Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

u


unlabexhaleSasang klasing kangit ang nag̓isngaw ang liit tung bug̓ang u, liit tung nganga ta tau.Kabuyu yang unlab yang kirung atia mabuyung ayëp yang binakta na.Kabuyu ra yang unlab mu indiya ra pagnisnis.synsungawpësngaunsad
unsadsnortPariu tung mga ayëp ang naang baw̓uy, may kiru, pagnag̓unsad kangit ta tau yang nauwu nira.Yang baw̓uy ang talunun naunsad pang nauw̓u tung kangitu.Pag̓unsad yang karabaw ang atiya muya manungay.That (near hearer) carabaw is-snorting, in-a-little-while it will gore (someone).
untamfr. var.intamchewtau ang pamangan, ubin ayëp,Kung pamangana, untamën mu ta mayën, durug tëg̓as yang baktang naa.When you (sg) are eating, chew (the food) thoroughly, this (near speaker) food is very tough. (the word for food is bakta "to-gorge-oneself". [Why was this word used instead of pamanganIndi mauntam ta matëg̓as yang isiu, masiit.My teeth cannot hold-in-my-mouth anything tough; they will-hurt.
untanto-be-thrilled-by-something-favorableMay asan kang pandilëm ang matinlu yang pakawutun na, purisu yang tau ya ra kag limëngay ang pangita.Inuntan da yang aruman ta ang pandilëm, ay ya pa ag̓ari matinlu yang anyang pandilëm.Our (incl) companion was-thrilled by his finding-livelihood because his finding-livelihood is excellent.Yang aruman ta inuntan da tung saay-saay alus pa ilëm indi ra matadëng ta banwa.Our (incl) companion found-pleasure in riding his boat, it???Atiing pagtalëk ni Leona yang Surianu, inungtan da yang sag̓ib nang pinatangitsyngamën1ëngëtsadyabayun
untugextremely rainykuran ang duru, ang nunut da ka ta patampu-tampung këtël,Yang maning taang kalasi ta pagkuran yay mag̓aningën yang mamaëpët ang untug.Yang bulan yang Agustu yay nag̓ipagpanaw yang untug.As-for the month ogfAugust that is the time when the heavy rains come.Numaan tagkinit pa, laripita ta kapari, ay tung bulan yang Agosto, ya ray ag̓aaningën ang untug ang indiita ra mapandilëm ay masyadu ra yang kuran.Now it is still the hot season, we (incl) slice kapari-roots, because in the month of August, that is what-is-referred-to-as-heavy-rains when we (incl) are not able-to-look-for our (incl) food.antlain ang timpu
unungadj, vgo-along-withYang tau ang atiyang napatay ipinaunung ka nira tung anya yang tanan ang mga aw̓ël na.As-for that (near hrr) person who died, they caused all of his clothing to-go-along-with-him (in the grave).Yang baw̓ay ang atiyang napatay, naunung tung pangana na.As-for that (near hearer) woman who died, she happened-to-go-along with her giving-birth (she died in chidbirth).Paguuyan yang mulang atiyang lalii ang namatung tung baw̓ay, bistaën kung mangunung u kung indi.Have that (near hearer) young-man (lit., male) who got the girl pregnant summoned, conduct-a-legal-hearing to-see if he will-stay-with-her or if he will not.synugpudamay1umid
ungal1Pamitala ta mga taung apa, indi maintindian.Yang taung atiya indi ra naintindianu yang bitala na, ya ra ilëm mag̓ungal-ungal.Sungal ang magbitala yang taung atia, bëlag tayu.Yang mga ungal tung talun ang kaisan yay pagpaëlëd tung mga tau. Ay kung magbitala unu panganënëëg yang tanëk.As-for-the supernatural-beings in the forest called ungal, sometimes they cause people to-be-afraid. Because when they speak, reportedly the ground shakes.synkalyapëtutal*antbutayagtadlëngustu 12a supernatural being who lives in deep holes
ungitv.to finger-feed a child or a sick personmulang gësyë pa ang yag ungitay pa ilëm, katulad ka tung taung paglaru.Ungitën mu yang ari mu, muya masuw̓uk.Finger-feed your younger-sibling, he might get-hungry.Yang tau ang atiyang paglaru indi ra mamangan, kung indi ungitën.As-for that person who is ill he will not eat, unless he/she is-finger-fed.
ungudgreen (fruit)burak ang indi pa mapangan ay ëw̓ëd pa,Ungud pang pisan yang bungang atia.Ungud pang pisan yang kalabasang naa.synëwëdanttëg̓as2
ungutn.bagul ta niuy ang yay binuat ang irigman, pinëpëran ampir tung mata na pagkatapus kinayasan ta matinlu.Katinlu ra yang ungut ang naa.How nice is this (near spkr) drinking-vessel-made-of-coconut shell.Sigtan mi kanay yang ungutu ta kapi.Please fill my coconut-drinking-vessel with coffee.
