Tagbanwa Calamian- English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

i


irawn.snakeahas
irëgto join-indurung gustu nang paklëd tung ubra,Pairëg̓aw tung nira ang mag̓ubra tung ubrang atii.Napairëg da yang aruman ta tung pamagkarayam.synpalakët
irguto match witsSang klasing rasun may rasun ta magputul ang asan da nag̓ipapanaway nira tung daliwatwat u daluw̓asa.Pamag̓irgu yang magputul ang atia, palaksu tung daluw̓asa.Those siblings are matching wits with each other, using the archaic language called daluwasa.Puirti tung irgu yang duruang atia, piru indi ka magsinilag̓ay, durug sadiya.Those two are skilled in matching wits with each other but they are not angry with each other. It's very entertaining.Kung mag̓irgu, magdinëëg̓ay tanira.If they match wits with each other, they will try to outdo each otherThis is what the older men used to do in the river bed during dry season with many people crowded around listening. They match wits with each other in an effort to defeat each other's logic. On many occasions, the issue was a religious one.
isëgadj, vaggressivemay sistima ta tau ang indi mu mabigla,Gësyëng baw̓ay piru durug kaisëg.A small woman but (she) is very aggressive.Ag̓unsad-unsad kung mangisëg yang baw̓uy ang talunun.synbarulfr. var. ofbalur1makurasunmatëg̓as
isikv.punch a hole in somethingNaisik da yang lambungu ang sinakbët yang lama yang kawayan.My shirt which hung on a bamboo thorn got a hole punched through it.Naisik yang patadyung ang nanakbët tung lansang yang daktal.The barrel-skirt which got-snagged on a nail in the flooring got a hole in it.Sinakbët ta lama so thë arm of my shirt had a holë in it.synrayraylasikbakbaktastas1antpënënglirung
isugto slide sideways in order to give more room for otherskatulad tung pag̓ërëlëkën, kung midyu piyët da yang pagluluw̓ug̓un nira duru rang riklamu, pakdulan ta lugar yang duma,Paisug̓amu ka asan pakdulan ta ta lugar yang aruman ta.MPaisug̓amu asan duru rag piët tani.M
isulv.move-backnapiët da purisu parugal da yang duma,Paisulamu ka asan, anda ra kay karungan yang duma.You (pl) move-back there, there is no other place for others to-sit.Ya ra ilëm ag̓isul ta gësyë yang pagdakul yang mula, putut da.antmalambu
itabevaporateliag ianing bëlag da punuk,Minitab da yang wai tung dram.Papaitab da yang tëëb ay papapla ra kang lag̓i.antpangkëkpunuk
itak1 groin, crotch Yang itak yang mula maglakgarën.kabangrës yang itak yang mulang naa, kung indi madig̓u.Kaministiran ang pirming purbus yang itak yang mula, para indi lakgarën.It's necessary that the child's crotch always have powder (spinkled) on his/her crotch in-order-that he.she not have a fungus.synlakgad
itak2ncrotch
itipthin-crust-of-cooked-riceanën ang nagtëgas tung buli yang kaldiru,Malag̓ëmëk yang itip ang panganën.Yang itip yang anën asan tung kaldiru kalurun mu tiyang karu.The crust of the cooked-rice there (near hrr) in the pot you (sg) should-scrape it-out with that (near hrr) ladle. [Gra.mmatically the ladle is the Instrument to be used.]Yang itip yay anën ang nagtëgas tung buli yang kaldiru.synkantëng
ititadj, vbecome hoarse from cryingëgtas da tung tangit,Itit da yang dikël na ta tangitHis throat has-become-hoarse from crying.Indi mu sëklën yang dikël yang aruman mu, maititan.Do not squeeze the neck of your (sg) companion, he might- become-hoarse.synëgtaspig̓ël
itsu1````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````sasang bag̓ay ang pag̓asimpan u pag̓aubra ay midiyu may punsiun ang nag̓ipundar,Tan taa pang ubra yang barutung atiya, baklu ra ilëm ngaitsu nungayna.That (near hearer) dugout-canoe was made previously, jus`t rcentlyPamag̓itsu ta kumbira yang mga putul ta.synbiw̓atpundarantubra
ityube-donesasang urubraën ang tapus da, ubin ubraën da numan,Naitsu ra numanyan ti Don Juan, yang tinanguni nang bilug.Itsuw̓ën da numaan yang suw̓u ni dipuntu Frëd.The death-wake for Fred (deceased) will-be-done. today.synkumplitubuwat3ubra
iwikvb.squeelyay maning pa tung isyak yang baw̓uy, ubin natigbak,Pag̓iwik da yang baw̓uy ag̓asuw̓uk da.The pig is already squeeling, it's hyngry now.Indi mu ka ipagpaiwik yang baw̓uy, durug ginla.Do not cause the pig to squeel, it's very noisy.
iw̓ëg1v.envioussang klasing sistima ta tau ang yang aruman nang pangita yay paniid-paniid na, tëgka na mandawat da ilëm tung aruman na,Yang tau ang atiya durug iw̓ëg.As-for that (near hearer) person is very envious.Iw̓ëg yang nadikanan yang pangimatay tung tau ang atiya.antmatandëspurmal
iw̓ëg2to-desire-what-belongs-to-anotheryay indi ëngëd maplëk yang sistimang atia purisu pagkagulu,Naiwëg̓an dang tinakaw ta tau yang gëërung baklu.My new bolo-knife was-desired (and) stolen by a person.Yawa ray pag̓iwëg tung pandilëm yang mula.You are now desirous of the livelihood (being-gained by the child.
