Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

p


patakv.fall to the groundNagkarapatak da yang burak yang mangga ang inëyëp yang palët.The fruit of the manggo true which was blown by the wind successively fell (to the ground)Kung manakwala, mamataka ta san tanëd ang bëtëng. {maN-patak-a)When you (sg) climb (the coconut tree), make a single bunch of green coconuts fall (to the-ground).synbugsu
patëktatooya ray sasang nag̓aisipan yang tau ang pasadiya tung ulit nira ay may mga raw̓ul nang tëlëngan,Papatëkan mu yang kaw̓ala mu ang markaan yang aran mu.Have your arm tatooed with your name.Duru rang patëk yang tau ang atia, puspus yang tinanguni na.syntatumarka
patuyto stubbornly resistya ray sistima ta mula kung tuw̓ulun mu ya ra ilëm ag̓apanlënga-linga,Namatuy-patuy ra ilëm yang mulang atiyang nag̓atuw̓ul.Patuy-patuyun da yang bakës ang naang taw̓uyun.This (near spkr) monkey which is-being
paw̠igv.get away (from me)tabi {Doesn't this mean 'excuse me'?}Anda kang lag̠i ay kalalabtën mi tung yëën. Paaw̠ig̠amu ra ilëm taa tung yëën, ay ta yamu nagpadayunamu ra ka ëngëd tung mga ubra-ubra ming balaw̠ag tung kalëlyag̠an yang Dios.Right-from-the-start, you (pl) had nothing to do with me. Just get-away ( from me) here (near spkr), because as-for you (pl), you continued to do things that were cross-wise to the desires of God.antpablag
pawudn,vroof shingle made from leaves of the katep plantSang klasing gamit tung balay ang yag ikatëpay tung abwat para lirungan tung kuran.Kulang da ilëm ta sampuluk ang paud, malimpu ra yang balayu ta katëp.It only lacks ten shingles until my house is finished (lit. is-already-clean)Magpauramu ta katëp, katëpanu yang balay.Make-shingles of the nipa-palm leaves, I'm going to roof the house.synpiyun
pawusto-become hoarseyay nag̓ainabu tung dikël ta kung kaisan ëkël tung aluwang ang pagbara tung dikël ta purisu yang busis ta bëlag butayag, kung kaisan imuras da ilëm ang magngël,Yang mula paus da yang dikël na tung aluw̓ang.As-for the child, his throat is hoarse due to (his) cold.Paus da yang busis ta ta kanta.Our (incl) voices are already hoarse from singing.yay nag̓ainabu tung dikël ta kung kaisan ëkël tung aluwang ang pagbara tung dikël ta purisu yang busis ta bëlag butayag, kung kaisan imuras da ilëm ang magngël,This happens in our (incl) neck sometimes due to mucous which.......synpig̓ëlkanlaantbutayag
paw̓ëdRapa: Unu pay tamang bëngat? paw̓ëd/pawëdn vshingleYang paw̓ëd ya ra tia yang katëp ang napiun.Napaw̓ëraw ka ta sang gatus ang paud.I made 100 shingles.Yang katëp yang balayu katëp ang pinaw̓ëd.The roof of my house is katep-leaves make-into-a-shingle.synpiyu2dial. var. ofpiyu1pawud
paw̓ig1v.Yang aruman ta mag̓aërëp, mag̓apaliit na ra yang mga mamula ay durug kagig̓inla.Paw̓ig̓amu ra taa, muya magsuwangamu, mamangan nami ra paman.Go away from here (near spkr), you (pl) want to eat off or us, we (excl) are going-to-eat now indeed.Paw̓ig̓amu taa, bëlag̓an numyung balay.2ipapawig da yang kiru ay makamu,Ipapawig mu ra kanay yang mga mamulang atia, kagig̓inla muya mapuaw yang mulang ëlëk.Pawig̓amu taang mga kiruamu, makakamuamu ra.synlayasliit3v.get awayËy, yang mga mamulang naa paw̓ig̓amu ra ilëm taa, aspak da ilëm.Oh these children, just get-away from here now, it's only noise (I hear from you).4sistima ka ta tau ang anday gustu na yang masyadung ginla purisu dayun ang lag̓i ang ipalit na yang mga mamula,Paw̓ig̓amu ra taa bëlag̓an balay mi.Get away from here (near spkr) it's not your (pl) house.Pinapaw̓ig na ra yang mga aruman na ang pamasiyar ka ilëm.Hsynliitlayasantliitlayas
