Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

b


balud*n.wild pigeonbaludbatu-bato
balunn.wellbalun: Yang balun duun mu akaray tung kadatalan ang indi mu pa nag̓aita yang mga wai na. Yang sukat yang kawayang na, kumpurming mapalg̓uran ta duruwa nga tauwan ang mga manig̓akad. Sigi-sigi yang pagpaadalëm nira ang asta kaw̓utun da yang wai ang tëmëgka tung awa nira. Atiya indi ra maplan.As-for the well, you need to dig it-up there on the level-ground without you being able-to-see its waters. The measurement of its width (should-be) whatever is enough for two people who are the diggers to-be-able-to go-inside-of. They keep-on-going-deeper until the water comes up even with their waists. Then it will not go-down.synbuw̓un2
balur1fr. var.baruladj1to be bravetapangDurug balur yang aruman ta, indi na balutun yang kamyan ang burasga yag pasaksak.Our (incl) companion is very brave; he doesn't mind the rough northeast wind; instead he slices into it.Mabalur tung pamëlëd yang mulang atia.That (near hearer) child is brave in the face of someone scaring him.synmaisëg
balur2fr. var. ofbarulfr. var. ofbalur1n.value, priceAnda ray balur na yang pisu numaan.There is no longer any value to the peso now.
balutvslip-off, become detachedalpasYang pupuutan, minalut daThe-large-parrotfish slipped-off-the-spear.
baluyfor food to spoilsasang bag̓ay ang midyu tung rangga ra katulad tung sëra ang nabaaw ra may mga pamangan ang pinangayag̓an,Talagang indi magbaluy yang gëgma yang Ampuan ta.Nagbaluy ra yang sërang atiya, iplëk mi ra, manrangga ra ta tiyan.That (near hrr) viand became-spoiled, through it away, it will-destroy the stomach.synbangrësbagyaw2
balyu*n vtyphoonbagyoBinalyuwan tanira duun tung Linapakan.They were-hit by the typhoon there (far from both speaker and hearer) in Linapakan.
banaladja pure person without deathya ra yang limpiung tau ig anday kamatayën na,iyan na ang malinis na tao at wala ng kamatayan siya.Anday tau taa tung sagpaw yang kaliw̓utan ang nag̓ing banal da yang kabui na.There is no one here on the surface of the world whose life has become immortal.Dios ilëm yay mag̓aningën ang banal yang kabui na ang asta tung sampa.It’s God alone whose life can-be-spoken-of as immortal forever.synunaynaylimpiumatadlëngunayën
banawvdestroy??Anda ray kamatayën yang taung nabanaw, ay banal da.
banëkbe-worn-outSasang tau ang durung ubrang magpasaran na purisu masalasiit da yang tinanguni na.Isang tao na maraming trabahong pinagdaanan niya kaya masasakit na ang katawan niya.Banëk ang pisan yang tinanguni ta tung ubra, kung timpu ra nganing yang iyurubra.Our (incl) bodies are completely worn-out from work when it is the time for working.Taw̠angan mu yang ari mu, indi mi ra kanay banëkën tung ubra, muya maputut.Help your (sg) younger-sibling, please do not wear him out from working, it might make him smaller.synpilaytigbakpastidiu
banëladjbe-in-a-damaged-conditionKatulad tung mga burak, kung bëlag ustung pagkalutuk pangaklëm.Banël yang manggang naa, purisu makaklëm yang pagkalutuk na. mango This (near spkr) mango isBanël tung palët yang mais purisu kuyapës yang kapit na.The corn is in-a-damaged-condition due to the wind, so its ears are-withered.synlanëg
banësadj, vfirm in textureyay nag̓ainabu tung suman kung mabati ra pagbanës da, may tung duma kang bag̓ay ang katulad tung simintu ya kay mag̓ubraën,yan nangyayari sa kalamay kapag maihalo na tumitigas na, meron sa iba ding bagay na kagaya sa simento yan din ginagawa.Nagbanës da ka yang taki yang mulang nagpaburagsik.The feces of the child who had diarhea became-firm.Banës ang pisan yang pagsuman ang naa.This (near spkr) way-of-making suman is absolutely firm.antlug̓awburagsik