iw̓ël1v.to crave something, esp. during the first tri-mester of pregnancyya ray sistima ta baw̓ay ang pagmatung may sang klasi ta pamangan ang ag̓angutun ang pirmi ta linawa na,ito ang ugali ng babae sa pagbubuntis mayroong isang uri ng pagkain na Yang nag̓iblën ta linawa yang baw̓ay ang nakaang pamuu yang bëtëng.What is being craved by this (near but out of sight) woman in the early gestation stage of pregnancy is unripe coconuts.Pag̓iw̓ël yang linawaw ta sëra.I crave viands.Midyu pag̓apartiaw ra numanyan sipurki pag̓iw̓ëlaw ra ta tau.It seems to me that I am already becoming-different-from-others because I crave human flesh.Kung mga sarang ilëm, itug̠ut mu ra tung yëën ang ipautuk sipurki, duru rang iw̠ëlu ta punting lutuk.If it is only possible (polite speech) allow me to-pluck (them from the stalk) because I have great craving for ripe bananas.synangutantlasaysuram
iw̓ël2v.to-hanker-for-a-certain kind of foodyay sasang pagtukar yang linawa ta kung maitaita ta masabur ang pamangan, pagtuw̓ud ang lag̓i yang law̓ay ta,Pag̓iwël yang linawaw ta mais.I am-craving (to-eat) corn.Mag̓iw̓ël ta bëtëng yang baw̓ay ang nakaa.This (near speaker but hidden) will-crave (to eat) the-meat of an immature coconutYay sasang pagtukar yang linawa ta kung maitaita ta masabur ang pamangan, pagtuw̓ud ang lag̓i yang laway tasynsaburmasaburantmalasay
ikbawn vhollerËkël tung kasadyaan nira purisu durung pagkëkëndalën nira ang pag̓awayag.Durung irikbaw yang pamagtëlëng tung pamagkarayam yang baskëtball.The ones looking at the-ones playi ng basketball do a lot of cheering.Durung ikbaw nirang pag̓akis tung magkasawang pamagtalëk ay paninluwan.There is a lot of cheering (of the people) (meant for) the married-couple dancing-together, because they are enjoying it.synawayagakiskëndal
iklab' belch 'Bial da tia basta maning da nganing tia tama ra indi mu ra papanën.Naiklab pa yang namangan atia, nasubraan na ra.Yang iklab pagpailala ang bial da yang tau ang atia.
iklibv.to-drink a little bit of liquorsasang tau ang naiklib ta gësyëng irinëmën,Atiya si yang tau ang atiya midyu naiklib si, madalas da ngani ang mangësën-kësën.There again is that person, it-seems that he has taken a nip again, he is very quick to-converse with others. (The alchool loosended his tongue.)Kada kaldaw pirming nag̓aiklib ta gësyë yang tau ang atiya.Every day that (near hrr) person drinks a little-bit-of-liquor.syntikmitimtimprubal
iksir' to enforce an ordinance 'Impurtanti kung unu pay nabtang tung urdinasa tung bariu dapat ilëm ang indita ra magpasëdyët.Pag̓aiksiriita yang mga irintindiën ta tung bariu, purisu dapat talungaën ta para mapalus da tung kulu ta.Pag̓iksir ti Kapitan tung mga sakëp ang mamag̓ubra ka ta pira pang kaldaw.synërët-ërët2
igkat' tide begins to recede from high water mark 'yang tëëb duruwang klasi yang sistima na ang kaisan magsëpëk, pagkatapus mapla,Papaigkat da yang tëëb, buay-w̓uay pëla ra.The ocean is already lessening-in-depth, in-a-little-while, it will already be low tide.Napaigkat da ta dakulu yang tëëb, mangalungunamu ra.The ocean has already dropped a-lot, go-gather-shellfish now.Magsaayita ra magpatindak ay papaigkat da yang tëëb, tung dumang bitala, papabuin da.Let's get-on-a-boat, going across (to the opposite side) beacuse its already started to-go-down, in other words ir's already lessening (in depth).synitabbuwin1antpangkëksëpëk
igkit' to place close together with no space between, e. g. fence Ya ka tung kural dapat talagang igkit-igkit para indi gëwaën yang baw̓uy.Igkit ang pisan yang kural ang naa, anday masëlsëlan ta kalima.(The uprights of ) this (near spkr) fence are extremely close-together, no hand can-be-squeezed-between-them.Mag̓irigkitamu ra ilëm asan ang magkarung anda ray lugar ang duma ang masalëtan mi.You (pl) just sit close-to-each-other; there is no space for others to-squeeze-in.irigkit (yay magkabag̓ay ang pagtugda tung paray ang atiyang tipak, tutal indi panlipik,)Being-close-together that is proper way to-plant (lit., using a dibble-stick to punch small holes in the ground) that (near hearer) tipak (variety) of rice, after-all, it does not ???syn ikitsënsënsigpëntërëpadanëdsëdantmalaag