Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

p


pësëdnavelPinag̓ampëtan yang ulit yang tiyan, yay kapungul yang kalipusud.pusodIndi mu luyukun yang pësëd yang ari mu, malubut, dilikadu tiya.Don't put your finger in and out of the navel of your (sg) younger-sibling, it might create-a-hole, that's dangerous.synpusud2
pëtëtto-be-hit (by something thrown)yang lamlam sinakëp ang binatiduru,Pëtët tung kulu na yang bakës ang binatuu.Naptët na ka yang lamlam ang dinibumba ag̓ad pinaw yang pinamdungan na.The bird which was-shot-at-by-an-air-gun was hit even-though the place-where-it-had-roosted was distant.Yang lamlam ang binatiduru, naptët.The bird which I had-shot-at-with-a-slingshot was-hit.synsakëp1sapultama1ig̓u3antanda2lampas
pikas' dark blotches on the skin which spread 'bëlag kinatau na midiyu tung buling ang duminëët da tung ulit,Pinikas da yang itsura mu.Durung lapad yang pikas mu tung imët mu.
pikuyn.' parrot '[[Sasang lamlam ang yang pangguy ya tia, mag̓aëptan ta tau.]]dëscribëloroBuug̓an mi yang pikuy, nag̓asuwuk da.Feed the parrot, it's already hungry.Durung pikuy ang pamdung takaa tung ayung dakulu.Many parrots are??? standing on the branches here (near spkr, but unseen) in the largr tree.synkirit
pikwa' for a container to be shrunken or altered from its original shape 'pariu tung bula kung anda ray palët na këpës da ka,Pikwa rang pisan yang tian yang mulang atia nag̓asuwuk da.Pikwa ra yang ëmëtu ay anda ray isi na yang bëlkangu.antlëtabiyalëlët2
pigarto-hindersasang disprinsia ang yay pagpakdul ta sangkël tung pamangan, ubin tung ubra, may tung pagpanaw-panaw,Yang pagsiit ang naa tung tuuru, yay pagpigar tung pagparanaw̓ënu.This (near speaker) pain in my knee, that is what is-hindering my walking.Atiyang pagsiit tung dikël na yay pagpigar tung pagparanganën na.That (near hearer) which is-hurting in his neck that is what is-hindering his eating.synimbarasusambërsuspindisangkël
pigsaadjharshYang taung atiya mapigsa tung mga ana na.As-for that (near hearer) person he is harsh with his children.Durug pigsa yang laliing atiya tung ni kasawa na.That (near hearer) man is very harsh towards his wife.Sayud ang sistima ta lalii tung baw̓ay,( To-be-harsh) is a bad (way) for a male to-treat a female.antamumu2maayën
pig̓ëlbecome-hoarsenagpiyët da yang dikël na tung aluwang purisu midiyu tung anda ray busis na,Napig̓ëlan yang dikëlu ta këndal tung nuyu, maning pa tung nag̓alangu ra. Ang magbitalaa, indi ra masuupan agkali, naplëkana ra ta busis nang maknul.My neck has-become-hoarse from yelling for you, ir's like it has already become-dry. When you speak, it can no longer be quickly understood, you have already lost your loud voice.Pig̓ël ang pisan yang dikël yang aruman ta tung aluw̓ang.The throatantbutayag
pig̓ës1v.be-strictPig̓ësënamu ra yëën ta ustu ay yang ubra ta nagbagtik da.I am going to-put-pressure-upon-you because our (incl) jobs have already piled-up.Yang bitala ni Kapitan pig̓ësëna ra yang mga sakëp ang bulakbul tung ubligasyun nira tung baryu.The word of the Captain (is) he will put-pressure-on the members who are dilatory (in carrying out) their obligation in the village.synpitpitigpitanttug̓akpalwad 1
pilik' to choose 'Sasang bag̓ay ang pinag̓ës dang ipinablag tung kadaklan.Pilikën mu tiang darakulu ang ipablag tung gëg̓ësyë.Pilikën mu yang gëg̓ësyë ang ipag̓ës tung darakulu.antlakët-lakët1irigpëntag̓ël-tag̓ël
pilitsticky-ricepangguy tung sang klasing aran ta paray,maragkitMay parayung pilit.Mangalangamu ta bëyëd ta pilit ang limang kilu.You (pl) should buy five kilos of sticky rice (lt.,unhusked-rice-of-the-king-used-for-suman.
