Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

t


tuwadtip the contents of a container.tëlëngan kung may wai na pa, purisu ipatuad, ang ipasug̓i,; ipasug̓i yang lata;tuwadIpatuad mu yang salud asan tung ari mung panig̓it, indi na kayanan.Tip the bamboo water container there for your (sg) younger-sibling who is getting water, he/she is not able (to do it).Ipatuad mu ra ilëm asan yang kuntinër ang palanguën yang adalëm na.Just tip (the contents) of the container and let the bottom (of it) dry-out.Ipatuad mu yang lata para malangu yang adalëm na.Yang taung atia yag tutuad ang magpanaw.
tuwalto-reply-to-a-questiontulakën mu ta tëën yang dulung muya mabangga,Tualën mu tiang tëën yang dulung para magbira.Tualën mi ta ayu tiang batung atiang dakulu ang ipalig̓id.synsagangsuspindiawid1
tuwayn.spoon made of the bagul of a coconuttuway Atiing panimpu yang mga mamaëpët, kung magbuwat ta linug̓aw, yang mga mamula may mga tuway ang binuwat ang liit tung bagul yang niyuy, yay gamitën nirang mamangan ta linug̓aw.During the time of the older-people, if they cook rice-porridge, as-for the children they had spoons made from the hard-part of a coconut, that is what they used to eat the porridge.
tuw̠udv.flow
tuw̓akv.give leeway
tuw̓aln,vrespond, answer, replysagotDurug bëngël yang tau ang atia, indi ra nagtuw̓al. That (previously mentioned) person is very deaf, he never answered. Indi natuw̓al ay punuk ta anën yang nganga na.He/she was not able to reply because his/her mouth was full of rice.Nagkatuw̓alanami ni Tampulano, ay naërëpaw ra ka.Tampulano and I argued with each other because I was alsoantbëngël1katuw̓alan1v.argueNagkatuw̓alanami ni Kapitan.The Kapitan and I argued with each other.turuw̓alënna charge to be answeredAnday turuw̓alënu tung Ampuan ta kung indiyamu mamati tung bitala na.I don't have anything to answer for to God if you (pl) will not listen to His word.
tuw̓ayspoon madë from coconut shëllAtiing gëg̓ësyëami pa, binuwatanami ni tatay ta tuw̓ay yamën ang para gamitën yamën tung pagpangan yang linug̓aw. When we (excl) were still small, Dad made us a spoon in order for us to use when eating soupy-rice.The source of tuw̓ay was the shell of a coconut. At first, they scrape it, cleaning-it well, shaping it like a spoon.
tuw̓ukv.pile up e.g., clouds piling-up on the horizonKapariu tung unum ang pag̓ëyang tung sag̓iid amatamat ang pansidarakul ang pagpaabwat bilang yay pagsagang tung palët ang amatamat kang pag̓ëyëp ang pangtël.; batung dakulu ang ag̓ës, ubin kënay ang napalbun;Yang panuw̓uk amatamat dang pagpurawas, magsaayiita ra, muya këmtël. The piled-up (clouds) are gradually breaking-up, let's go, it could get-rough.Anday këtël, panuw̓uk yang galëm ang darakulu tung sag̓iid, saayita ra.No wind, the large dark (clouds) are-building-up on the horizon, let's go now. (travelling on the sea).May manuw̓uk asan tung Salaën.There is a piling-up (of something) at Salaen.Tung sabang yang Ambalang may manuw̓uk na, kënay ang napalbun.In the Ambalang chanell there is that which will pile-up, i.e., sand which has piled-up.Yang panuw̓uk pag̓ëyang tung sag̓iid.The (clouds) getting-heaped-up come-into-being on the horizon.synampaypanyaanantkalmadalantak*linawtutuw̓ukan1n.the peak of a mountainYang tutuw̓ukan yang bukid ang atii kinawutu.I reached the peak of that (distant) mountain.Yang tutuw̓ukanu nag̓akalbuwan da.The top of my head is already getting-bald.synsagpaw2putuk-putukan2pinagpayaanputuk-putukan1anttinënadlënda
tuw̓ud1adj.flowMay taung pag̓akad ta buw̓un, mintras pagpadalëm yang akad, amat-amat ang pagtuw̓ud yang wai.There-is a person digging a well, as the digging get's deeper, the water gradually flows
tuw̓ud2flow
tuw̓ugnto-cause an animal to soak in the waterYang karabaw, kung kintaan da ta duru, ipatuw̓ug mu rang lag̓i tung turuw̓ug̓an. Ay muya kung malipatan mung ipatuw̓ug, mapatay ay natëtëngëd tanya indi pangulasan ang pariyu ka tung yatën. As-for-a water-buffalo, if its body gets very hot, right-away let it get-into the place-for-wallowing-in-the-water. Because if you happen to forget to-let-it-wallow, it might happen to-die because it does not sweat like us (incl).
