Tagbanwa Calamian- English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

g


guardiaguardMga tau ang pag̓abantayan tung kulungan ay muya mamanlaksu.Pamagguardia yang mga pulis tung tau ang na kaa tung kalabusan.Ti Inëëy sasang guardia ka ilëm tung lugar ang atia.syningkargadubantaykargu
guntingn vscissorsDurug tarëm yang gunting ang atia.Yang gunting indi mi ipaggunting tung mga aw̓ël muya mag̓aw̓ul.Do not use the scissors for clothing, it might-become-dull.Yang gamitan yang gunting ya ra yang bua may aw̓ël.The use of a scissors is for the hair and for clothing.syntupi
galingana machine-that-separates the hull from the rice-grainAggalingën na yang kulu mu.He is deceiving you (lit., he is milling your head).Yang paray galingën andamal natëtëngëd anda ray bëyëd ta. The rice (unhulled) will be-milled tomorrow because we (incl) do not have any more hulled-rice.
garantorn.vto-stand-for-someones-debtDuun tung Batu, kumpurming tinupay baklung kaw̓ut ubligadung igaranti yang mga upisialis ta duruwa rang linggu ang indi magpanaw-panawThere (far away) in Batu, whoever has recently-arrived-from-another-place he/she is under-obligation to-be-quarantined for two weeks (when) they arem not allowed to walk-aroundsynsali
garukgukto-make-a-grunting-soundnagarukduk yang baw̓uy ang naklag,Nagarukguk pa yang baw̓uy ang naklag tung yëën.Paggarukguk da yang tiyanu anda ray bëtang nang anën, ang kaisan paggarukgukita kung pagpabalik-bakikita.My stomach is-making--grunting-sound, (because) ther-is no cooked-rice in-it. Sometimes we (incl) make-this-sound if we have diarrhea.Paggarukguk da yang tiyanu ay pagpabalik-balikawMy stomach is-making-a-grunting-sound because I syniwik
gastadurn.one who eats all kinds of food
gawi-gawibody language inherited from a parentsasang panggwi-gawi ang usuy tung ginikanan,Yang mulang atiya ya kang pisan yang panggawi-gawi ni ama na.As-for that (near hrr) child, his body-language is exactly like that of his father.Ya ëngëd ang pisan ay nasug̓ut tung panggawi-gawi ni amëëy yang mulang atia.That (near hrr) child has exactly the very same body-language of his unclesynkalyëk2ulagsug̓ut
gëlangëna gaze which is offsetyang mata na pag̓ubra ilëm bëlag sintru,Yang mata mu gëlangën kung ayra agpanalunga yang pagtëlëng mu.Your eyes have an unsteady gaze as-to-wherever your looking is facing.Nag̓agëlang-gëlanga ilëm purisu pësëk-pësëk yang mga basu.Your eyes are just going all over the place, so the drinking-glasses (you are supposed to be washing) are shattered.
gëlë-g̓ëlë1to strain oneselfyang tau maskin dakulu basta subra yang lëbat ang magsaknën na talagang bërë-w̓ërë ka ëngëd ay subra tung këtël na,Ya rag gëlë-g̓ëlë yang aruman ta, durug lëbat yang sakan na.(the person is walking at the same time he feels the strainPagpagëlë-g̓ëlë ra yang putul tang pag̓alsa yang lëbat ang atiya piru indi mi pa matawangan.Our (incl) sibling is-straining to-lift-up that (near hrr) heavy (thing), but you (pl) are still not able-to-help (him)?
gëlë-g̓ëlë2to have a hard time doing somethingmalbat ang bag̓ay purisu nag̓aliwag-liwag̓an,Yang mula ya rag gëlë-g̓ëlë ang pagbitbit yang duruang kuntinër ang gasulina.[Kudul: ya ra ilëg bitbitay na?]As-for the child he is already straining as he carries-with-the-tips-of-his-finger two containers of gasoline.Maskin yamu rag gëlë-g̓ëlë, sigi pang sakan, indi mi ilëm [gëtëy-g̓ëtëyën mi] amat-amatën ang pagsakan ang asta malw̓us mi? Even-though you (pl) are already straining, (yet) you stiil keep-on carrying (it) on-your-shouilders, why not do it gradually until you have-been-able to-reduce-it-to-nothing?syngiyël-g̓iyël2arisgaimurasfr. var. ofsp. var. ofimurat
gëlë-g̓ëlë3v.to strain to carry something by handTaw̓angan mi ka tiyang aruman tang ya rag gëlë-g̓ëlë ang pagbitbit yang mga ëkel-ëkël na. Agliwag̓an da.You (pl) help that (near hrr) companion of ours (incl) he is struggling to hang-on to his belongings. He is-having a difficult time.
