Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

s


sumariyav.to- interrogatetaung nagkamali yay nag̓apapasaran ta bista,Yang taung atiya pag̓asumaria yang mga pulis.As-for that (near hearer) person he/she is-being interrogated by the polis.Sumariyën mu yang mga ana mu kung tinupay namlëk yang gëëd ang gësyë.Interrogate your (sg) children regarding who through-away the little bolo-knife.synsukmaëntalimanënantkasalanandisprinsia
sumaymaytalk-backYang sasang tau ang nag̓asilag maliw̓ag ang suganggangën mu, mas pang sungkukan yang silag na.Pag̓asumaymay mu yang taung nainëm da kang lagi, purisu pag̓umul da tiya.You are-talking-back to a person who has already [kang lag̓i] drunk-intoxicating-liquor, so that-one (near hearer) is already in a rage.Indi mu pagsumaymayën ti tatay mung pagbitala, para indiya malampësan na.Do not talk-back to your father who is-speaking to you so that he will not strike you.synsuganggangantsilagbuu
sungsung2headwindbëlag uyun yang palët,Sungsung ta ra yang palët, indiita ra maglayag.Maktël yang kamian ang sinungsung yamën nungay na.antpaburuyun
supadlit1a person who refuses to listen (to anyone) and he is argumentative and will not follow (others)Sasang taung indi ëngëd mamati, ig balalaan ang indi ka mag̓usuy.Yang putul tang atyia durug kasupadlit ang manuw̓al-tuw̓al.Tuw̓alën mung supadlitën, yuuy bala.Sasang taung indi ëngëd mamati, ig balalaan ang indi ka mag̓usuy.A certain person who will not listen (to advice) and he is arguementative and will not follow (the right way to do things).ug̓ali ta tau ang malbat ang magbitala tung masigkatau na ang ya rag lëpsay na, purisu kaministiran supadlitën mung panuw̓al para masëmpë.(If) the custom of a person is to speak-harshly to his fellow man, thus taking advantage of him, so it's necessary that you synsupakil
supadlit2v.to-answer-backSupadlitën mung panuw̓al ta maning taa. "Bëlag̓anami mga supladung mga tau. Yaway durug kalëpës ang magbitala ay kunus bëlag̓a tag̓a taa. Purisu yang ag̓ibitala mu may lëpësan. Indiya bag̓ay ang mag̓istar taa tung banwa yamën."Answer him back like this. " We (excl) are not stubborn people. As-for-you (sg)
surunganlook-down-uponyang bëlëk kung linaw ya ilëm agbandaway yamën ang magtëtëlëngan, katulad ka tung kulu ang may utu na ya kag tëlëngay,Surungan mu ka tiing kulu durug atël, siguru may utu na ra.Pagsurung ta bëlëk yang aruman ta.
suspindihold-back, prop-up, resistyang ayung darakulu dakulung tawang na tung tanëk, yay pagpabakëd,Suspindiyan mu asan ta tukud yang punting atiya, para indi maktang.Prop-up that (near hearer) banana-plant with a tukud=brace in-order-that it may not fall-over.Yang mga ayung darakul yay pagsuspindi tung tanëk para indi magdalag̓an.Big trees hold-back the soil so it will not slide-down (the incline).