tuw̓ulv.command, orderutosTuw̓ulun mu ka yang mula ang manaw̓u ta wai.Order the child to draw water.Durung tuw̓ul yang mga mamaëpët ang naa, sari-saring ubra.These (near speaker) older people have a lot of commands (for) a variety of work.Patuw̓ulay kanay, ëklan mu ka yang dumang ëkël-ëkëlu, indi ra sarangananu.Please allow me to command (you sg), go get some of my purchases, I cannot handle (them) (myself).synmandarlalangurdinkatutuw̓uladj.overbearingkatuw̓ulann.1commandsPira pang katuw̓ulan yang Ampuan tang Dios.How many commands does God, the One we Pray to, have?2collection of commandsturuw̓ulun1n.servant2nsërvantMay kaministiranung magkatinir ta turuw̓ulun.I need to have a servant.
tuyawwormyMga burak yang mangga ang ranggadu ay magkuldun, pati yang kalabasa ya ka.Magtuyaw̓ën yang burak yang mangga, durung pagkarataktak ay magkuldun.Napulak da yang burak yang kalabasang kadakul da rin ay magtuyaw̓ën.Mga burak yang mangga ang ranggadu ay magkuldun, pati yang kalabasa ya ka.Mangoes which are-ruined because they are wormy, the same for squash.antlimpiutimlat
tuyubto close up something tightly yang binuat tuyuw̓ën ang ipakëët yang taklëb na para indi mamëyan agkali,Tuyuw̓un mu ta kuklun yang mulang atiya aglamig̓an.Wrap a blanket around that (near hearer) child who feels cold.Tuyuw̓un mu ilëm yang nganga yang kaldiru ang ipakëët tiyang taklëb na, para indi mamëyan.Just close the mouth of the pot by making its cover tight so that (the food) will not cool-offantsungawbukawas
tuyukv.impaleAbëë, yang kuran maninga ra tinuyuk.Whew, as-for-the-rain, you (sg) could-say that it-has-been-impaled (by a sharp poimted instrument) (The rain is likened to a container which has had a hole punched in it, letting the rain fall with force.)Tuyukun mung asalën tiyang iyan asan tung apuy.Impale that (near hearer) fish with a sharp-piece of bamboo to broil-it there (near hearer) on the fire. tuyuk: Natuyuk yang biklak ang matarëm tung kakay na, purisu durung dug̓u na.The sharp piece of bamboo was impaled in his foot, so there-was a lot of blood.
tuyunn vto-order s.t. you wantnagtuyun da tung nuyu yang ana mu,Nagtuyun da yang aruman ta yang utang mu.Our (incl) companion has-sent-a-message about your (sg) debt.Ag̓ituyunaw ra yang mga ana mu ang palaktërita ra kanay duun.Your children are-sending-a-message through me that we (incl) should-be-fetched (by someone) (and be-brought) there (far from both spkr and hearer). Q KUDUL WHAT DOES THIS MEAN?"Tatay ay ra yang itinuyunung aw̓ël ang baklu?" Ag̓aaning ti tatay na, "Yang mulang naa, baskluwaw nakaw̓ut, ag̓apunaw pa, sigia rang tungayngay ang pagsagyap yang aw̓ël mu?""Father where is the new cothing I asked for?" His father said, "This (near spkr) child, I just arrived, its still the afternoon,Duduy aliya, nani ra yang aw̓ël ang itinuyun mu.Sonny, come , here is the clothing you ordered.
