Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

t


tëlkakv.regurgitate, (like blood or a fishbone )Tuminëlkak ta dug̓u yang maëpët ang nakaa.This (near spkr but out of sight) older-person spit up blood.Maayën ilëm natëlkak mu ka yang duli.It is just good that you (sg) were-able-to-regurgitate the fish-bone.Yang TB sayud ang laru, pagtëlkak ta dug̓u yang tau.Tuberculosis is a dangerous illness, the person (who has it) regurgitates blood.synsuka
tëlëngto-look-atmay sasang bag̓ay ang pag̓atëlëngan nira,Inay kung manda yang luak ta duun, ay anda ray pagtëlëng ang pagbisita.Tëlëngan mu yang pag̓abuat mu kung lutuk da.
tëlpëkv.press down upon woman giving birthAtiyang putul ta ti Duran, yay mayën ang manigtëlpëk.As-for that (near hearer) sibling of ours (incl) he is a good presser-down
tëltëlrotate food in sugar or salt to make it taste better.mga pamangan ang yag̓itulpukay tung makmëd katulad tung lanaw ta pitiwan,Itëltël mu ilëm tiyang balaling tung lanaw.Just rotate that (near hrr) cassava in the honey.Tëltëlanu tiyang kulu mu naang tasa, durug tëgas ang guuyan.I will rotate that (near hrr) head of yours in this (near spkr) cup, you are very stubborn (when I call you.)Yang ian magtëltëlan ta kasin para indi malubuk, para sëpsëpën ka ta kasin ang bëlag̓an ka tëma, ang indi tama-tama ilëm yang kasina.synipukdëëntulpuktëkmë
tëmëngadj, v1to single out someone from a groupyay napabilug̓an yang aruman ta,Patëmëngan ta yang aruman ta ang yay mag̓asikasu tung mga bisita.Let's single-out our (incl) companion as the one who will-care-for the visitors.Natëmëngan ang mag̓ing Kapitan yang aruman ta.Our (incl) companion was singled out to become our (incl) Captain.Ti Duduy ya ray pinatëmëngan nirang yay nangkël.As-for Duduy, they singled him out as the one who took-it 1(stole it).Tëmëng ang pisan tung mga isip ta yang pinagpakaw̓ut yang aruman ta.(The message) our (incl) companion delivered deeply penetrated our (incl) minds.syntëdëk1antliyas1luwas1libri2penetrate deeplyTëmëng ang pisan tung mga isip ta yang pinagpakaw̓ut yang aruman ta.(The message) our (incl) companion delivered deeply penetrated our (incl) minds.
tëngëd1becauselarung bëg̓at tung mga talana;Yang natëngëran na namangan unu ta bag̓itan, purisu nabëg̓at.Durung silag yang aruman ta natëtëngëd tung balitang durug sayud para tung anya.
tëngëlnmangrove-tree
tënggëfor something in motion to contact something stationeryDurug dakul ang bukul yang kuluu ang natënggë tung adili yang balay.The bump on my head is very large from hitting the house post.Natënggë yang dulung yang mutur tung batu, nasupyak yang pamalung naThe front of the motorized-boat hit the rock, it's prow got-smashed.synsunggab1
tëpëng2v.same status, no one lower, no one higher in the sight of othersanday aranëk anday abwat ang tëlëngan,Pëpëran mu kanay yang buaw ang tërëpëngën.Please shorten my hair making the hairs be the same length.Yang pagtëlëngu tung numyung magpurutul tërëpëngamu ilëm ang para indiyamu magkirimun-kimunan ang magbalalaan.The way I look at you who are siblings, you just have the same status in order that you will not be-jealouse of each-other arguing-wth-each-other.Ag̓atpëngami ra tung Ulasi, yang kuran sungsung. When we (excl) were in-line with Ulasi, the rain was coming-head-on
tëptëpv.all-inclusiveYang laru ang naang pagpanaw tung yatën, maninga panëptëp tung mga mamula ang katulad ka ta tipgas. As-for this (near speaker) sickness which which is-affecting us (incl), you-could-say it-is all-inclusive among the children similar to the measles.tëptëp: Abëë yang aruman tang nagkanup ta baw̓uy ang talunun. Sinuwirti ang napatay ta baw̓uy ang sangilan. Pagkatapus linaglag na na yang baw̓uy ang tërëptëp yang mga aruman na ang pinartiyan na ta karni.Wow! Our (incl) companion hunted a wild pig. He experienced good luck (and) was-able to kill a wild pig which had tusks (signifies advanced age) Then he butchered it giving each one of his companions a portion of the meat.synlilit
tiblakto-complain-about-inequalityTiniblak na ra yang tau ang anda taag pamati.He slandered the person who was not here listening (to him).Pinapaan mu yang aruman mu, pagkatapus tiblakën mu pa?You fed your companion and then afterwards you slander him? [situation: the reason he slandered him was that the man he fed, ate too muchPagtiblak da tung ni Ginuu ta.He is hiding his true feelings from our Lord.Indiita ra ilëm magtiriblak-tiblakan, magpurutulita. Kung alimbawa may gesyëng prublims, maimu ilëm, ipalampas ta ra ilëm tung mga isip ta.Let us (incl) not complain-against-each-other, we (incl) are siblings, If for example there-is a small problem, if possible, let us (incl) just allow itNangarisibi ra tanirang magpurutul yang mga parti-parti nira yang pumangga tung ni tatay nira. Ug̓aring ilëm may sam bilug tung nira ang nagtiblak tung ni tatay nira ay natëtëngëd tung pamarti-parti nang bëlag̓an pariyu-pariyu.The siblings already received from their father their portion from the manggo harvest. However, one of them complained to his father because the way he gave their portions to them was not the same (amount) for each one.synbuyw̓uybasulliw̓ak2antprangka