giyu-giyuv.moveIndiaw ra maggiyu-g̓iyu, ay pagsabakaw tung anaung gësyëI cannot move even-a-little-bit, because I am-putting my little child to-sleepsynulagkalyëk1
gual-g̓ualstirsasang pag̓urubraën tung mga bag̓ay ang katulad tung pamagsimintu yay ukay-ukay nira para indi magbantëd, ya ka yang pamagkalamay para makaling magbati,Gual-g̓uwalën mu yang linugaw.Pamaggual-g̓uwal yang simintu.synakuy*fr. var. ofukay
ganadiriagrazing-landsasang lugar ang paralpasan ta mga ayëp.Malapad ang ganadiria tung Calawit.The grazing-land in Calawit is wide.Mag̓ayën ka rin ang mag̓ëpët ta baka, kung may ganadiriang pamalpasan.It would-be-a-good-thing to care-for cows if only there were some grazing-land to let them go-on.
ginikanan' parent 'Mga putul ni tatay purisu luw̓us tanira mga mamaëpët ta.Mga ginikananu rang tanan tia ay mga putul ni tatay.Yang ginikanan mu yay pinanlaktanu bali punyanganu.
gug̓ulukuneyebrowYa tia yang madamël ang balaiw̓u tung tagbu yang mata ta ang maninga iginurit ang nagbaruru.kilayYang gug̓ulukun yang mulang atia kinayasan na ra, maninga ra tia bakës. That (aforementioned) kid shaved-off his eyebrows, you (sg) would say that he looks like a monkey.Durug damël yang gug̓ulukun yang mulang naa.
gulpimanuAll the men must work on a stated projectatia yay gug̓uyan ang gulpimanu, tanan ang mga lalii mamag̓ubra,Gulpimanu unu yang ubra andamal ag̓aning ti Kapitan, tutal unu duruang kaldaw ka ilëm.Gulpimanuan ta kanay ang tugdan yang kuma, para matapus tung sang kaldaw.
gag̓alungunn.cock's comb Gërëtën yang gag̠alungun ang iplëk ang para simpan dang ibulang yang manu mu.Cut-off the cock's comb (and) throw it away in-order-that your cock will-be-prepared to-be-in-a-cockfight.
galanggangadjto-yell-from-painbusis ta mula ang pagngalanga ang indi ra ka maintindian kung naunu pa,Durung galanggang yang mulang atiya nungayna.There was much yelling-from-pain by that (near hrr) child a-whie-ago.Yang mula galanggang ang pinagkëg̓ët yang katiti.As-for the child, he/she is-yelling having-been-stung by the wasp.synpëëtantngalanga 1
gamën-gamënadj.to-be-somewhat-interestedPagamën-gamën ilëm yang aruman tang atiyaThat (near hearer) companion of outs (incl) is just somewhat interested (in the message he is hearing.
gëmës-gëmësv.to crush something by rolling it between one's handsYang daun yang ilamunun ang alw̓aka aggëmës-gëmësën tung kalima ang para ipauw̓u tung urung yang taung nag̓adismaya.The leaves of the alwaka grass are-crushed by rolling-it-back-and-forth in one's hands in-order-to-let-it-be-smelled at the nose of a person who is-fainting.May sang taung magbuwat ta kalaasa ang gustu nang gataan. Purisu mangkël da ta niyuy ang kinudkud na. Ya ray gëmës-gëmësën nang ipatutuk tung palanggana yang gata na.There-is a certain person who will cook squash which he wants to-cook with coconut-milk. So he will get some of the coconut which he has-shredded. That is what he will crush by rolling-it between his hands, letting the coconut-milk drip into the basin.
gërët-gërëtv.to-cut-up-into-many small-pieces
giyël-g̓iyël1vstrainsasang tau ang ya rag gëlë-g̓ëlëng pagpaduul tung palda na yang bëyëd ang san saku,Ya rag giyël-g̓iyël yang aruman tang pagsakan tung bëyëd ang san saku ka ilëm.In shouldering only one sack of rice our (incl) companion is-straining (to do it).Maskin ya rag giyël-g̓iyël yang mulang naa tung puyuk yang batu sigi pa ka ëngëd ang sëlsël magëtgëta ngani.Even-if this child is-straining in the opening of the rock, he continues to push-forward regardless, you(sg) may get-stuck.Ya ra pagpagiël-g̓iël yang barku.The ship is-straining-itself (to dislodge itself from a reef).Kung gustu mung magpaklëd tung purtang piyët, durung giyël-g̓iyël mu.If you want to enter a narrow door, there will-be much manovering you (will need to do).
giyël-g̓iyël2v.to-do-something-strenuousYa rag giyël-g̓iyël yang mula ang pagkabra yang tabla ang nakipit tung kakay na.The child is strenuously prying-apart the (piece of) lumber (which had been nailed to something) where his foot got-caught.Ya ra ilëm aggiyël-g̓iyël ang maglulwa tung bug̓ang yang aruman ta.Our (incl) companion is-strenuously-working to exit the hole.Gëtëk yang palanawan yang luray ang atiya purisu luay-luay ilëm ang pagiyël-g̓iyël yang tinanguni ta para mapuklutitaThe trail of that (near hrr) cave-with-birds'-nests is-cramped, so our (incl) bodies should just go-slow but strenuously in-order-that we (incl) can-exit.
giyup-giyup1v.sound of waves hitting the boatAnda ray giyu-giyupuna yang lalaguna, kalmadang pisan.No more noise of the waves in the lake, it is totally calm.