Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

t


tuud-tuudn.k.o. kapari with only a few thorns, first class
tuuy-tuuy1vto offer something and then quickly take it back
tuuy-tuuy2vto offer something to a person and then withdraw it;
tabkaw (mpt)v.minaëpët to interrupt bëlag tama tung pag̓intindi na yang bitala yang aruman na purisu sinublangan ang lag̓i.Indi mu pagtabkaw̓ën yang bitala yang aruman mu, anday sayud tiya. Do not interrupt the words of your companion, there-is nothing acceptable about that (near hearer).Kung may magbitala ngani ya kay tabkaw-tabkaw yang mga baw̓ay ang naa.If there is someone who will-speak, that is when these (near spkr) women keep interupting.Bëlag tama tung pag̓intindi na yang bitala yang aruman na purisu sinublangan ang lag̓i.What his/her companion is-saying is not correct in his/her way of understanding so he/she interrupts immediately.synsablawsablawsublang
talakinëp' to dream 'yay sasang bag̓ay ang makabëw̓ërëng ang nag̓ainabu tung taung ëlëk ang midyu tung may tau ang nag̓aita na ang pagpakigkësën tung anya, dipindi ka tung kësën nira kung matinlu ubin malain, dispuis pagkatimpranu yang tau ang atia mag̓ulitën na yang pinagkësënan nira yang tau ang naita na tung pag̓ëlëk na ay nag̓atandan na tia purisu mag̓ulitën na,Naitaw tung talakinëpunu yang anaw ang lalii taa unu ra mag̓ulik.I saw my son in my dream, he said that he will return-home.Nanalakinëpaw ta anday sayud na yang aruman ta pagpanuntuk, gësyëaw ilëm sinakëp.antburak ta ëlëk
talangkakvguffawsang klasi paimud ang durug tunul ang madag̓uuk yang busis nang bilug ang pamatian,Masyadung talangkak yang aruman ta, nag̓abiyal yang tiyan na.Our (incl) companion is-guffawing too-much, his stomach is being-satisfied (Example of Metonymy where the stomach is said to-be-satisfied but in reality it's the person who feels-satisfied.Pagpatalangkak da pala yang mulang naang gësyë.Surprisingly this (near speaker) little child is-causing-others to laugh.Older generation uses this word, but younger generation uses patalelekantmasadya
talangkawa loud laugh which can be heard far awayyay imud ang maknul ka ang bilug ka yang busis ang dëngël maskin alaw̓id,Tinalangkaw ilëm yang pagkërësën ang atii.Pamagpatalangkaw yang mamaëpët ang pamagtëlëng tung kayam yang mga mamula. [Kudul understands to pa- prefix to be signalling longevity, i.e., the laughing lasts a long time. Doubtfull??The older-people guffawing as they look at the game (being played) by the youngsters.syntalangkak
talapununevening starsasang pangguuy tung dumakël ang dakulu ang kung kaisan kaldaw pa nag̓aita ra purisu yang aran na tung mamaëpët ya tia, kung kaisan ya rag ag̓aningay nira ang dumakël ang suangan ay nag̓atagbu kung kaisan tung pagyapun nira,Napasalëp da yang talapunu tung bukid napagsuwang da ka.May timpu ka ang magpapaërëm ka yang talapunun, baklu si tëmla, tani ra tung ampir tung kamyan tung mga pangayag yang kaliwutan.sasang pangguuy tung dumakël ang dakulu ang kung kaisan kaldaw pa nag̓aita ra purisu yang aran na tung mamaëpët ya tia, kung kaisan ya rag ag̓aningay nira ang dumakël ang suangan ay nag̓atagbu kung kaisan tung pagyapun nira,A way of referring to a large star which sometimes can-be-seen while it is still daytime, so it's name for the elders is that (aforementioned) (i.e., Talapunun). Sometimes it's necessary for them to call it "The starsynkalamrag̓anënsp. var. ofkalambarag̓anën
talëngkëk to laugh sang klasi pa ta imud ang maknul ka ang puiding magngël ka tung alaw̓id piru midyu tung wasak yang busis,Pagpatalëngkëk yang mulang naa durug sadiya yang painuinu na.This (near speaker) childDurung tinalëngkëk nira ang naita tung aruman nirang nabugsu tung tëëb ang bistidu.Kung mamagtalëngkëk yang mga kawataan may mga darala, pamag̓iristuriyan ang pamagtalëngkëk ang pamag̓imud ay panadyaan tanira. syntalangkakantsadya
talingkukn.mud-skipper iyan ang gëg̓ësyë tung katënglan agpagtinir;Yang talingkuk puiding ipaan ilëm, piru indi puiding sëraën.A mudskipper can be used for bait but not for viand.Pagtakwal tung tëngël yang talingkuk ay ya ra kay naagyatana ig ug̓ali na.A mud-skipper climbs-up on the mangrove-tree because that is what he has become-used-to and its his custom.