tikangn vstridepag̓aral ang paglaad yang mula;Pagtikang da pala yang mulang atiya.Surprisingly, that child is already striding.Tung pagtikangu ya ra nga bakbak yang sakangan yang tarualu.When I took a step, that was when the seat of my trousers split open.synlaktanglaksulanguyantkanwangkaap2
tiklud2' squat down with one hand balancing weight on the ground 'Gësyëng disiplina yang maistra tung mga mamula, nag̓ipaluud nira tung tanëk ang dëpa yang mga kalima nira.Pinatikluud yang maistra nira yang mga mamulang atia ay katëgas yang kulu nirang tuldukan.Natikludaw ang nadagpa tung dalan, suminiit yang tuuru.synluud
tiktik1to thoughrowly remove liquid from containerwai tung adalëm yang salud, ubin kuntinër yay nag̓apatiktikan para mamara,Ipatiktik mu yang wai tung salud.Remove the water from the bamboo-water-container.Ibukbuk mu yang wai tung galunan ang patiktikan, para malangu yang adalëm na.Pour-out the water in the gallon-container, eliminating-all-of-it in-order-that the inside of it may become-dry.synititaktakbugsuk1
tiktik3' spy 'Sang klasi ta ubra ta mga tau ang pamagpasiplat ig pamagdëëp ta lain ang buat;Yaway natiktikan yang mamaëpët ang nanginëm yang inibra nira.Patiktikan mu kanay kung tinu pay naëkël yang sakbatu.
tikwasv.tip-over
tigayato turn something right side upsasang bag̓ay ang yag baliskaray ang para ipatigaya, katulad tung lusung, pirming nag̓ipalëkëb para indi malignan, ipatigaya ilëm kung gamitën,Ipatigaya mu yang lusung may manlëw̓ëk.Yag lulw̓ug ang yag titigaya tung amëk yang mulang atiya.That (near hearer) childantlëkëb
tigbakadj, v' to be seriously hurt 'banëk yang tinanguni ta tung ubra, ubin yang laru na maliw̓ag da,Indi mu pagtigbakën yang baw̓ay kung malasay ra tung pag̓intindi mu, iulik mu tung mga ginikanan na.Do not beat-up the girl if she has already become uninteresting to you, return her to her parentsMatigbak yang laru yang tau ang atia. .synpasa-pasa1bugbug*banëk
tigbansteepya ray klasi yang dalan ta,Tigban yang dalan ang naa.This (near speaker) trail is steep.Indi ra puwiding magpanaw asan tung tigban yang maëpët,maluw̓ay ra yang tuud na.An older-person is not able to-walk there (near hearer) on the steep (place), his knees are weak.
tigsëkvpenetrateMidyu indi tumigsëk tung isip yang tau, sapyat ilëm.It-seems (that it) didn’t penetrate his mind, it just glanced-off. (Situation: if wording describing the positioning of the angels in Lk. 2:13, i.e., irigkit yang paglinya-linyaan nira, were deleted, the impact would be lessened.)syntëw̓ëkantsapyat
tigsuk' to surface dive head first, straight down 'Tadlëng ang pisan ang magpapadalëm yang aruman ta, kulu nay pagtukaw ang pagsëlëm.Tigsuk ang pisan kung sëmlëm ti manung Pëping kulu nay pagtukaw.Patigsukan mu tiang talapang yang payukan ang atiang pagpabëlaw̓ëla.synbugsuk1sug̓i
tigwasadjaskewYang pataw indi magtigwasan tung timla.The floats should not be askew from the lead-weights (on a gill net).
tig̓ayav.to-face-upwardstig̓aya: Yang mga kaarumanan ta, kung nangaëkël ta bëlëk, pagkatpus sisiyën nira kung anda ray isi na, iplek da nira yang balay yang bëlëk pagkatapus lumig̓ayaan da ang muya mapanawan ta tau malikdan nira malukanan da.As-for our (incl) companions, if they were-able-to-obtain (some) tridacna-clams, then they cut-off (its flesh and there-is no more flesh, they will throw-away the shell (lit., house) of the tridacna (and) then it's facing-upwards (so that) later-on when it is come-upon by a person (and) they step on it, they can-be-wounded.Yang mulang nag̓ëlkën da, yang kakay na ya ka ag̓unat ya ray ag̓aningën ang yag titig̓aya.As-for a child who is already sleeping (with) his feet stetched-out, it is said that he is-facing-upwards.
timbawn vto-attach-the siding onto the hull (of the boat)pagtimbaw ta kasku yang tau,Pagtimbaw ta kasku ta mutur yang aruman ta.Our (incl) companion is-attaching the hull of a motorized-boat.Ipatimbaw mu yang barutu mu tung ni Buk.Get Bukiyan to-extend-the-hull of your (sg) dugout (with plywood).
timbunone who gathers people togetherpagtimbaw ta kasku yang tau,Yang mga tau tung binit, guyuran nang sagpunun. [Situation?]