payagv.agreePaayag̠aw ra ka, ang mag̠iblën mu w̠asu.I will agree (to it), with you supposedly craving it so much.synlug̓ut2
payaw2n.deterriorated coconut-leaf used to draw fishpayaw; Yang payaw sasang klasing pandeep ta iyan ang yang mga kasangkapan na pakpak ta niyuy, pinli, may buya. Ang duun ag̓ibugsuway nira tung laud ang ang may pundu nang malbat ang para duun mamaglamu yang mga sari-saring klasi ta iyan.A payaw is one way of catching fish with its parts (being) a coconut-tree-leaf, rope, and a buoy. There in the open-sea is where it needs to-be-dropped having a heavy anchor in-order-that various kinds of fish would-congregate there.
payëk'sap 'Tag̓ëk ta ayu, u lapuyut ta langka, pandëpët tia tung kalima.Indiamu pagkayam asan tiang langka, mapayëkanamu.Do not play around with that (near hearer) jackfruit (unripe), you (pl) can-get-yourselves-smeared with it's sap.Mabugsukan yang mata mu yang payëk yang balw̓al, muya maburayana.(If) your (sg) eye should-get a drop of the sap of the balw̱al vine, you (sg) might become-blind.
payudadjlameTau ang pinasaran ta malbat ang laru, purisu midiyu tung piyang ang magpanaw.pagodSiging suyud-suyud mung panaw-panaw, para indiya magkapayud.Keep-on using your walking-stick walking-around in-order-that you will not become-lame.Nagkapayud ilëm tung lamig.He just became-lame from the cold.synpilaypingkay
pepedv.to shortenpëpëd: Ag̓aaning yang may The owner of thebalay duun tung mgs kaaruman nang pagtaw̓ang tung anyang pagdaktal yang balay na, Mga putulu, Yang mga daktal ang atiya tërëpëngën ming pëpëran ang ipasaktu duun tung mgadaktal ang tamang sukat.The owner of the house said to his companions who were helping him to lay the flooring in his house, "My siblings, as-for those (near hearers) pieces of flooring,
pëgësto-hold-ontoyang tanan ang mga urubraën ta yang mapuirsang gamitën ta yang kalima ta, alus pa ilëm anday kapënayan na,Pëgësan mu yang kiru muya këg̓ëtën yang mga mamula.Hold-onto the dog otherwisemthe children will-be-bitten by-it.Ti Angi yay pagpëg̓ës yang gastus ay yay kuwimi.Angi is the one in-charge-of the food because she is thesynkëmkëmantbulyawpalpas
pëg̓ës2v.to-grasp-with-the-handsYang kalima mu ipapëg̓ët mu, para indiya mapalpas.Pëg̓san mu kanay yang ari mu, magbuwataw pa ta ëwanan.Hold on to your younger-sibling for-awhile, I will still make aIpabakëd mu yang pamëg̓ëspëg̓ës mu, maliw̓ag yang dalan yang luray ang atia.synpëg̓ëtpabakëdantlug̓akugkal2
pëg̓ëttightly bound (of two things); grab tightlypalaksu ta isip ang durug kadërëp tung mga pag̓urubraën, ubin tung pangita, u pagluluakën,Mapëg̓ët yang isip yang mulang atia tung pandilëm.That kid’s mind is set on looking for his livelihood.Mapëg̓ët ang mangupit yang kalimangu.The kalimangu crab grasps tightly (with its claw).Yang baw̓ay minëg̓ët da yang isip na tung lalii.The girl’s mind was fixated on the man.synmaktëlmadërëpmatikasëgëlët2antluspugtamad
pëlad1v.carried by the windmga bag̓ay ang pag̓aëyëp yang palët ang nag̓atawan na, pariu tung lëplëp, apukPëlaran ta lëplëp yang anën, dapaan mi.Pinlaran ta lëplëp yang mata na.
