu pati awa yang tarualu namaglug̓ak da.Dakulu yang patëbas yang paray yang putul ta.synmawayangmalugarlug̓akugkal2bastantiantgësyëgëtëkkarakulan' the main part of a house excluding porch or extensions ' from dakulu, 'big 'Yang balay ang naa durug lingët yang karakulan na.Kuskusan mu yang karakulan yang pantaw pagkërësënan yamën.Scrub -down the ?? of the porch, it is where we (excl) will converse-with-each-other.synatëëmanantpantawtambi
dagëmv.to-sighmaning pa tung nalinawa ta abwat ay naita na yang mga apu na,Ya ra nga dagëm yang maëpët ang naita tung mga apu na.The old-person sighs-in-pleasure when he sees his/her grandchildren.Dinagëmanaw ta tau tung dalan siguru may tau ang nantaluk.A person sighed-at-me on the trail, there probably was a person who was-hiding. (purpose was to scare the person on the trail.)syntaklak
dagpato-fallnag̓ainabu tung mga mamula may asan dang madalapa, purisu tigbak, ig katulad ka tung paray nag̓alaw̓a kung ëyëpën ta palët,Dagpa yang parayu ang inëyëp yang palët, ay kadarakul kang lag̓i yang burak na.My rice (crop) which was-blown by the wind fell-over-on-the-ground, because its seeds were large from the start.Nadagpa yang mula, bukul yang kikilayën na.The child fell, his/her forehead has a big-bump (on it).synlaw̓a 1lampës*dësmëdalapapakang4palu
dagpiv.the-one-feeling-cold (should) just get-close to the fire in-order-that his feeling-cold can-be-removed.yang maglamig̓an mandagpi ilëm tung apuy para makuwat yang lamig na,Mandagpiaw kanay tung apuy, durug lamig.I will get close to the fire for awhile, it's very cold.Pandagpi yang maëpët tung apuy.The old-person (sits) close to the fire.synparangdarangsagpi
dagsavwash-up-on-shoremga bag̓ay ang pag̓ipagdagsa yang lakun tung mga binakayan ya ra tiang mga barërëk,Yang mga mamula pangapisik ta mga kuntinir ang nag̓ipagdagsa.The children are-able-to-pick-up containers which are washing-up-on-shore.Durug lingët yang sabang, durung law̓at ang nag̓ipagdagsa.The channel has a lot of junk in it, there-is a lot of seaweed that is drifting-in.dumaragsamga tau ang liit tung dumang lugar, ang anda ray mga pirmaminting banwa ang pag̓atiniran,Dumaragsa yang mga tau ang atiya.Those (near hrr) are strangers washed-ashore.Pira pang kaldaw dëëg̓ënita ra yang mga taung naa ang dumaragsa ilëm.In a few days, we (incl) will-be-overcome by these (near spkr) people who are merely strangers who washed-up on shore.syndayuwancomp. ofdayudayuanttumagdëkkëën2
dagtasapmga payëk ta ayu ang yay nagdëët tung aw̓ël,Yang lambungu dinëëtan da yang dagta yang punti.My shirt was penetrated by the sap of the banana-plant.Dëët tung kaldiru yang dagta yang punti.The sap of the bananas is-stuck to the potsynlapuyuttag̓ëk
Dag̓asn.name of burial placeYang Dag̓as asan tung binit yang dalan ang palapanawën ta mga taung pagdistinu tung Aw̓uyuk ang Dakulu.Dagas is there beside tha trail which is-constantly being-followed by people head toward the Big Enclosed-lake.
dag̓ëbthe noise thunder makesMakali ra yang kuran, purisu yang duldul pagdag̓ëb da tung sag̓iid.The rain will come soon, so the thunder is-making a noise at the horizon. (But the sound is soft, not like when there is a thunderstorm.
dag̓ëmv.groan without words implying love, unbelief, disdain.atia sasang busis ang anday bitala na ang liag nang ianing, midyu tung diskumpyadu tung nag̓agngël nang bitala, ubin kung kaisan panganugun tung sasang bag̓ay ang indi na napakinaw̓angan.Yang taung atiya dinag̓ëmanaw ra ilëm anya ang nagbitala, kalaum na bukli ilëm yang bitalaw. {dinag̓ëmanaw ra anya=?As-for that (aforementioned) person, he just groaned over what I said, mistakenly-thinking that what I said was just a lie.Kung magkamali ngani yang ubra na, nag̓adag̓ëm.Whenever he makes a mistake in his work, he groans.Purisu pauyunan mi tanira ug̓ud masadya kang pirmi yang kinaisipan nirang pamagpaiwan-iwan tung numyu ang anday pagdag̓ëman nira tung numyu.Therefore, agree with them in order that they may always be-happy in their caring-for you with there being no groaning over you.synlamkulëpëslastimakanugun