Tagbanwa Calamian Dictionary » Browse Tagbanwa Calamian- English

kidël1embryo, e.g., a fertilized eggkatulad tung kiklug may butu na rang gëg̓ësyë tung adalëm, \rëKidël da yang kiklug ang naa.These (near spkr) eggs are already fertile.Kidëlan da yang mga kiklug ang naa, indi mu ra lag̓aën.Find-out if these (near spkr) eggs are-fertile, do not boil them.

kilab'blink of an eye 'Yang tanan ang mga mata luw̓us ang pagkilab, liag ianing na midiyu tung yay sasang paglimpiu tung bulalu yang mata ta.Malbat ang ikilaw̓u yang mataw.Yang tau ang naa durug dasig ang magpanaw, yuu ilëm nga kilab naa ra.synkindatantpëyëng1

kilas*' unbalanced, tippy 'Pariu tung mga salayan, ang katulad tung batil bëlag̓an mapandëg masyadung magkëyang-këyang maskin lakun ilëm ang gësyë.Durug kilas yang barkung gësyë ang saayan makasisiit ta kulu.Makilas yang maning tiang pangatil kapëpëng.synmaulagantpandëgmaparëk

kilawintense brightness; like the sun which is just rising on the horizon. it's almost we (incl) Pariu tung kaldaw ang baklung pagtëla tung sag̓iid, alus indi ta madëkdëkan ang tëlëngan.Kilawanaw ang pagtëlëng tung kaldaw ang baklung pagtëla.[Isakbët da kanay kung unu pay magkatamang ilaktëd tung English]Makilaw yang pagtëlëngu tung salamin natëtëngëd tung batikal yang kinit yang kaldaw.My looking-at the glass (windows) is bright because of the the relection of the heat of the sun.synsulawmasiitmakinit

kilëmcharredkatulad tung kuma kung sirukun pagbang pisan ang anday dulukun na, ubin tung mga bag̓ay ang nag̓ipapanaw tung apuy kung indi ra insapuën, kilëm ka yang pakaw̓utun na/Kilëm yag pangiaw mu yang punti.Nakilëm da tung apuy yang kapari.synkalëmantilawëlën

kilidn vstinger of a bee,or wasp, which is left behind in the flesh of the one stungMay mga ayëp ang may nag̓ipambëk nira tung buli nira, kapariu tung pitiwan durug siit yang kilid na.Pinagkiliraw yang pitiwan tung tinanguniyu.I was-stung by a pitiwan-bee on my body.Naisyak yang mula ang kinilid yang lëbtën.The child screamed when he was-stung by the lëbtën-bee.syntëw̓ëk

kimpav.become-lame

kimun' to manifest sexual jealousy 'sasang lain ang buat ang yay nag̓ipadakat yang dimunyu tung panëlëng ta ang yang kasawa ta mismu paglimbung ang pangunlalii,Yang aruman tang atia pag̓intra kimun, ang yang baw̓ay unu pangunlalii.As-for that (near hrr) companion of ours (incl) he is-starting to-be-jealous saying that his wife is-having-sexual-relations-with (other) men.Yang putul ta nangimun da ang indi nakdulan ta karni.As-for our (incl) sibling, he was jealous for not being-given a-piece-of meat.synsilussungun

kinit' heat 'ya ray sang klasi ta timpu ang pagpasar tung kaliwutan, impisa tung bulan ang Disimri asta bulan yang Abril puirti yang kinit,Durug abwat yang kinit yang mulang atia, may malaria na siguru.Muyamu ra mag̓ubra makinit pa ka.synkuwarisma

kinutadj' to conserve resources of one kind or another ' ' stunted growth 'Sasang pagpailala ang pagpasar da yang pangaliw̓ag, purisu kaministiran ang patpat ang mupiya yang kunsumu.Kinut ang pisan yang wai ta numaan, yag pagtiib.Our (incl) water now is absolutely restricted,Kinut da yang pangabui ta tung bulan ang naang Nobyembre. In this month of November, our (incl) living is-restricted.synpatpatantbastanti

kipil' hardwood tree used for housepost 'Sang klasi ta ayu ang durug tëg̓as, naa durug tinlung kasangkapanën tung balay may sirbisiyu nang mabuay.Puru kipil yang kasangkapanu ang ipinalagariyu.Kipil da ilëm yang ipagirët mung adili.

