Tagbanwa Calamian- English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

i


ikisn.vto carve an X on a tree to signify that it has been claimed by someoneIkisan mu yang ayung naang nala ang para ipabulus yang kaskuënCarve an x on this (near spkr) nala tree so that it can-be-sized for a boat-hull
ikuy' tail 'Bëlag tinanguni na kung indi kampus na, ya ra yang pinanggëtëyan na ikuy na.Naitaw ta ikuy ta iraw tung dalan, siguru dakulu ra ay mag̓abisit da yang ikuy na.Yang ikuy yang ian ang atia ikiaw mu ra ilëm ipagsëraaw andamal ang timpranu.synkayëtëngukuytutuy1kampustumbung
ikwadeflatedsasang bag̓ay ang anda ray bëtang nang palët katulad tung bula ubin yang tiyan ta makbik da basta anda ra kay bëtang nang anën,Ikwa ra yang tiyanung nag̓asuw̓uk.My stomach which feels-hunger is already shrunk.Indi ra lumayug yang bula ay ikwa ra.The ball will not fly because it's already deflated.Kung indi ëyëpën yang aw̓ut, indi mag̓uman yang ikwa na.[Kudul]If the inner skin of bamboo is not blown-up, it's state of being-deflated will not change (implying that it can't be played-with, like a balloon). synkëpës1pikwapikwakëpës2antlëtaëlët2biyal
idadageimpisa tung pangana tung yëën asta simanyan inay indi ra matandanu yang idadu,Nag̓abërëngaw ta duru, dëngan tung pagkatauw̓u ya ra tani yang idaru indiaw nag̓aita ta bising ang paglayug, numan ilëm.Yang idad yang tau ang atia indiaw magkamali mga 60 anyus da.synbulantakun
idyan.cunning or deceptive actiontung tanan ang ayëp yang bakës yay durug idya,Kung maidya ti bakës mas maidya ti bakuku.If Monkey is deceptive, Tortoise is more deceptive.Durug idya yang baw̓uy ang atia indi ra magpanaw tung kunul na, muya nag̓asingut na yang laang.That pig (wild) is very cunning, he won't follow his pig-trail; maybe he has smelled the snare.Purisu yang idya unu tung mangaluk ang para makaling mabuntukan yang linawa na, ya taa.So the way to deceive a witch so that he will quickly die (idiom, he-will-experience-the-sundering of his breath), is this.synmanyurimidiu
igman.vnoon-mealpamangan tung kërëng kaldaw,Igma ra siguru, mulikita ra.Probably it's already (time for) the noon-meal, let's go-home (to eat it).Paigman mi ra yang pamag̓ubra.Let the ones who are working have their noon-meal.
ilapto-slice-horizontallysasang bag̓ay ang yag palasay katulad tung isi yang ian may yang karni yang isi na yag palasay ang ipag̓ës tung duli na,Nailap yang kutsilyu yang kalimaw.My hand happened-to-get-sliced-horizontally by the knife.synpalisëtëbsakdippalas
ilasto-spill or be-spilledyay nag̓ainabu tung ubra ang bëlag kuntintu,Ilas yang bëyëd ang pinakpan yang manu tung linu.The rice in the winnowing-tray on which the chicken landed is-spilled.Ilasën mu ra yang wai ang atiya mabuling da.Spill out that (near hrr) water, it's already dirty.synisikuatbukbuk
ilawadjunripe, uncookedmga pamangan ang indi ra linutuk tung apuy, ubin burak ang bëlag̓an pa lutuk, ëlën pa ilëm panganën da,Indiya pagpangan ta subra yang bayaw̓as ang ilaw pa, muya magsiit yang tiyan mu.DIndia pag̓ilaw yang kapayas ta duru, tukbulën na.antlutuklumun1
ilëpto sip (something hot)kapi yay mag̓ailëp nira,Ilëpën mu tiyang kapi mu, muya maamëyan.Sip that (near hearer) coffee of yours (sg), it might cool off (if you do not do it).Pailëpën mu tiyang ari mu yang sawaw ang makinit para makintan tiyang tiyan na.Let that (near hearer) younger sibling sip the hot soup in order that that (near hearer) his stomach may-be-heated.synsëlëpantsawaw
ilutto massageya ray sasang pag̓abuat yang mga tau ang magpëy-pëyën para madisimular yang pëypëy,Yag ilut-ilutayu yang bisitu kada lawii.I have to massage my lower-legs every evening.Indiaw ra pagpailut, indi ka ilëm magmayën.I will no longer get myself massaged, it just will not get-better.