suspitsasuspectmay mga tau ka ang mapinaglaum tung aruman nira ang maluway ang mangita, ubin may paglaum ka nira ang yay nanakaw yang kuarta yang kamalay nira,Nag̓apasuspitsanu kung tinupay nanlubut yang barutuu.May suspitsa tung nuyung sayud magbantaya.antbëlag2
suspityav.to-suspect-somethingsynnuda
susu-susun.breast-likeKung natëtëtëngëd tung kiw̓ut, msy mga iyan ang gërëg̓ësyë ang pamagpasungkut-sungkut tung mga susu-susu na.Yang kiw̓ut arabubwat yang mga susu-susu na
suwangann.a person who regulalarly sponges off of others.bëlag purmal yang ug̓ali yang mulang atia durug samuk tung tau ang pamangan,Suangan dang naglua yang mulang naa.Sponger is what this (near spkr) child came-to-be.Maskin tung dumang balay pagsuang.Even if it's at another house, he sponges off of them.antpurmalsuwang-an
sag̓uruyunn vto-harvest by-passed panicles of rice Ala mga mamula, sag̓uruyun mi ra yang pinangayëg̓an ay duru rang nagkarabutwan ang kalway ang indi ra naayëg.Oh children, search in the harvested rice-field because there are many panicles-of-rice which got left-behind and were not harvested.synsag̓unsunun
sag̓uyurun1tripline of a balatikYang balatik may sag̓uyurun nang balag̓ën (itgid) ang kung masag̓uyud yang kakay ta sasang tau, lagsikan da yang bisit na yang sumbiling na.As-for a pig-trap, it has a tripwire (?) (a kind of vine) which if the foot of a person snags on, his lower leg will be skewered by the point of it's arrow. sag̓uyur-un
sag̓uyurun2n.a certain vine which can be stripped and used in weaving small pouches, e.g., to carry betel nut components in.yang gamitan na, mag̓ubraën yang mga mamaëpët ang baw̓ay ang pitaka.
salimawënout-of-controlTaung nanginëm ang pag̓intra aspak ang ya kay kurbut-kurbut nang maskin ay ra ilëm, ay nadundunan da ta dimunyu yang isip na.Salimawën da yang taung atiyang nanginëm.That (near hrr) person who is-drunk (lit., has drunk an alcoholic beverage) is already out-of-control.Indiyamu palëngët, salimawën da tia, pasiyan mi ilëm, muya mabatuwamu, pag̓umul da tiya.Do not go-close (to him) he is already out-of-control, just do not pay-any-attention-to-him. It might happen that you (pl) might-be-stoned, that (near hrr) (one) is now in-a-rage.Taung nanginëm ang pag̓intra aspak ang ya kay kurbut-kurbut nang maskin ay ra ilëm, ay nadundunan da ta dimunyu yang isip na.A person drinks an (alcoholic-beverage) and he starts yelling and at the same time dashing-off here and there, because his mind has-come-under-the-control of a demon.Yang taung salimawën da yang ulag na indi na ra makuntul.As-for a person who is out-of-control, he is not able to control his actions.synumul
salimaw̓ënto-be-out-of-controlYang sasang tau ang buu pagkatapus pag̓umul kung magpaklëran ta dimunyu yang isip na paglaksu-laksu tung talun, yag kanituw̓ay yang mga bawalyan.Salimaw̓ën da yang buu paglaksu-laksu ra tung talun, indi ra malëngtan.The drunk-person is already out-of-control, he is running-around in the forest, he is not to-be-approached.Yang laliing atiya puwirting mangimun, purisu makali kang salimaw̓ën ang ëklan ta dimunyu.As-for that (near hrr) man who drinks a-lot, So he will quickly become-out-of-control being-controlled by a demon.May taung alimbawa pag̓umul, may aksyun nang sayudkanup Yang baYang baw̓uy ang agkanupun, duru rang luka na, mabuay rang mapatay, agsalimaw̓ën, sinuutan ta dimunyu.. Taraw̓ang nira ta lampës.The wild-pig who-is-being-hunted-by-dogs, he already has many wounds, it-will-be-a-long-time before it dies, it's out-of-control, a demon has entered it. They will help-each-other
salinggitadjto-be-bothered by excessive noiseManing pa tung mulang gësyë ang pagpabëra-w̓ëra ang anday kapukisana. Makakasalinggit tung talingaw ang pamati, subra ra.It is like a small child who is-clamoring-for-attention with no let-up.Ustu ra tiyang tangit, masalinggit da tung talingaw.Nursing mother says: that is enough of that crying, it's bothersome in my ears.Agsalinggitanaw ra ang pamati tung ginlang atiing subra ra. I am-bothered by listening to that (visible but at a distance from both spkr and hrr) noise which is already excessive.