taliwanëglukewarmgësyëng kinit na;Panaliwanëg yang mulang atiya, paigmën mung lag̓i ta bulung. That (near hearer) child has a slight fever, let him drink some medicine right away.Kataliwanëg da yang wai ang ipinakiniitu.The water which I caused-to-become-hot is lukewarm already.antprisku
taliwatakscatteredya ray nag̓ainabu kung durung ubra indi ra mabilug̓an;Nataliwatak da yang mga anaw.Durung ubra taa, taliwatak yang painuinu ta kung ay pay pabilug̓an tang ubraën.syntarëg-tarëg2tari-tariwasag-wasagtarantaantbilug 1purun
taliw̓anëga slight fever onlygësyëng kinit ilëm,Panaliw̓anëg yang mulang gësyë.The little child has a slight-fever.Magpataliw̓anëg̓a ta wai tung kalintadur yay ipagdig̓u mu tung mula durug lamig.Cause the water in the
talungkukv.to-raise one's head out of the waterYang taung pagkapay-kapay tung sagpaw yang tëëb, kulu na ilëm ang nag̓aita. tung itungkaw mu yang kulu mu ang maglinawa ta gësyëAs-for the person who is-swimming on the surface of the ocean, it's only his head which-can-be-seen...Yang taung atiya ang pagkapay-kapay tung sagpaw yang tëëb, ang kaisan ya ra ilem agpagtalungkuk, Kung midyu nag̓apilayën da tungpagkapay-kapay na, yang buwatëna, magtalungkuk. Yang taung atiya who is swimming on the surface of the ocean, sometimes he/she will raise his/her heard up. If it seems that he/she is tired from swimming, what he will-do is raise his head up (and take a quick breath)Kung midyu nag̓apilayan da yang tau tung pagkapay-kapay na, yang buwatëna, magtalungkuk da ang para maënayan da ta gësyë yang pagkapay-kapay na.If it seems that a person is already getting-tired from swimming, what he does (is) he will-make his head come out of the water in-order-that he couild-rest a little-while...
tambalangkind of plant which grows in the oceansang klasi ta luwak tung tëëb ang yag̓ibëgkësay tung pinli;Yang maëpët ang Baroy yag pag̓intra luak ta tambalang, ya ra kay pandilëm na ang tawang tung pangabui nira.Old man Baroy, Tambalang yang maktël ang pangita numaan.tambalang is a kind of vine which grows in the ocean. and is harvested and dried prior to selling;commercially known as carageenan.
tambirangn vone way of attaching the fishhooks so that fish can bite both at the same time.sang klasing pagkabit ta bila para kung ibugsu ra kung baktaën ta ian duruwa kay sakbëtën,Tambirang ang lag̓i yang nanundi tung bilaw.There-were two fish which bit on my fishooks at-the-same-time.Siguru mas matinlu tambirangën mu ka yang bila mu para duruwang lag̓i ay sakbëtan kung maniwak yang iyan.Probably it would be best to arrange for two fishhooks to be used so that if fish bite, there would be two of them right away.synkampi1 1
tampalingto slap someone's faceYang palad na yay dinapal na tung itsura yang aruman na.Aywa tinampaling mu yang aruman mu?Indi mu tampalingën nini yang ari mu.