uplakv.to-peel-offpinasaran ta lain ang timpu purisu maninga linulun yang mga paray ang namagplat tung tanëk,Uplak yang sambëlak ang kaparayan, luw̓us namagplat tung tanëk ang dinali yang këtël.Nauplak da yang pintura ang nag̓alag̓id.The paint whichsynrëgmëk
uplitremove-the-skinmay mga bag̓ay ang baklu ra buatay upakan da kanay yang ulit na, katulad tung gulay, kapari, u duma pa,Uplitan mu yang gulay.Remove the skin of the vegetables.Uplit yang bukid ang atiya ta kuma.As-for that (aforementioned) mountain its forest has-been-replaced by swiddens (meaning as-if-had-been-skinned). (metaphor)May mga bag̓ay ang baklu ra buwatay, uplitan da kanay yang ulit na, katulad tung gulay, kapari, may duma pa.Ther-are things which before they can-be-cooked, their skin/bark should be-removed like vegetables, kapari, and still others yet. [How to render the -ay suffikx on the word buwatay which indicates some kind of necessity. What is neccesary here?synupak
urnal*charcoal-oven
urungthe part of our (incl) body which can-smell various odorsparti yang tinanguni ta ang yay nag̓asingut ta sari-saring uw̓uilongDurug kudung yang urung na yang tau ang atia.That (near hearer) person has a large nose.Pënëng ta aluw̓ang yang urungu.My nose is plugged-up with mucous.
usgadto-make-a judicial decisionyang ustisia yay pag̓ayus tung mga suruayën,Yang Kapitan tung bariu yay pag̓usgad yang mga asuntu yang mga mëmru na.Lëpësan yang pag̓usgad ni Kapitan.
usisa1to-look-for s.t.May sasang bag̓ay ang nag̓adilëm, ay indi nag̓aita.Usisaën mu asan tung mga ëkëlëkël, muya nalakët da ay lakët-lakët yang pamtang mi.Look-for there (near hrr) in the belongings, it-could-be that it got mixed-in because the way you (pl) put (things) in was mixing them together.Yang guardiya tung gate pag̓usisa kung may ID mu bakluwa maklëd tung iskuilaan.The guard at the gate is-checking to see if you have your ID before you can enter the school-building.synsitarrikisadilëm1
usisa2v.interrogate
utangdebtmay matinlung binuatan yang tau ang atia tung aruman na, bilang utang dang kanëëman ang ilinwak na tung aruman an, ubin utang ang bëyëd tung tindan,Anday mablësu tung matinlung sistima yang taung atia, utangu rang kanëëman tung anya.Pangutang ta kuarta yang ana mu.synbalës 1bayadkasantkanëëman
ukupar' occupy 'Sasang tau ang alus yang tanan ang ubra pëgsan na.Ukuparanu ra ilëm yang balayaran yang mga anaw tung iskuilaan nira.Pagpaakupar da ilëm tung yatën yang pamangan nira.synsuwitugaëmpëg̓ës2
udyungthe spear part of a speargunalamring tilipunu yay nag̓ipaisi tung tumatik tung ian,Tinawan da ta iyan ang dakulu yang udyung yang tumatiku.The spear of my speargun was-carried-away by a big fish.Nagbayuku-w̓ayuku yang udyung ang ipinanaku tung payukan.The udyung has a sharpened point but no barb
ulag̓ëk to-snore Yay sasang tunul ang magngël ta kung lawii, tung mga tau ang ëlëk yang linawa nira yay pagtunul.Yang mulang gësyë ang mag̓ëlkën pag̓ulag̓ëk da ka.A small child who is-sleeping also snores.Durug tunul yang ulag̓ëk yang aruman ta kung maëlëk.When our (incl) companion falls-asleep his snoring is very loud.
ulapëtadj, vperson who asks for too much of something, graspingMay asan kang ug̓ali ta tau ang kung papandawatën mu mintras magpakdulan mu ya ra kag sunamay.Indi mi pag̓ulapëtën yang kapi ta.Yang baw̓ay ang atiya ulapët ang mandawat.That woman is grasping when she asks for something.syntug̓uy*sunamsandëkëtantpukistabtab
ulikabto-separate two parts, one of which is kept and the other thrownTung karni kung kaisan yang pamaglaglag yang isi yang karni yag̓ilapay ang kuatën tung duli.Matinlu siguru ulikaw̓ën mi yang isi yang karning atiya ang kuwatën tung duli na.It probably would be good (if) you (pl) would-separate that (near hrr) meat, removing it from the bone.Yang mulang naa gasta ang mamangan ta burak, ya ra ilëm ag̓ulikaw̓ay na.As-for this-kid his way of eating fruit is wasteful, he just eats the best part of it (and throws the rest away). [Kudul]Yang kawayan ang pinangulikaw̓an yang baak na, puwidi kang gamitën ang buwatën ang kaping. Bamboo from which its skin has-been-removed, it is also possible to make -it-into-a fish-drying-tray.Magbuwataw ta paypay, mangurtiyaw ta kawayan, tapus bëlak-bëlakënung sëray-sërayën tapus ulikaw̓ënu yang ulit na ang ipablag tung bitwa na. Yay talaanung buwatën ang paypay.I will-make a (paypay) , I will-cut-down the bamboo, then I will-split-it-up (into larger pieces), then thinner-ones then I will separate its skin from its pith. That is what I will-weave-from to-make a bamboo-mat.Ulikaw̓ën ta luway-luway yang aw̓ut yang kawayan, pagkatapus puyukan nira tung bungkuk na ang para manawuyuk da. Atiya, kayaman da yang mga mamula.Naulikab yang pintura tung kinit, ay [ya pa ag̓ari], dëmël pa yang magpinturan.{[difficult to translate]The paint curled-up from the heat, because [..........]the (surface of what was painted) was still wet. synilapsag̓isi
ultimuthere-is nothing else which is still able to follow yet.anda ray dumang puwiding (may) magdasun pa,Pangultimu ra numaan yang ubra ta, tapus da.Our (incl) work now is the last (we will do), it's already finished.Ultimu ra ilëm naa yang kapi ta, anda ra.This (near speaker) is the only coffee we (incl) have left, there-is no more.
umintun vincrease to-increase