Tagbanwa Calamian Dictionary » Browse Tagbanwa Calamian- English

kablirattan twisted to make ropebugtung ang pinirit ang binwat ang pinli. gamitën ang tuntun yang pamanuut,bugtong na pinilipit na medyo parang lubid din gamitin na babaan ng pamagsuot.Yang kabli yay gamitën ming manuut, yay bëlag manlat.The rattan (twisted) that is what you (pl) use to-enter-caves), it is not slippery.Kabliyën mu kanay yang bugtung takaa tung balay.Lubirin mo muna ang bugtong natin dito sa bahay.The way they make a kabli is to first get a long piece of rattan (bugtung), then slice it two, remove the pith, then twisted to make one kablisynkalat1

kabra' to wrench loose'Sasang ubra ang midiyu tung lag̓ilag̓i ra makali ra kang marangga, purisu dapat ang kakaën da ilëm para mapaklian.Isang trabaho na medyo sa luma ay madali na ding masira, kaya kailangan na luwagan din lang para mapalitan.Nag̓akabra ra nira yang mga kasangkapan yang balay ang lag̓ilag̓i, ay paklian da nira ta baklu.Natanggal na nila ang mga kagamitan ng bahay na luma, kasi palitan na nila ng bago.Kabraën mu yang mga lansang tung ayung atiya muya malansangan ta kakay.Bunutin mo ang mga pako sa kahoy na iyan baka makapako ng paa.Pull-out the nail from that (near hrr), later-on it can-become a place where one's foot can-get punctured.syntangtangkuwat2tansu2pultangukas1 1law̓ut

kabuslacks wisdommidyu tung kampus-kampus ang isip,medyo sa kulang-kulang ang pag-iisip.Kabus da yang taung atiya, bëlag̓an da ustung isip.That (near hrr) person is lacking in his brain already, he no longer has correct thinking.Nakabus-kabusan da yang mulang atia, tung daralang atiang nakaw̓ut.Kulang-kulang na ang batang iyan, ang dalagang iyan dumating.Ang kaisan maskin bëlag̓an kinatau nang kabus, piru ag bitalaën ta mga masigka maëpët nang aningën ang "Kabus-kabusaa rang maëpët taa, yang malalway ya ray ag̓iisturyaën mu?Sometimes even if (a person's being-stupid is not something he came into the world with, yet he is being-criticized by his fellow old people by saying to him, "You are somewhat lacking in mental ability as an old person here (near spkr), Things that are reprehensible, that is what you are telling (people).synbuwin-buwin2kulang-kulang2antustu 1

kakasremove-completelyanda ray katëp nang pisan tung sagpaw, bukawas da,wala nang katep na masyado sa itaas, tuklap na.[tuklap has a different mng than bukawas ‘open-sided’ refers to what's left after the nipa is removed. Does tuklap mean the same? Please check it]Kakasën mu yang katëp tung tiptay, ang saknën tang mulik.Remove the nipa-shingles from the shelter carrying them on our (incl) shoulders as we (incl) return-home.Nakakasan da ta katëp na yang balay ang atiya.That (near hearer) house was stripped of its roof.Kung nakakas da yang katëp tung balay, yang ilyag nang iyaning bukawas da yang balay. Anda ray katëp nang pisan tung sagpaw, anda ray lëblëb na, bukawas da,syntukastuklapkuwat2kakaantlindës

kakayn.' foot'paaMasiit yang kakayu ang nakbëk yang kalarang yang kapari.My foot which was pierced by the thorn of the kapari plant.Nabarikan yang kakay ni Uktuy ang nabugsu tung iyuy.Uktuy's foot got-broken when he fell from the coconut-tree.

kakbuv.to-loudly-call s.o. who is far (from you) in-order-that he will quickly hear you so-that he can quickly return-home.Sang klasing guuy tung taung alawid ang para makaling magngël na, para maulik da tung makali.isang paraan ng pagtawag sa tao nasa malayo ng para madaling marinig niya, para makauwi na ng madali.Tinu pa kaya tiing pagkakbu, ayw̓a panuyung-tuyung pa?Who could that (distant) be yelling, why is he still at full blast?Kakbuan mu asan yang ari mu para maulik da may mamangan da.Call your (sg) younger-sibling in-a-loud-voice so she/he can-return-home now, there are (people who) will eat now.implies that the person called is far away, hence the high volume; with a purpose--to come homesynkëndalguuy

