Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

d


dag̓ësvmoantaung malbat yang laru ang pag̓asinti na purisu adalëm yang busis na indi ra masirtaan,Pag̓intra dag̓ës yang taung atiang paglaru.That person who is sick is-engaged-in moaningPinaëlëraw ta sapat ang dinag̓ësan takaa.I was frightened by a spirit who moaned over me over here (near-spkr-out-of-sight).Kung may sasang taung pagdag̓ës, yang gustu nang iyaning, durug lëbat yang pag̓asinti na.If there is a person who is groaning, what it means is, he is-feeling something very heavy.synamës
dalan1to-lay-down-next-to-someonetaung pagdalan tung sa nga amëkanDalaniita ra ilëm anday amëku, tutal anday disprinsiya pariyuita kang lalii.let's just sleep-together, I don't have any mat; after-all, thete's no problem, we (incl) sre both men.Papagdalanën mi ilëm ang pamtang yang mga sakung atia.Just Implies sexual intercoursesynsagpidulugantbëlag2ag̓ës
dalan2pathparanaw̓an ta tau, u mga ayëp,Yang dalan ang naa, durug lingët.Yuu rag dalan-dalanay.
dalasadjsmooth talkermaskin yang tau nëëman basta nainëm madasig dang magbitala,Durug dalas dang magbitala yang taung nainëm.The person who has taken an acoholic beverage, speaks very fast.Kadalas yang nganga mung mag̓isturia, atia yay magpakalabus tung nuyu.How-smooth your mouth (is) in relating-events, that is what will cause you to-be-put-in-jail.antëngkë-ëngkë
dalëmn, v, adjdepth/deepDurug dalëm yang tëëb.The ocean is very deep.Ipadalëm ta tung buli yang baay yang ian para indi maita nira.Let’s lower the bottom of the basket of fish so they won’t be-able-to-see-it.Padalëmanung lag̓i ta bitalaIˈll cause a word to go-deep-within (them). (Idiom for letting someone know about a problem ahead of time.)synpangkëksëpëk
dalik1to do something in a hurry and not in a thorough waykatulad tung pëla kung kaisan kalit pa ilëm,Kung yang Dios uras magbalik da dalik ilëm, midyu tung kidlat.When it's time for God to return, it will be sudden, like the lightning is.Dalik yang pangiaw mu yang ian ang naa, purisu ilaw pa yang tung adalëm na.The way you roasted this (near spkr) fish was in-a-hurry, so it's still raw inside.
dalik2v.to do something in a hurry without thinking ??
dalit*venomyay masinti ta kung makbëkita ta kaw̓atw̓ën,Durug dalit yang iyan ang atiyang kaw̓atw̓ën yang tënëk na.Very venomous are the spines of that (aformentioned) stonefish.Durung kakbu yang mulang atia ang magdalitan yang nakbëk yang kaw̓atw̓ën.Durug kasisiit yang mga bitala nirang maning pa tung këg̠ët ta sasang iraw ang madalitVery painful are their words which are like the bite of a venomness snake;synsiit2
dalukgreedyug̓ali ta mula ang nag̓asubkan,Durug daluk yang mulang atiya, maninga indi magpapanën.That (near hrr) child is very gluttonous. you (sg) could say that he was not being-fed.Indiya pagdaluk, silutana yëën.syntakabantmatandëspurmal
dalutremove from the wateryang kurut ang ilimbay yay dalutun da,Dalutun mi ra yang ilimbay ming kurut, lutuk da tia.Remove from the ocean the (slices of) the kurut-tuber, it's already treated.Nalmës din yang mula, mayën duunaw purisu nadalutu.The child almost drowned, it was good that I was there( far, so I was able to draw him out of the water.synënatkuwat2
damay2n vto ritually-unite-husband-and-wifeyay ubraën pagkatapus yang kumbira, para masistigusan ta tanan ang mga mamaëpët,Yang bulan da yang Mayo yay pagdamay tung nira.The month of May that will-be when the damay-ceremony wiil-be-done for them.Dinamayan da ilëm, indi ra nakumbira ay anda kay pagpadag̓ën-dag̓ën ang maëpët tung mulang lalii.(The-couple) were just ritually-united, they were not able to-be-married-at-a-wedding-feast because there was no old-man to-take-care-of-obligations for the male child.Damayan da ilëm yang mamulang atiya, tutal pag̓unung ka yang lalii.Just ritually-unite-in-marriage those (near hearer) kids, after-all the man is-promising-to-unite-with-her.synkumbiraugpu
damëgadj.always wet
damëlspaced closely together; thick;taung duru,Durug damël yang mga tau tung plasa ang pamagtëlëng tung kayam.The people watching the game were-spaced-very-closely-together in the plaza.Madamël yang kuran.The rain is thick.Pagpadamël da ilëm yang ëmët na.He is just disregarding it (lit., he is just making his face thick).synanëdsëd