sambayangv.be-happyYang mga taung pamagsambayang, pamagkatinir ta kasadyaan nirang duru. As-for the people who-are-celebrating-together, they have a lot of happiness.May nainabung kaliwag̓an tung sasang lugar. May mga taung nagpakdul tung nira yang mga ikayën nira. Pursu yang mga taung atiya durung kasadyaan ang pamagsambayang.There-was a difficulty which happened in a certain place. There-were people who gave them (things) which they could use for their benefit. So as-for those (near hearer), they had great joy as they celebrated.sambayang: Yang aruman tang atiya pagsambayang ang pagpakasadya ay kumus anday nag̓aisip nang prublima na.As-for that (near hearer) companion of ours (incl) he is happy since he is not able-to-think about any problem.synaw̓ayag
sambërëngoutcomeManing pa tung anday kinaimuw̓an yang ubra na, anday pakaw̓utun na.Yang ubraw anda ëngëd ay kasambërëngan na, purisu indi natapusu.As-for my work, there-was absolutely no outcome, so I was not able to finish it.Anday kasambërëngana yang pista tung Cabugao. /anday katumuyana/anday kinaimuwana/ anday pinakaw̓ut na.
sampalanaa family-unitatia yay sasang pangguuy tung sampamilia ang sasay pinanliitan,Yang sampalanang atiya durug kalimëng, anday gulu nira.Masadya yang sampalana kung may pagsarasaan nira.synsampuutan
sampuraduadjmixed-togetherdapat ipag̓ës din yang mamula tung mga mamaëpët,Sampuradu yang linutuk nira sari-saring kalasi.What they cooked (was) a variety all-mixed-togeter.Atiya ra yang kiru, sampuraduita ra ta kiru ang pamangan.There is the dog, we (incl) are mixed-in with the dog in eating (together).synlakët-lakët1antag̓ëspinig
sampuutanone-family-groupTung primiru duruwang magkasawa pa ilëm pagkatapus ya ray namalana,Sampuutan da tanirang sampamilia.Yang sampuutan ang atia anda pay dumang tau asan.Sampuutan, yang mga kaputulan tang atiyang pamagbisita tung mga kaparintiyan nira duun tung Tala, sampuutan, magpurutul, magpirinsan.As-for that (near hearer) group of our (incl),siblings they are visiting their (kaparintiyan there (far) in Tala, they are one-group of siblings (and) one-group of cousinssynanasampalana
sandanganto suspend over one's shoulderëw̓anan tung mamulang gëg̓ësyë,Yang bakbak sandangan yang baay mu para matinlung pagkablay mu.Yang gimay yay pagsandangan mu tung mulang naa, durug lëbat.As-for the barrel-skirt that is where you suspend this (near speaker) child he is very heavy.sandangën: "Duduy, sandangën mu ra ilem atiyang iyuy tung palda mu ug̓ud matinlu yang pagpanaw mu."Sonny, suspend those (near hearer) coconuts over your shoulder so that your walking will be good.synkablayantbakbakpinli
santiw̓ulareligious-charmyay tawid yang balyëg yang mga mamulang gëg̓ësyë, ya g̓alangay nira ang nag̓ipabinlita tung pari baklu ipasuutay tung mga mamula ay mag̓ëldan unu ta mga dimunyu,Yang santiw̓ula yang mulang atia inalang ang baklu ay nag̓ëpaëlëd tung sapat, para indi masaw̓ëd ubin mabugnuwan.Yang mula para mag̓ing kristiyano, pabalyëg̓an ta santiw̓ula ang para pabinlitaan ta pari. Yay sasang ipagdipinsa tung mga malignus.As-for the child, so that he/she will-become a Cristiyano, he/she is-caused-to-have-a-necklace of the charm in-order to-have-it-blessed by a priest. It is a way to-defend (the child) from the evil-spirits (lit., mga malignus).antpanapinpaëlëd
sanggatusquant100isang daan