kadayto carry a container by means of a strapMay sasang ëkëlëkël ang may sëkëd na ang yag kablayay yang tau ang atia tung palda na.Meron isang dala-dala ang may tali na at siyang sinakbay ng tao na iyan sa balikat niya. Yang taung atia kaday na rang tanan yang mga aw̓ël na tung ambag na siguru maglayas da.Ang taong iyan binigkis niya nang lahat ang mga damit niya sa bag niya baka lalayas na.Indi mu ra kadayën yang baay ang atia yuu ra, muya malbat da tung palda mu.Huwag mo na isakbay ang basket na iyan, ako na, baka mabigat na sa balikat mo....ang para mabilug da yang kasulatan ang para bëlag da dakëlëng libru and kaday-kadayën ang pagpanaw-panaw...so that the scriptures will be under one cover so that there will not be many books that are carried around by-a-strap as (the person) travels-around.Yang taung atiya pagkablay ra ta baay tung palda na ang yag kaday-kadayay nang paglig̓u tung mga tau.synkablaysakbaysakankapiingkaryadaantpaisanubasyung* tinanguni

kalagn.This is like our shadow which is-included with (our) body; when a certain person dies, that is (the time when) it departs from the body.Naa sang klasing maning pa tung ulung ta ang lug̓ud tung tinanguning bilug, kung mapatay ra nganing yang sasang tau, ya ra kay pagpablag na tung tinanguni.Ito isang klasi kagaya pa ng anino natin na kasama ng katawan habang buhay pa, kapag namatay na nga ang isang tao, diyan na ang paghiwalay niya sa katawan.Yang kalag yang taung atiyang napatay pagpamëlëd.The soul of that person who died is causing (others) to be-afraid.Nasikdapanu tan lawii yang kalag yang tau ang atiyang napatay.Last night I caught-a-glimpse of the soul of that (aforementioned) person who died.Agkampusun da yang kalag̓u, puntu ilëm mabariaduaw ra. May impurtanting kuniksiuna tung isip ta.My soul is-diminishing, I am only a-step-away from going-crazy.Anday kalag mu, anday isip mu.You (sg) do not have a soul, you (sg) don't have a mind.synispiritusangënyadwa1inaruduwa1If the soul is already dead, it's not in God's realm of power. It's just here on the earth.

kalat1 rattan ropegaramitën tung panuut, bugtung ang pinirit ang pininli,gamit sa pagsuot, bugtong na pinulupot na lubid.Baklung kalat naa anday ëlëd mung maggamit.This (near spkr) rattan-rope is new, you will not have any fear in using it.syntëktëk1 2kabli

kalat2n.vrustkalawangKakalatën da yang makina mu.Your (sg) engine is already rusty.syntëktëk1 1

kalat3v.to-fall-asleepkalat: Yang mga mamaëpët ang pamag̓iristuriyan ang padalem yang law̓ii, purisu may sam bilug ang magriklamu, :"Ungkuy paraën ta ra yang pag̓iristuriyaën, agkalatanaw ra ta ëlëk.The old-people are telling-stories lat at night, So there-is-one-of-them who will-complain, saying, "Friend, let us (incl) stop telling-stories now, I am-being-overcome by sleep."synalap1

kalaw' to snatch away 'Sayud ang ubra ta tau yang maning tia, maskin bëlag̓an anya laat da ilëm.pangit na gawa ng tao iyang ganyan, kahit hindi kanya agawin na lang.Yang taung atia ya ra ilëm agkakalaw tung kalima ta, maskin indi nag̓ipakdul tung anya.Ang taong iyan basta na lang nang-aagaw sa kamay natin, kahit hindi ibinibigay sa kanya.Yang mulang atii napalaksu ra kinalaw̓an na ra ta kayaman yang aruman na.Ang batang iyon tumakbo na, inagawan na din ng laruan ng kasama niya.synlagmitlaatbëkrasamrassakmit1laam

kalbu1adj, v bald Pariu tung bukid kung palalaw̓an ta apuy yang magliliitan na upak ang pisan.Katulad ng bundok kapag kumalat ang apoy, ang mangyayari ay kalbo na talaga.Nakalbu ra yang bukid yang Ulasi ang pinalalaw̓an.The mountain above Ulasi has-become bald through letting-fire-run-through (it).Kamula pa ti Carning kalw̓u yang bua na.Carning is still young, (but) his head is bald (lit., his hair is bald)Pariyu tung bukid kung palalaw̓an ta apuy yang magliliitan na upak ang pisan.It's like a mountain, if fire will-be-allowed-tosynuplituplakkayas2andang pisan ay bua na yang kulu ni Puling,Kalw̓ung pisan yang kulu mu.Your (sg) head is totally bald.Makinit indiaw pakalw̓u.It's hot, I will not let-myself become-bald)synbulug1

