alpito-place (something) at the sideyang sasang ibëbtang kaministiran indi mu ipabtang tung sintru, ipalpi mu,ang isang ilalagay kailangan huwag ilagay sa gitna, igilid mo.Ipalpi mung pamtang tiyang langaw, indi mu asan tung sintru.Cause that (near hearer) vinegar to-be-placed at-the-side, do not put it there (near hearer) in the center.Nabag̓asu yang putul ta, ya ra palpi tung dalan ang para liw̓ianu yang pagtakliw̓u tung dalan ay may langaw ang nag̓asakanu.I happened to meet our (incl) sibling, he drew-aside on the trail in-order-that my passing-by on the trail (might-be-free-of-hindrance) because I have firewood which I am-carrying-on-my-shoulder.Nagpalpi yang sambilug ug̓ud liw̓ianung tumaklib yang arumanaOne (of them) drew-aside so that his companion would be free to-pass..synbinitligbinnalpiantsintrukakngan
Tagbanwa Calamian- English
a
alsaraise upmga bag̓ay ang dapat alsaën ang ikalang, katulad tung mutur, barutu para indi matumug,mga gamit na kailangan angatin at kalangan, kagaya ng motor, bangka para hindi mababad.Alsaën mi tani yang mga bangku.Buhatin mo dito ang mga bangko.Alsaën mung ipaklëd tani tung kaklëran yang saku.RAPA Taw̓angayami ta alsa yang karabaw. Nabugsu tung tulay.Help us (excl) lift-up the water-buffalo. It fell off the bridge.syntanggungangat
aluk' to suck out another's viscera 'Yang balita yang tau unu ang atiang paglaru yang napatayan na ya alukay ta tau ang dinuuk tung lëblëb, ay may aruman ta ra unu taa ang mangaluk da.Ang balita may tao daw na may sakit ang ikinamatay niya ay may sumipsip na tao na dinukot sa dingding, at meron daw kasama natin dito na multo.Sayud yang tau ang maning tia, ya ray mangaluk tung tau ang paglaru.A person like that (being a viscera-sucker) is contemptible, they are the ones who suck the viscera out of a person who has a disease.Durug sëpëg yang mangaluk unung atia, maskin kaldaw pa nag̓aita ra.Masyadong masipag daw ang aswang na iyan, kahit araw pa nakikita na.antmangaluk2sigbing1
alugThe shoes (are) fitting-loosely on the feet.Alug yang sapayus tung kakayMaluwag ang sapatos sa paa.Alug yang sapatus tung kakayThe shoes (are) loosely-fitting on the feet.Alugaw rang pisan tung taruwal ang atyia.Those (near hearer) trousers are overly-loose on-me.Alug yang sapatusu tung kakay mu.My shoes (are) loosely (fitting) on your feet.synlug̓akantpiyët3gëtëk
alus1A word whose meaning is like this, like the people in our (incl) place, it's almost like there-is no one remaining (in it) because already there is now nobody who is left because they absconded already.sasang bitalang yang kamtangan na maning taa, katulad tung mga tau tung lugar ta, alus midyu tung anda ray naëpëd ay naglalayasan da,isang salitang ang kalalagyan ay ganito nga, kagaya ng mga tao sa lugar natin halos medyo wala nang naiwan kasi nagsisialisan na.Yang mga mamula numaan alus pa ilëm tuldukanita ra nira.As-for the children at this time, it's almost (like) we (incl) are already being-taught by them.Alus indiaw ëlkën tung ginla.It's almost like I will not fall-asleep because of the noise.synalësimurasfr. var. ofsp. var. ofimurat
alus2to-become-short-of-breathtaung pinaklag̓an ta suw̓uktaong biglang nagutomMaalus yang paglilinawaënu, tung pëypëy ang naa.My breathing is insufficient by-means of this (near spkr) beriberi.Ag̓alusan da yang aruman tang nag̓asuw̓uk.Our (incl) companion who is hungry is already short of breathsynkulaw̓aapu1
alutto strip rattan into a usable shapesasang bag̓ay ang yay gamitën yang mamaëpët ang ipanlag̓ët tung mga kasangkapan yang balay, katulad tung bugtung ang linag̓isan ta matinlu, ubin siksik,isang bagay na ginagamit ng matatanda na panali sa mga parte ng bahay, gaya ng bugtong na hinimaymay na maganda, o kaya siksik.Bëlak-bëlakën mu atiyang bugtung ang alutan.Split-into-pieces that (piece of) rattan to-be-shaped-into-a-strip.Duduy, tani mu tiyang uwal, alutanu, ipamigës tung katëp.Laddie, (bring me) that (near hearer) uw̠al vine, I will split it into strips (and) use-it to-attach the nipa-leaf shingles (to the roof or wall framework).sasang bag̓ay ang yay gamitën yang mamaëpët ang ipanlag̓ët tung mga kasangkapan yang balay, katulad tung bugtung ang linag̓isan (?)ta matinlu, ubin siksikisang bagay na ginagamit ng matatanda na ipantali sa mga parte ng bahay, gaya ng bugtong na binalatan ng maganda, o kaya siksik.