kipit'yang tulduku ya ra ngakatang tung ëlaan yang daktal, suminiit,Yang kalimaw nakipit tung sada yang purta, gësyë ilëm napukis.My hand got caught in the X of the door, only a little more it would have-been-severed.Nakipit yang tulduk yang kakayu tung daktal.Kipitën mu yang libru mu tung kasisia mu.synpalapitlipit

kiputnarrownganga yang baay,tiklop-isaraTagkësan mi yang kiputan yang mga manu.Ipaklëd mu yang mga manu tung kiputan.ipasok mo yong mga manok sa kulungan.synkulungan

kiray' to wink with one eye, as at a girl 'Sasang tëlëng ta lalii ang may danyu na, tung sasang baw̓ay.Kinirayanu yang baw̓ay ang nakaa, duru kang gustu na, ya ka ag̓atëlëm-tëlëm tung yëën.Yang baw̓ay ang atia kinirayanaw anya.synkindatlukngis

kiribn.' cogon grass 'Sasa kang klasi ta ilamunun ang durug dasig ang rumabung, sabag̓ay mayën ka yang tawang na kung kaisan mag̓ubraën kang katëp tung balay.Yang kirib ang naa kadasig ang tumubu.As-for this (near spkr), how fast it grows.Sirukun mi yang kirib, paligdan ang luwakan ta kamuti.Burn the kirib-grass, treat-it-with-heat

kiriltake advatage ofmay sasang bag̓ay ang pagkalawan nira ang anda ray magpatug̓ay tung nirang duruwa,Dërëëg̓ën yang dakulung baw̓uy yang gësyë, [agkarilin na ang mag[pakil]ën.The small pig is-being-defeated by the big pig....Agkarilën na yang ari na tung pamangan.synlëpësantamumu2

kirip' to fade from sight 'Nalimwas da yang kinit, ay anda ray kaldaw.Kirip yang lag̓ëm yang mata yang mula tung kinit yang malaria.Nakirip da yang lëtëk tung mataw.The speck in my eye has already gottensynsalëpsantëk1lingëbimutantbistu 1tawaabwat

kiritn.Name of a bird similar to a parrot's coloring, but it's beak is white and it cannot be-cared-for in order to teach it to speakaran ta lamlam ang magkaanggid ka tung pikuy yang kulay na, piru yang nganga na kulit ilëm, ig indi puiding maëptan ang para matuldukan ta bitala.Takab tung paray yang lamlam ang naang kirit.This (near spkr) kirit bird is a glutoon when it comes to rice (unhusked).Tung Borac yay durung lamlam ang kirit.In Borac there are many kirit birds.

kirus area just below the breastbone Parti yang tinanguni ta ang yay sungkuk yang tiyan ta.Yang mulang naa ang mamangan maninga magsilutan, yang tian na sungkuk da tung kirus na.Pagsiit yang kirusung namangan, siguru nasuw̓ukaw ra rin.synsuruk-surukan

kirutn.carrotYang kirut yag kidkiray tung kidkiran ang para manggëg̓ëtëy ang nag̓ilakët tung maamis ang may mga gatas na, bali ipaalang. Gamitën tung mga birtday.

kitadslowmalbat ta tinanguni, alës da ilëm iulag na,Ya ra ilëm agkikitad yang ubra mu, indi ra alus mag̓abanti.Your work is slow, it almost will not go-ahead.Ya ra ilëm agkikitad ta gësyë yang pagdakul yang mulang naa.The growth of this (near spkr) just barely ???synmaluw̓ayantmalambu

kitikv.rap with one's fingersKitikën mu ra yang sagpaw yang tanëk kung magbarugbug da, may isi na ra tung adalëm.Rap your fingers on the surface of the soil to see if it will-make-a-hollow-sound (indicating that there is the plant's root below.Kitikën mu ra yang purta kung may tau tung kaklëran.Rap your fingers on the door to find out if there is a person inside.

kitidnarrowSang klasing laksu ta isip ang bëlag̓an mawayang, ang katulad ka tung dalan ang durug kapiyët ig malingët.Makitid ang pisan yang dalan ang magpanawanu ig duru pag kalingët.The trail I am-walking is extremely narrow and it's very overgrown.Kakitid ang kinaisipan yang taung atiya, kagulping masilag tung aruman na.How narrow is the mind of that (near hrr) person, he quickly gets-angry with his companion.syndiputkampustasadulimitiadumakiklëppiyët1antpriskumasadlawabwat

kiwag' to be crooked, out of line 'Yang sasang ayu kung labraan ang buatën ang kasku ta mutur kung kaisan yang pakawutun na pagkilu kung indi ipalandung agkali.Kiwag yang pagkapitik yang kaskung naa.The way this (near spkr) hull was measured was out of line.Nagkiwag da yang tablang naa, indi ra kang lag̓i ipinalandung.This (near spkr) lumber is already out-of-line, it had never been put in the shade.Yang sasang ayu kung labraan ang buatën ang kasku ta mutur kung kaisan yang pakawutun na pagkilu kung indi ipalandung agkali.As-for akind of wood, If itwill be-shaped and made into a hull for a motorized-boat, sometimes the result is that it is crooked if it is not put in the shade soon.synlëwagbayukukuyad*bangkwat2anttuklidtanustadlëngunat

kiw̓awtype of a clam'Sang klasing kalungun tung kalugmukan ang yag akadakaray tung lugmuk, mabuay ang maëkël yang tau ay pag̓ërëd tung lugmuk.Duru kag sabur yang saw̓aw yang kiw̓aw, ang ilëpën.Yang Atuayan yang tukaw yay durung pagka kiw̓aw.