banlubangluadjsweet smellingpag̓ampëg yang banlu yang bulaklak yang sampag̓a,humahalimuyak ang bango ng bulaklak na sampagita.Pumadaan mu yang buwa mu, ya rag këktël.Use pomade on your (sg) hair, (the wind) is already getting strong.Yang daralang atiya durug banlu yang paamut na.As-for that (previously mentioned) young-lady, her perfume is very sweet smelling.synkangitantuw̠umabuyu
bantapl evilmay nag̓abantan nirang buatën ang bëlag matinlu,may pinagbabantaan silang gawin na hindi maganda.Pagbantang mangay taa ti Mayur.Mayor is-thinking-about coming here (near spkr).Magbantanaw ang suntukun ta tau.[RA: Tinu pay pagbanta? Yang manuntuk basu?]Ag̓abantaanaw yang mga taung atiya ta malain.Those (near hrr) people are planning to do something evil against me.syntimaplanubalakunta
banutv.remove the fibrous part of the coconut husk
banwan.place; land in contrast to sea; Busuanga Islandsasang lugar ang yag tindakay ta barutu, ay ëlak tung aruman nang puluisang lugar na siyang tinatawid ng bangka kasi hiwalay sa kasama niyang isla.Yang mga aruman ta pamagdayu tung Banwa.Our (incl) companions are-getting-their-livelihood on Busuanga-IslandIta ra ilëm ay anday kaliitan tung banwa ta.It's just us (incl) who never leave our (incl) location,synlugar1puistu
banga1n.k.o.palm tree/flooring made from it
banga2n.clay water container
bangiadjcrooked, lopsided,yang tabas yang kuma yay bëlag pariu yang sampa may yang lëg̓ad,Bangi yang mata yang mulang atiya.The eyes of that (near hearer) child are-crooked.Bangi yang kurti yang kuma kag nagtarikan pa yang sampa.The shape of the swidden is lopsided and the top end of it is a diagonal line (one corner is high and the other is low, = not culturally acceptable).Bangi yang paglatid mu.Your marking-the-boundary is crooked.syntalingig
bapurshipbarkosynbarku
barasn.small stones used for making cementgrabaYag pilikay yang batu ang indi manluka tung tinanguni ta. Kung magaspang, malukanan yang ulit. Dapat yang lukgud batung pinu.Ang piliin kasi na bato ang hindi makakasugat sa katawan natin. Kung magaspang, masugatan ang balat. Kailangan iyong lapad batong makinis.
barkun. ship Sasang salaayan ang darakulu ang pagbiyag̓i tung alalawid ang lugar, dispuis durung tau ang magsasaay may mga kargamintu pa.Isang sasakyan na malalaki na bumibiyahe sa malalayong lugar, at saka maraming tao ang sumasakay eron mga kargamento pa.Kadakul ang barku yang sinaayanu ang nagliit tung Manila.Malaki ang bark na nasakyan ko na galing sa Manila.Yang kadaklan ang barku ang pagdistinu taa gëg̓ësyë.Most of the ships which make trips here (near spkr) are small.synbapur
barikv.' to break, snap in two 'baliBarik yang brasu yang mula ang nabugsu tung lumbuy.The forearm of the child who fell from the lumbuy-tree is broken.Anda ray karu ta, barik da.We (incl) don't have a ladle anymore, it got broken.synpuklid*
bariln vrifledilikadung gamit, yay gamit yang mga sundalu tung gira,delikadong gamit, iyan gamit ng mga sundalo sa gero.Yang baril numaan ya ra yang makëktël.Rifles today are the ones which are powerful.Yang mga pulis purus may baril.All the police have rifles.synpusil
baritv.lit, to put a fine edge on a cutting instrument; fig., to sharpen one's thinking or reaoning ability.Yang isip ta yay maning pa tung nag̓asakën para magwayang da.Ang isip iyan katulad pa sa hinahasa para lumawak na.Mas matinlu yang isip ta mabarit tung bitala yang Dios.Dapat pirmiitang mag̓urunta-untaan para mabarit ka yang mga isip ta, sigun tung kalëlyag̓an yang Ampuan ta.We (incl) must always discuss-things with-each-other so that our (incl) minds/thoughts will-be-sharp about what God wants.barit: Ag̓aaning yang sam bilug tung arumana, ꞌUngkuy, ibarit mu yang gëëd mu asan tung asakan ay duru ra ag̓aw̓ul.One (person said to his companion, "Friend, Sharpen your bolo-knife there (near hearer) on the whetstone because it's already very dull.syntarëmirguantkiput