alw̠ato-rise-before-dawnpamagsikad tung pëla purisu makiklëp-kiklëp pa pamagsaay ra para timpranu pang mangasugbu tung tëëb,hinahabol ang kati kaya madilim-dilim pa sumasakay na para maaga pang makalusong sa dagat.Mag̓alwaita ilëm, kadakul yang pëla numaan.Let us (incl) rise-before-dawn, how-wide is the low-tide.Namag̓alwa yang mga aruman tang pamagpëla.Our (incl) companions who-are-taking-advantage-of-the-low-tide arose-before-dawn.synpandiklatpaminagbinag
amammoaning caused by high fevermay sasang nag̓asintian ta tung tinanguni ta, katulad tung malaria ang puirti yang kinit na, purisu kung maëlëk tung lawii durung inamal-amal na ang pagbiw̓italaën ta sari-sari,meron tayong isang nararamdaman sa katawan natin, gaya ng malaria na mataas ang lagnat niya, kaya kung matulog sa gabi masyadong ungul niya at nagsasalita ng anu-ano.Ag̓ataranta tung masyadung kinit na, kapurisu ya rag pag̓amam ang mga lawii.He/she gets-upset due to his/her excessive fever so he/she moans at night.Ya rag pag̓amam kung lawii yang tau ang atiang malariaën.That (near hearer) person suffering-from-malaria, he/she moans at night.synamës
amantake caresasang bitalang pagpadëmdëm ang mamag̓amlig ang pamagpanaw tung batu, katulad tung mga tau ang pamagsuut tung luray,isang salita na nagpapaala-ala na mag-iingat sa paglalakad sa bato, kagaya ng mga tao na pumapasok sa kuweba.Yamu ilëm ag̓aliman ang pagpanaw, amanan mi yang aruman mi nag̓abakluwan pa.You (pl) just take-care in going, Take-care with your (pl) companions who are still new (to it).Pangamanamu ta mga wai mi para indiyamu kanalën.Be-careful about your (pl) water so that you do not get-thirsty.Ang dayun dang luminampud ang nagpasalamat da tung maëpët, ang nagpaaman da dayun ang mag̠aning, ‘‘Ëlatay ang ëlatay muya. Siguradu asanaw.Then he proceeded to step-down to thank the old-man, alerting him forthwith by saying, ``Later on keep-on-waiting (for me), For-sure I will-be-there (near hearer)spectëndasynamligtaklingpatpatasikasu
ambëratdaga
ambuto-claim-something-falselysasang bag̓ay ang ya rag ag̓aningay yang tau ang atia ang anya unu, piru tung pagkamatuud bëlag anya,isang bagay na nagsasabing ang tao na iyan sa kanya daw, pero ang totoo hindi kanya.Pag̓ambu ra ilëm yang tau ang atiya ta manu na maskin bëlag tanya.That (near hearer) person is just false-claiming that the chicken is his even-though i's not his.Yang aruman ta pag̓ambu ra ilëm ta baw̓ay piru anday baw̓ay na, mapatay ra ilëm.As-for our (incl) companion, he is just falsely-claiming that he has a woman but he does not have a woman, mapatay ra ilëm, he can just die (as far as I am concerned).Ag̓aaning yang maëpët tung ana na, ipaambuu ra kanay tung nuyu yang binik ang naa. Indi mabayun tung yëën, ay indi mamurak ta ustu.Says the old-person to his son, "I will let you have this (near spkr) seed for-awhile. It is not compatible with me because it will not bear-fruit like it should.syntangratingaraënkaw̓ig1
amëgto moisten s.t. with a little wateryag talpuay ta gësyëng wai yang apug para mandëpët tung basakalay,ito ay binabasa ng kaunting tubig at apog at ng dumikit sa Amëg̓ën mu kanay ta wai yang apug, indi mu tudw̓an muya maglaw̓utuy.Please moisten the lime with wteater, do not overdo-it, it might become water logged.Kung indi ra ka amëg-amëg̓ën ta kuran ang gësyë, yang luak mapatay ra.If the plant is not moistened by a little bit of rain, it will die.syntalpudalimëmëantlangu
amësgroannatigbak ang nadagpa purisu naamës,nasaktan ng madapa kaya humihikbi.Pag̓intra amës yang tau ang atiang paglaru.That (near hearer) person who is-sick is-starting to groan.Naamës pang nalaw̓a yang aruman ta.Our (incl) companion groaned after suddenly falling-down-flat-on-the-ground.Inamës ilëm yang linawa yang mulang atiya ang pagbalatian.The breath of that (near hearer) child who is sick just turned-into-a-groan.