imësgather-togetherKatulad tung mga manung piak kung kaldaw imësën mung pug̓uwën para indi matalib ta sikdët,Imësën mi yang mga ëkëlëkël ta matinlu.Gather-together (our) belongings in a good way.Katulad tung mga manung piak kung kaldaw imësën mung pug̓uwën para indi matalib ta sikdët.Like the baby-chickens, if it's daytime, gather-them, protecting them lest they be-grasped by the chicken-hawk.syntimëssagpunpunpunigpënantwasag
imudv.laughsasa pa kang klasi ta imud maknul ka ang wasak ka piru bëlag maktël ang masyadu yang busis magkatama ilëm,Indiyamu pag̓imud ang subra tung aruman mi, muya masilag.Do not laugh too-loud about your (pl) companion, he might get-angry.Durung irimud nirang naita tung aruman nirang nabugsu tung tëëb ang bistidu.When they saw their companion fall into the ocean with his clothes on, they laughed about it very much.syntakmëd
imutto-hideYa ra paimut tung kaklëran yang balay yang mula ay nag̓aëyak tung mga tau.The child hides-himself inside the house because he feels-shame in-front-of people.Ipaimut mu tung adalëm yang baay yang ian, muya maita nira.Hide-it in the bottom of the basket of fish, it-might-happen (that) they may-see-it.Katulad tung kugita magpapaimut tung anas na kung masinti ta tauLike the octopus, it will-make-itself-hidden in its hole if it senses that there-is a person.syntalukanttawtaw
inayI don't knowsasang tau ang indi na ra mabilug̓an yang saktung planu na, ubin ya ra ilëm agpanagyap-sagyap kung ayra ngapabtang na yang gëëd ang ginamit na,Inay ilëm kung ay ra ngapabtangu yang mamakan.I just don"t know where I put the betel-nut-container.Inay taa siguru tung pagbaliku puiding ubraën da yang balay yamën.I do not know it will-probably-be (after) I come-back, it would be-possible for our (excl) house to-be-worked-on. synmidyu1siguru 1antlagpatpatpët
indingnotsasang pagbawal tung mamula ang indi ëngëd mamagpaklëd tung bisiu,?Indiaw ra siguru magdayun ang magsaay, durug këtël.I will probably not proceed to-travel-by-boat, it's very rough.Maayën midyu indi ra pagpaklëd tung bisiu yang mulang atiya.It's good that that (near hearer) child seems to not be entering into vices.
inëmdrinksawaw ta anën yang nag̓ainëm na,Inëmën mu ra tiang kapi mu muya mailas.Ipainëm mu tung ari mu tiang gatas na.
inisv.to-remove lice-eggs from hair.Inisan mu kanay yang buaw ta likës durug atël.Please remove the lice-eggs from my hair, it's very itchy.inis: Ag̓aaning yang sasang maëpt ang baw̓ay tung apu na, Nini, inisan mu ra kanay yang kuluu, masyadu ra yang likës na, durug̓ atël.An older woman says to her grandchild, "Girlie, please remove (the lice-eggs) from my head, There-are so many lice-eggs (attached to my hair) it's very itchy.Inisan mu kanay tiing buaw ta likës.ug̓ud asan da ilandësay na tung ukub nainis means to grasp the louses' egg and slide it down to the end of the patient's hair so that it can be crushed.
ipagsister-in-lawkasawa ta putul mu ay baw̓ay ya tiang ipag,hipagIpag yang pangguuyu tung kasawa ni manung.I call the wife of my older brother (my) sister-in-lawAy baw̓ay tanya ipag ka yang guuy na tung yëën.Since she is a woman, ipag is what she calls me (her husband's brother).
ipësshut upbaklung nagpara yang ginla,Nag̓ipës da ka yang mulang gësyë, durug tusil.The small child shut-up already, he/she is very stubborn.Paipësën mu ra ka yang mulang atiya, maëgtasan da ta tangit.Make that (near hhr) child shut up, he/she can-become-worn-out rom crying.synpëëttadëngëkmëngantginla
ipigv.to-foldIpig̓ën mu ra yang aw̓ël ang ipinakaldaw, langu ra.Fold-up the clothing which was dried in the sun, it's already dry.syntipig1
ipukto-be-smeared-withlirung da yang pësëk yang barutuu ang binag̓iranu ta ipuksi,Ipukan mung dasëkan ta ipuksi atiyang pësëk yang barutu mu.Smear some epoxy-glue, tamping-it-down on that (near hrr) crack in your dugout.Naipuk yang kakay mu ta taki yang kiru.Your foot happened to-get-smeared by the dog's feces.synpiid 1.1lëg̓ëdbag̓id*
ipunn.shrimphiponYang pag̠urubraën tung ipun, primiru pëg̠aën, kasinan, isaat tung grapun. Yang gamitana, sëra yang mga tag̠a sug̠ud.
irabn.a kind of fearMakakairab dang magtëlëngita taa tung tanëk kung duunita ra tung pamilat-pilatan.If we (incl) look at the earth when we (incl) are there in space, it elicits fear in us (incl).Makakairab ang tëlëngan yang tau ang pagsinibatay.When we look at two-peope who-are-slashing-each-other with bolos, it-evokes-fear.Kung yang tau nabtang tung putuk-putukan ta bukid ig pangpang tung binit na, durug liwag da yang paniman na, makakairab dang magtëlëng tung aranëk,If a person is on the top of amountain and it's a sheer-drop next to him, his sense (of the situation is that it is already difficult , (and) if he looks down, it evokes fear in him.synapëng
iralto continue living in the same way with no changesasang baklung pundar ang pag̓andar da, ubin tung sistima ka ta tau kung unu pay sistima na ya ra ka ilëm ay maita tung anya,Pag̓iral pa ka ëngëd yang dating sistima yang mga tumatalig.Indi mi pagpairalën yang sayud ang sistima.Yang aw̓ël ang baklung itinambël, ya ray mag̓iral.The new patch will rip or shrink (???). (Discussing putting a new patch on an old piece of clothing and then washing it. Cf. Mark 2:21.)antagyat