tanday mptv.to lay one's sore foot or leg upon something soft in order to ease the pain. yay mag̓ubraën tung tau ang pagsiit yang tuud na,Tatay, india pagtanday tung ni apu, muya tigbakën natëtëngëd tung lëbat yang bisit mu.Father, stop laying your (sg) leg on top of Grandfather's thigh, he might feel-discomfort because of the weight of your (sg) lower-leg.Ipatanday mu tiyang tuud na tung kukulunan ug̓ud indi pilayën.Lay that (near hearer) knee of his onto the pillow so that it will not be-stressedYang taung atiyang sisiitan yang kakay nang may bësëg, agsisiitan ta duru, purisu ipatanday na tung kukulunan ang para linga-linga ta gësyë yang siit na.As-for that (near hrr) person who is-suffering-pain from his foot which has a boil on it, he is suffering a lot of pain, therefore he will cause-it-to-lay-upon a pillow in-order-to-relieve the pain a little.syntangaw mptkalsu
tanëkanënname of a certain kind of spirit-beingyang tanëkanën tau ka ta bawalyan ang lakët ilëm tung tanëk yang lugar na purisu anday mataluk tung nira kung may mandëgdëg ang dimuniu ang liit tung adalëm yang tanëk, dayun ang lag̓ing suplakën nira ay bistu nira yang tanan ang kadalman,Yang tanëkanën pamutul ka tung bawalyan yay pag̓ëlëg tung mga dimuniung pagliit tung adalëm yang tanëk..Sabag̓ay purus dimunyu pati yang tanëkanën, piru may duma kang maayën tung tau ya tiyang pamamutul.
tangaw mptv.to rest something upon something sturdytung pag̓ëlëk yay sasang matinlung pag̓ëlëk kung yang kulu ta may kalsu na,Ipinatangaw̓u yang kulu yang mula tung kukulunan.I caused the head of the child to-rest upon the pillow.Ipatangaw mu asan tung sanga yang ayu.Raise-it-upon the branch of the treesynkulun2tanday mpttangil 1
taranëmanrice-paddypagluakan ta paray;Yang taranëman ni manang Sabing durug lapad.Malapad yang taranëman tung Mindoro.
tasiksaatv.to place something in a containersasang bag̓ay ang katulad tung bëyëd may paray ubin may duma pang bag̓ay ang yag̓ipaklëray tung adalëm,Isaat mu ra tung baay yang mga kamuti.Put the sweet-potatoes into the basket now.Saatan mu ra ta paray atiyang saku, sakanën mu rang mulik.Put the unhusked-rice in that (near hearer) sack, (then) carry it on your shoulder as you go home. [Maybe the -an suffix implies that the focussed item, i.e., saku , is to be filled?
taw̓uyukun*' bladder 'Pagtuw̓uran ta giik. Midiyu tung puyupuyu kung ëyëpën panlëta ang maninga bula.Ëyëpën mu yang taw̓uyukun yang baw̓uy, kayaman yang mamula.Yang payukan may taw̓uyukun na ka.Yang taw̓uyukun pagtuw̓uran ta giik.The bl,adder is where the urine collects.
Thetambuk' to swell up , e.g. sting 'tanëk ang yag kukuw̓ung,Yag tatambukun yang kapungul yang kamuting naa, durung isi na.The stem of this (near speaker) sweet-potato is swollen, it has many tubers.Ya rag tatambukun yang bësëg na tung kaw̓ala na, alëngët dang magbuswang.The boil on his forearm is already swollen soon it will burst-open.synluw̓un2fr. var. oflubunkuyatung1buskulkuw̓ung*antkuyapëskëpës2
tidyangawvine used for medicinesang klasing balag̓ën ang gamitën ang bulung tung mga baklung nangana, kayasën ang pëg̓aën yang wai na yay ipainëm para magpërëk da yang dug̓u yang nangana,Yang ulit yang tidyangaw yay magkayasën ang mag̓inëmën yang nangana.Sasa kang paëlëd tung mangaluk.Something which causes-fear in a viscera-sucker.Kung alimbawa, may burak ta tidyangaw ang itinaluk mu, dayun ang ëklan mu, pagkatapus pabtanga tung ëw̓ëngan tung kapungul yang palët, dayun ang kurukusun mu yang burak yang tidyangaw. Kung alimbawa mauw̓u ta mangaluk indi makarung ang pirmi ra ilëm unu yag dayan-dayan, mabuay-w̓uay ta gësyë, dayun da ilëm unu ang lumampud tung balay mung mulik tung balay na.If for example, you have some of the fruit of the tidyangaw vine which you have-hidden, procede to get it and then place yourself upwind from the source of the wind and then roll the fruit of the tidyangaw back and forth between your palms. If for example a viscera-sucker proceeds to-smell (it), he will not be-able-to sit-down, he will reportedlySang klasing balag̓ën ang gamitën ang bulung tung mga baklung nangana Kayasën ang pëg̓aën yang wai na yay ipainëm para magpërëk da yang dug̓u yang nangana,One kind of vine used as medecine for (a woman) who has newly given-birth-to-a-child. It-is-shaved (and) its liquid is-squeezed-out, (then it is-caused-to-be-drunk (by the mother) in-order-that the blood of the-one-who-gave-birth will-stop-flowing.