tëmtëmadvto-become-worse //tuminëmtëm da yang laru yang taung atiya.Tëmtëm yang pangasin mi yang sëra.The way you (pl) salted the viand was excessive..Tuminëmtëm da yang laru yang tau ang atiya.The illness of that (near hearer) person has already become-worse/excessive.antmaayën
tumbasv.pay the penaltyPinatay nira yang anaw. Yang nabtang tung isipu, tumbasan yang linawa nira yang binwat nira tung anaw. Mangimalësanaw ra. Alimbawa kung patayënaw nira, anday bali. Total anday kasalananu.They killed my child. What came to my mind (was that) they shouldtumbas: Durug dakul yang utangung kanëëman tung taung atiya ang yay nagtumbas yang utangung durug dakul. Very big is my debt of gratitude towards that (near hearer) person who paid for my very large debt.
tabanglacking in tasteMatabang yang isipu ang pabarkada tung taung atia.I'm not very interested to be that (near hearer) person's friend.Matabang yang pangasin mu yang sëra ta.The manner in which you (sg) salted our (incl) viand is lacking in taste.synmalasaymalabnaymaluw̓ayantmaisëgtëmapitsyu tëmtëm
tabtabto cut through in one strokepukisën-- yang ug̓aling sayud, ubin tung sasang bag̓ay puidi kang gamitën yang bitalang atia pariu tung balag̓ënTabtaw̓ën ang lag̓i yang ug̓aling atiya ang anday sayud na para indi magnata.As-for that (near hrr) habit/custom which has no-value it should-be-stopped right-away (lit, cut-off) so that it won't become-habitual.Manabtaw̓a tiang uw̓al ipaniik yang katëp.synbulustigbunglagtipantbalag̓ënlaskaw1sistima
takbulto-broadcast-seed sang klasing panluak tung gëg̓ësyëng similya ang indi ra itangkad tung tanëk.Itakbul mu yang kukbang yang kapayas asan tung tanëk ang maliw̓ay.Tinakbulanu ra ta dawa yang binit yang kuma may yang sampa na.
takdëlv.to-jump-up-and-down-for-joyyang mula ya rag sadyaay ang naita tung ni tatay na.Natakdël tung kasadiya na yang mula ang naita tung ni nanay na.The child jumped-for-joy when he saw his father.Indi mu pagtakdëlan yang daktal muya magkarabarik.Stop jumping-up-and-down on the flooring, it might break-into-pieces.this word implies a short jump, contrasts with lukbu which implies a greater distance from the ground.synlukbu
taklak v.a sound made in the mouth by raising the tongue blade up to the palate and suddenly releasing it with ingressive air; can signal either sadness over a loss or happiness over something good.natiklik pa yang tau ang atiang naplëkan ta dakulung kantidad; u, kung kaisan puiding pangandëm atiing tukaw ang timpu ang durug sadya yang pagkabëtang naNapanaklak yang maëpët ang naplëkan yang kuarta na.The old-person who had lost his/her money reacted-by-clucking-his-tongue.Napanaklak ang naita yang linaw ay pangandëm tung ana nang nagsaay ra.He made-a-clucking-sound when he saw the calm-weather for he had-been-worrying about his son who had-gone-off-in-a-boat.
taklëbn vcover yag nganga yang kaldiru anday taklëb na,Taklëw̓an mu yang mag̓abuat mu malignaan.Cover what you (sg) are-cooking, ????Taklëw̓an mu ta amëk yang paray tung saku, mag̓asusumpit yang manu.Cover with a sleeping-mat the rice (unhusked) in the sack, it-isTaklëw̓an mu ta pinggan yang sëra tung mangkuk, muya laklakan yang uti.Cover the viand in the bowl with a plate, it might-be-lapped-up by the cat. katulad tung anën ang magbuatën, kung naplaan da, taklëw̓an da.Similar to rice which is-being-cooked, if it's alreadyanttakëpsuklub1dapa
taklib1v. to pass by Takliw̓an ta ra ilëm yang mga mamaëpët, maluluw̓ay ang mamagpanaw.Let us (incl) just pass-up the older-ones, they are slow in walking.Aay, ita ray taklib-taklib yang mga mamula, ay maluluw̓ayita rang magpanaw. Oh my, the kids are alway passing (us), because we (incl) already slow in walking.synsunggab3antatras2n.cause of ritual sicknesspanliitan unu ta laru yang laktas-laktas yang pagkarabëtangën yang tau;Yang laru yang taung atia pagkarabëtangën, taklib unu.The sickness of that (aforementioned) person is (about) relative location, said to beYang pinanliitan unu yang laru yang taung atiya, ay taklib tung pagkarabëtangën nira.It is said that the source of that (near hearer) person's illness is having-been-by-passed (regarding their relative positions of their respective rice fields .