damitto-be-next-toyang kuma nira daramit da ilëm,Yang yëën ang kadamit yang putul tang ti Salem.As-for me, the person next to me is Salem our (incl) sibling. (this refers to the position of their fields (kuma))Yag pagdaramit tanira ta balay tung bariyu.Their houses in the village are next-to-each-other.Tung Manila yang mga balay daramit ang pisan ang alus ang anday maita mung ëla-tuliëlaan.In Manila the houses are very close to each other with there almost being no space-between them.synrambittambitëpadsagpirampildalan1antalawid1
damuldewya ray pakdul yang subrang lamig, dëmël yang këlad tung damul,Muyamu ra magpanaw kung magkarataktak da yang damul tung dalan.Durug damul kung timpranu, purisu malanubu yang luak.syntugpulamig 2
damusvwash-the-facepangug̓as yang itsura,Mandamusa pa, atia ra ka yang kamuling mu.You (sg) still need to wash-your-face, there is the eye-dirtlDamusan mu yang ari mu mabuling da yang itsura na.Was the face of your younger-sibling, his face is dirty.synug̓as
danawn.extend a long wayPariyu tung Malaking Patag duun tung Culion, maita tung alawid, danaw ang kirib ang anday dumang mga ayu ang indi panay ilëm ang kirib
danaycontinuedayun-dayun da unu yang ayëg,Danay ra yang paayëg yang putul ta.Our (incl) sibling's letting-people-harvest wiil be continuous.Kung yay magdanay yang planu mung atiya, matinlu.If that (near hrr) plan of yours will-continue, it wiil be good.syndayunkatadlaluydiritsyu3anttadëng
danëkto go down, descendPamandanëk da yang tag̓a bukid.Those from the mountain are coming-down now.Paranëkaw ra ka andamal tung bariu.Tomorrow, I will go-down to the barrio.anttungulmapinagparanëkadj.humblepaaranëkv.go down
dansuto-arrive for the first time in a certain place sasang tau ang baklung kaw̓ut ig bëlag̓an kang lag̓i dating tau tung lugar ang kinaw̓utan na,Yang tau ang atiya baklung dansu taa tung yatën.That (near hrr) person is newly arrived here (near spkr) among us (incl) for the first time.Indiita ra mabërëng sarisari rang tau ang pagdansu taa tung yatën.We (incl) should not be-amazed that there-are a variety of people who arrived for the first time among us (incl) here.Bakluwaw nadansu tung dumang lugar, durug tinlu yang plantar na, masadya ka ay durung tau. Bakluaw ang pisan ang minangay tung lugar ang atii.I just newly arrived for the first time in another place. Its layout is very nice, it is also a happy (place) because there-are many people. This is the very first time that I arrived in that (far but visible to both speaker and hearer) place.syndumaragsader. ofdagsasunggab2dayuwancomp. ofdayudayuantkëën2tumagdëk
danyusecret plandanyu: "Ungkuy, indiya ra kanay mamati tung bitala na, muya may danyu na ang indi na ag̓ibitala. Ya ray kaalimbawaan ni Ungkuy Nonoy."Friend do not listen for-awhile to what he says, it could be that he has secret plan which he does not mention. that is the example of what Friend Nonoy does.synsikritu
dangibad smellyang anën ang pag̓abuat yay pagdangi,Pagdangi ra yang anën ang pag̓abuat nira.Nagdangi pa yang buaw ang nasarab tung kingki.My hair that which was-singed by the Nini, pugdawan mu kanay yang langaw yang pag̓abuwat mung anën, pagdangi ra."Girlie, please take-away the firewood you are-using to-cook-rice, it already has a bad smell.synkangituw̓uuw̠u
dapakv.' to slap with open hand 'palakpak??Suminiit yang palad yang kalimaw ang nadapak tung tabla.The palm of my hand hurt (when) it happened to slap the lumber.Dapakën mu kanay tiyang namu tung bukuu.Please slap that (near hrr) mosquito on my back.Duruwa nga palaran ang yay papagdapakën, ëkël tiya tung kasadyaan ang nag̓asintiyana.As-for (his) two palms which were-made-to-slap-each-other, that (near hearer) was on-account-of the happiness he was-feeling.Ipinadasën na yang kalima yang ari na tung tablang dinapak ang para indi ra magpangupis.He made the hand of his younger-sibling come into contact with the lumber slapping it in-order-that he will no longer go-around-pinching people.Ipinadasën na yang kalima yang ari na tung tablang dinapak ang para indi ra magpangupis. (go to dapak)syndapaltampalpikpik1
dapalv.slap the face of anotherpalad yang kalima na yay dinapal na tung itsura yang gësyëDapalana yëën agkali.Soon I will slap your face.Dinapalan na tung ëmët yang aruman na.He slapped the cheeks of his companion.synpapakdapaktampaltampaling
dapatmustbitalang impurtanting ipadat tung tau,Dapat din yang tukaw ang lag̓aën mi yang kapi, para makintan da tiing tian ta.Yang bitalaw ipadat mi kanay tung talana.synlapataning2ugtulpakaw̓ut