piluk' bent 'Yang udyung nagbayuku tung ian ang dakulu.Piluk yang tumbung yang udyung ang suminakëp tung batu.The tip of spear which hit the rock is bent.Piluk ang pisan yang tumbung yang gëëd ang nagawët tung ayu, ay anday subu na kang lag̓i.The tip of bolo-knife which happened to-get-stuck in the wood was badly bent.synpiltukanttadlëngtanustuklid
pilyuadjto be naughty or disobedientkulang tung disiplina purisu pagluang sayud ang sistima,Durug pilyu yang mulang atiya, yag susuntuk ta aruman na ang indi paglingling.That (near hearer) youngster is very disobedient, his way is to strike a companion who is not involved with his fist.Ti tatay mu bëlag pilyu yawa pilyu ra.antmatandës
pinawadj, vto become small visually due to distanceya ray sasang pinakaw̓ut yang karira, alawid ang pisan yang nataktakan yang sambilug,Pinaw ang pisan yang layug yang iruplanung atii.The flight of that (far from both spkr and hearer) airplane is extremely small-in-our-sight).Naminaw ra yang barku, atii ra tung alauran.The ship has already grown-smaller (in our sight) it's already there (far from both spkr and hearer but still visible) in the open-sea.Naminaw ra yang aruman ta ang asta indi ra maita.Our (incl) companion grew smaller (in our sight) until he could no longer be-seen.
pinigv.to-separate different seeds from each othersasang bag̓ay ang bëlag pinig kung indi naglakët-lakët, katulad tung burak yang mangga may darakulu may gëg̓ësyë,Yang mangga pinig̓ën mi yang gëg̓ësyë, ipalutuk mi ra ilëm.As-for the manggoes, separate out the small-ones, just let-them-ripen.Pinig̓ën mu tiyang mamula, indi mi ilakët tung pamanganan yang mga mamaëpët.Separate those (near hearer) children, do notantbalakyanglakët-lakët2
piritto-roll-up something to reduce its sizebuinan ta gësyë yang layag ay makëtël,bawas-tiklopPiritan mi ilëm kung maktël yang palët.You (pl) just roll-up (the sail) if the wind is strong.Piritan mu yang layag ta gësyë muya mabagbag̓iita.Roll-up the sail a little, otherwise we (incl) might capsize"Ungkuy, may tawaku mu? Pakdulay kanay ta sampapirit."Friend, do you have some tobacco? Please give me one twist.antlargatudu
pirmasign/signatureSasang kabakëran ang tung kamatuuran indi ra puiding umanën pa yang pinagkërësënan,Yang pinirmaan mung naa, pagpailala ang yamung magkasawa nagbëlag̓an da ang anda ray balikan.Napirma ra tung dukumintu ang yawa pirdia.syndëën
pirmiadv, valwayssasang tau ang këën tung banwang magtiniran na, ubin katulad ka tung mga kaministiran ta tung pagpangabui ta ang ya kay prublima ta yang gustu ta anday kaw̓araan,Dilapirmi ra taa yang putul tang atiya.Pirming magulu yang isipu tung mga kaministiran yang mga mamulang pamag̓aral.My mind is always Yang mga taung atiya yay pirmi ilëm tung Banwa.As-for those (near hearer) they are always in the place called Banwa.synistartinirkëën2antlantuag
pirnu*n.round steel bar with a square head and a threaded part at the end to which a nut is screwedpirnos pisanteMabakëd yang balayan yang balayu, pirnu yang ginamit.The balayan of my house is strong, pirnus was-used.Pirnus pasanti yay pinagkipit tung adili yang upisina ni Amëëy.Atiya sasa kang bag̓ay ang magamitën ka tung balay, yang nag̓adapatan na tung balayan, ya ag̓ipuyukay balayan may tung adili pagkatapus isuksuk ig may tuwirka na tung tumbung na para ipag̓ëlët.That is one of the things used in house-building. what it attaches to is the ???????, the balayan and the house-post need-to-have-holes bored (in them), then the (thing) is-pushed-through-the-hole and it has a nut towards the tip in-order-that it will- be-tightened.