pëlad2v.cut down with an axe pukisën ta parakul,Pëlaran mi yang kuma may mga pëlarën nang malaka.You (pl) are-to-clear the swidden (because) there are few (trees) to cut-down.Namëlad ta kasku ta mutur ti Tabun.Ti Tabun cut down (a tree) for a hull for (his) motorized boatsynpukisbulus
pëlad3v.cut down
pëlëk11v.throw-away1 throw awayIndi mu ipagpëlëk yang lansang, anday gamitën tung balay.Don't throw-away the nails, there are no more to-use on the house.Indi mu pagpëlëkan ta lingët tiang tëpad yang balay.Don't throw trash on that (near addressee) (place next to the house.Iplëk mi ra tiang mga ilamunun para maliw̓ay rang tëlëngan tiang binit yang balay ta.Throw-away those (near hearer) weeds so that the side of our (incl) house will-look free-of-growth.Ëëpën mu tiyang mga lingët ang atiya ang ipëlëk duun tung binit, durug lingët taa tung balay.Gather-up that (near hearer) brush and throw-it-away there (out-of-sight) , it's very overgrown here (near speaker) at the house. [duun tung binitNapëlëk da asan tung kailamununan yang salyangu.My comb got lost there (near addressee) in the grass.Napëlëk da yang salyangu taa tung pinanaw̓anu.My comb got-lost here (near spkr) where I had-been-walking.synitampil2become lostNapëlëk da asan tung kailamununan yang salyangu.My comb got lost there (near addressee) in the grass..
pëlëgbe-activeYamung mga mamula, indiamu ra magpëlëg, kumarungamu ra ilëm ang mamati tung maëpët ang pagbitala. As-for you (pl) children, do not move-around, just sit and listen to the old man who is-speaking.synaktib
pënëkfor a liquid-to-become-thick-in-viscositygata ta niyuy yay mag̓arnibalën ang maglaktan ta asukar asta magpudlut da baklu ra ilakëtay yang maragkët para magpudlut,Pag nagpënëk da yang gata ilakët mi ra yang maragkët baklu batiay mi.When the coconut-milk has-become-thicker, mix in the maragkët-kind-of-rice,Nagpënëk da yang dug̓u yang baw̓uy tung mangkuk.synpudlut
pëpëdvto reduce the sharpness of an object by rounding it offabwat ang bag̓ay purisu dapat padiputan, ubin kuwatën yang tuyuk-tuyukun na,Pëpëran mi tiyang tinalaran ming biklak muya matuyuk yang tiyan yang ari mi.Round-off that (near hearer) sharpened stick; it might puncture the abdomen of your (pl) younger-sibling.Pëpëd da yang kalu ay tuyuk-tuyukun da purisu panëmëk da ta paray ang lëbkën.The pestle is now rounded-off for it was (formerly) pointed so it was crushing the rice (unhusked) as it was-being-pounded.synputudpungkulpukispuyukungtëptëpënsëmpëlantabwat
përëk'for a flow to cease 'sëmpë ra yang dug̓u,Përëk dang pisan yang dug̓u.Indi pa pagpërëk yang dug̓u na.(Her) blood is not ceasing-to-flow.synsëmpëpëëttadëng
pësëkshatterPësëk ang pisan yang pitsil ang nabugsu.The pitcher which happened-to-fall is absolutely shatteredPësëk da yang buli yang kaldiru.The bottom of the cooking-pot is already shattered.antpënëng