kalëmadj, vfood burned by roasting in the fire which cannot be-eaten becasse it got-charredsasang bag̓ay ang kiniaw tung apuy, ang indi ra makinawangan ay nakilëm da, ubin yang binuat nagkagtung da,isang bagay na inihaw sa apoy, na hindi na mapapakinabangan kasi nasunog na, o kaya ang niluluto nagtutong na.Nakalëm da tung apuy yang ikiniaw̓ung ian.The fish I roasted in the fire got-charred.Kalëm yang daing ang kiniaw mu.The dried-fish you (sg) roasted got charred.synkilëmantilaw

kalëpadj' smelling of urine 'Sang klasi ta kangit ta giik kung giik ta tau u, giik ta ayëp.isang uri ng amoy ng ihi, kung ihi ng tao o ihi ng hayop.Durug kalëp yang sirung yang balay.Underneath the house smells of much urine.Kakalëp yang tangkal yang baw̓uy indi mi ra mag limpiyuw̓an.antkangit

Kalign.name of a burial placeDuun ilw̓ëngay tung Kalig.

kalis' level off ganta measure 'Sasang pag̓urubraën tung bëyëd, magsëkëw̓ën ang asta magtëpëng tung biw̓il yang pulukan,Pagsëkëw̓a yang bëyëd magkalisën mu.As you (sg) are measuring the rice, level-it-off.Tëpëng ang pisan yang pangalisu.My leveling is exactly even (with the lip of the container).antkuw̓ung*

kalit1' take a moment to do some thing 'kalit ilëm ang mamangan,Indi nailalaw yang tau takaa, ay kalitaw ka ilëm.I was not able to-recognize the person here (near spkr, out-of-sight), because I (was) only a-short-time (there). Ta nungayna taa yang aruman ta, ug̓aring ya ra ilëm nga kalit.A little-while-ago our (incl) companion (was) here (close to spkr), however it was just for a short time.Yang aruman ta ya ra ilëm ngakalit taa, minulik ang lag̓i.Our (incl) companion, he/she (was) only here (near spkr) for-a-short-while, he/she returned-home right away.synapuradu1alistuapiktaduinaliantbuway

kalit2' wavy--blade sword used by Muslims 'Sasang gamit ang magkaanggid tung malsiti, abuat ang timbang yang tarëm na ang yay gamit yang mga mupiang lalii ang panulisan tung masigkatau nira.Yang mga Kamumuri yang gamit nirang panulisan ya ra yang kalit.Yang kalit gamit ilëm ang pang tau ubin tung mga ayëp ang katulad tung iraw may duma pa.synsablimalsitigëëd1kalit1

kalsublocksasang bag̓ay ang yag ipangatay tung tanëk para indi andapën, katulad tung tabla, kasku, katëp ang tinumpuk tung tanëk,Kalsuw̓an mi ta mga ayu yang tabla baklu mi tumpukay muya baktaën ta andap.Put a block underneath the lumber before you have to-pile-things on it, it might-be-devoured by termites.Kinalsuw̓anu ta batang yang buli yang mutur ay muya madagsën tung tanëk yang ilisi muya mapaluk.I raised-up the rear-end of the motorized-boat because it might-happen that the propeller might strike the ground (and) get-bent.

kaludscrapeyang isi yang sasang bag̓ay yay magkaruskusun ta kutsara ubin gëëd, u kudkuran para maëklan, katulad tung niuy,Pagkalud ta niyuy ang langisën.Kalurun mu yang niyuy igata tung kugita.Scrape-out thesynkudkudkidkid

kalug ditch, dig a ditch , trenchPariu tung tagbu yang tiktikan para indi madëmël yang sirung kaminisriran may kanal na.Kalug̓an mu yang tiktikan para indi magdëmëlanën.Dig a ditch in-line-with the roof-edge in-order-that the ground underneath the house (sirung na) will not be-wet.Yang mga sultirus pamagkalug yang karsada.The young-men are-working-together-digging trenches for the streets. Like the area directly underneath the edge of the roof in-order-that it not be wet underneath the house, it's is necessary that there-is a channel in which the rainwater can run in.synkanal2

kalutn.strong gust of wind that precedes the rain. sasang palaskaw ta kuran ang madamël ang kanunut ta këtël ang magtabukan,Durug këtël yang kalut yang kuran ang atiya.Kalut ta kuran tiyang pag̓agrut.

kalyuadjcrookedKalyu yang puyuk yang bug̓ang ang naa.The opening of this (near spkr) hole is crooked.Indi kaw̓utunu, kalyu ra yang puyuk na.I cannot reach (it), its hole is crooked.synlikubayukuliktuk

kamëy' ink of the octopus 'Taki yang tëkbëkën, u, patukud.Indi mu laktan ta kamëy nang dakëlë tiyang nag̓atula mung tëkbëkën.Do not mix very much of the octopus-ink into that (near hrr) octopus which you are stewing.Namansaan da ta kamëy yang lambungu.My shirt became-stained with the ink of an octopus.