pisan1advabsolutelymay mga uras kampusunita ka,Andang pisan ay bëyëd tung bariu.There is absolutely no rice (husked) in the village.Napisanan da ti nanay mi ta mamakën na.Your (pl) mother has run out of what she will use for her betel-nut chew.antaw̓undabastanti2v.be-withoutTi bai napisanan da ta mamakën na.Grandmother is now without her betel nut chew.Yang mga putul ta maliw̓ëg da yang kulu nira ay napisanan da ta bëyëd.As-for our (incl) siblings (they) are worried because they are now out of rice (unhusked)
pisik' to pick up 'sasang bag̓ay ang yag bëbtang tung tanëk ubin tung daktal ang yay nag̓ituw̓ul ang pisikën.Napisik ta barutu tung ugbayan.Pisikën mu tiang niuy ang ibinugsu ni manung mu.antbulyaw
pisilmassageyay sasang mag̓ubraën kung masalasiit yang tinanguni ta tung ubra yag masaay ig banyusan,Pisilën mu kanay yang kuluu, durug siit.Kasalasiit yang mga pakaw, pisilën mu kanay.My thighs hurt so bad, massage (them) for a while.Ag̓aaning yang mëpët, "Nini, indi mu pagpisilën yang batëd yang bësëg mu muya marisulta, mas pang magdakul. Maayen pa tapalan da ilem ta mga kalibëtbët, saleng ug̓ud para magnutnut tung nanak.The old-person said, "Little-girl, do not continue to-massage the batëd of your boil, later-on it could have a bad-result, it will grow- larger. It would-be-better to[The,motive is so that the pus will emerge.
pitikn v1to-mark-a-division-between two-things Yay sasang mag̓ubraën tung duruw̓ang klasing pangaran ta paray, magbëtangan ta ëlaan nira para indi maglakëtan.Pitikan mu yang ëlaan yang kamurus may yang tipak, para indi maglakëtan.Mark with a rope the place between the kamurus-kind-of-rice-plants and the tipak-kind-of-rice-plants so-that they will not be-mixed-together.Kuwari pinitikan tung ug̓ali ni tatay na.It-is-like his customs are the same as his farher's.in order to make a straight line on lumber to be sawn, a string is daubed with the black substance from dead batteries then it's laid on the lumber then plucked (pitik) which marks the line which the saw is to follow.2contraction of a muscleMinitik da yang ulaan yang pakaw.The muscle of my thigh suddenly contracted already.This action includes other parts of the body, e.g kawala, bisit, paka, tiyan.
pitisadjstuntedya ray laksu yang pagdakul na,Durug kapitis yang pamangan yang mulang naa, purisu indi manambëk.Very constrained is the way this (near spkr) child eats, so he/she will not get fat.Yang mulang atiang sambilug ya ra kay pitis yang anyang pagdakul.As-for that (near hearer) one child, he/she is the one whose growth is stunted.synkatëtëng1antmalambu
pitsadatemga bilang tung kalindar para matandaan yang pagdarasun yang mga kaldaw,Numaan pitsa 2 tung bulan ang naa, Lunis yang kaldaw.Pitsas yang pangguuy tung kuarta yang mga Liprusu durug lakan.