amëycool off (of food)makinit pa purisu pamëyën,mainit pa kaya palamigin.Tigwalën mu tiang kutsara yang kapi mu para mamëyan.saluk-salukin mo ng kutsara ang kape mo nang lumamig agad.Indi pa nag̓aamëyan yang pag̓ubran ta, makinit pa.Hindi pa lumalamig ang ginawa natin, mainit pa.synlamig 2landungantmakinit
aminconfessmay sasang pagkërësënan ang prublima ang nag̓ibandan tung sasang tau ang indi na ka marisibi ay bëlag̓an kang matuud ang tanyay may kasalanan, mag̓arëg̓ës ilëm nirang nag̓ipaasi tung anya,Meron isang paguusapan na problema na ibinibintang sa isang tao na hindi niya din matanggap kasi nga hindi din totoo na siyang may kasalanan, pinipilit lang nilang pinapaamin sa kanya. Aminën mu ra ilëm ang kasalanan mu.I will just confess my sin.Aminadu ra ka yang aruman ta, purisu pinasinsia ra ka ilëm.Umamin na rin ang kasama natin, kaya pinagpasensiyahan na din lang.synasiakupangakurisibiantkiyarbungkyat
amluscrupulously cleansasang sistima ta tau ang maasikasu tung tinanguni na para makaling dumakul, katulad ka tung mga ilulwak ang kaministirana ka yang asikasu,isang pag-uugali ng tao na maasikaso sa katawan niya nang madaling lumaki kagaya din sa mga itinatanim na kailangan din nito ng asikaso.(Malanubu ra yang luakung balaling.){Barikwal}[Coll Clash; malanubu]Mamlu tung tinanguni na yang mulang naa, ay pirming lumpiyu, purisu makaling dumakul.This (near speaker) child takes-care of his body because he/sh is always clean, so he will soon grow-big.synmalambupamkasmakalimaliwaylimpiyuantkatëtëng1sayudputut
ampuour engaging-in-a-conversation with Godyay sasang pagpakigkësën ta tung Dios,yan ay isang pakikipagusap natin sa Dios.Pag̓ampuaw ra ilëm tung Dios ang magtëntën dang pirmi yang isipu.I am just praying to God thatPag̓ampuaw tung Dios ang patawarënaw ra anya tung mga kaslananu.Nanalangin ako sa Dios na patawarin na niya ako sa mga kasalanan ko.syndasalpangadi
amut*pleasing smellmga uw̓u ta sari-saring paamut,mga amoy ng ibat-ibang pabango.Durug amut yang pumadang atia.That (near hearer) pomade smells very nice.Durug amut yang kulu yang kapusanung gësyë ang nanabun yang maamut. [RA: Ayw̠a, bëlag sam bilug ilëm?]The head of my youngest-sibling smells very nicesynbanluantuw̠u
anadaccustomed tosasang ug̓ali ka ta tau ang midyu tung ya ra kay naluwak tung isip na,isang ugali din ng tao na medyo yan na nga ang natamin sa isip niya.Anad da yang putul tang atia tung pagbukli.That (previously mentioned) sibling of ours (incl) is already accustomed to lieing.Yang tau yag pagpaanad tung baklung klasi ta pamangan.A person makes himself get used to a new kind of food.synagyatantbakluwën
analseparate out one type of s.t.,e.g. a certain variety of rice seed from a mixture of different kinds of rice seed.mga bag̓ay ang yag pilikay ang katulad tung paray ang lakët-lakët para mapuru yang kinalasi niramga bagay na siyang pinipili katulad sa palay na halo-halo nang hiwa-hiwalay ang klase nila.Analën mi tiyang mais ang maragkët.You (pl) separate-out that (near hearer) sticky kind of corn-seed. Analën mu yang binik ang atiyang kamurus.Separate-out that (near hearer) kamurus-rice seed.synpilikarayanttag̓ël-tag̓ëlsampuradulakët-lakët2
Tagbanwa Calamian Dictionary © 2020 SIL International®
