Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

u


umbalingfor a sickness to returnsasang laru ang nakuat da rin, ang ya si ngatandëg,Umbaling da yang laru na, yang taung atia.Nag̓umbaling si yang kamyan ag̓ad linaw nungapun.synalimbukadbungkadsëgëngbungkarastandëgbultaw
umud-umudto-hold-ones-lips-closed-to-indicate-opposition`naranan tung umud-umud yang iyan ang atiang palata ay kung tumatikën da ngani tumalunga ra kang mag̓umud-umud ta mupiya yang nganga na, ya ra ag̓aningay yang duma pagpandimat,Yang umud-umud kung panakën ngani yag tatalunga ay pag̓umud-umud.Indi ka tumapalang yang umud-umud ang tumatikën ig indi ka manalyud.unud-umud: Yang mulang atiyang tuw̓ulun ni tatay na, pag̓umud-umud yang biw̓il na, ay agtamaran.Naranan tung umud-umud yang iyan ang atiang palata ay kung tumatikën da ngani tumalunga ra kang mag̓umud-umud ta mupiya yang nganga na, ya ra ag̓aningay yang duma pagpandimat,synriklamu *
umus-umusv.to-cover-something-completely.Umus-umusan mu yang mula ta kuklun.Cover the child completely with a blanket.Umus-umusan mu yang punting nag̓alutuk atiyang saku ang italuk ay muya dawatën.Cover completely the bananas which are-getting-ripe with that (near hearer) sack to hide them because otherwise they might-be-asked-for (by others).Ag̓aaning yang aruman yang mëpët tung kasawa na, "Aglamig̓an da yang kasawa mu, umus-umusan mu ta kuklun ang para maplëk yang lamig na.The old-person's companion says to his spouse (the spouse of the old man who is feeling chilled), "Your husband is already feeling-chilled, cover him completely with a blanket so that his chill will leave.The PATIENT is either a small child or an older person who is sicksynsungkut-sungkutputus2
unlungan?
unta-untav.discuss
urasiyunn.{a kind of supernatural ability}ya ray laksu ta kinaisipan ang magsusuutan ta dimuniu, pamagtuu tung dimuniu para magkatinir ilëm ta urasiun, ay yang urasiun asan da tung baw̓ay, tung pagka lalii, asan da ta manakaw ay indi ra mag̓aita,Pagpatulduk ta urasiun yang aruman ta.Our (incl) companion is-getting-someone-to-teach-him how to say the words of a May urasiun na yang tau ang atia.urasyun: Yang taung atiya may urasiun na purisu yang taung nag̓asilag tung anya pagpurawas da ka ilëm yang kasilag na tung anyaAs-for that (near hearer) person, he has a charm so as-for the person who is-angry with him, his anger towards him will just dissipate.
uruk-uruk' type of snake 'Sang klasi ta iraw ang gësyë ang midyu tung këlad ta paray yang kulay na, durug kaamumu magkayamanën yang mamula piru indi mangëg̓ët.Yang iraw ang atiyang urukuruk indi mi pagparasan, bëlag mapintas indi ka pangëg̓ët.As-for that (aforementioned) uruk-uruk snake, do notBëlag̓an maisëg yang urukuruk, kayamanën ngani yang mga mamula.
urug-urug*advjust think of how unusual it is
urug̓-urug*It's like (someone) who has-experienced-difficulty whenMidiyu tung napasaran ta liwag ang natalamtam na yang dëdlaan na.Abëë, urug̓urug mu tiya yang këtël ang napasaran yamën, gësyë matikwas yang mutur, yang lakun mamag̓abukid.Wow, can-you-imagine the strength (of it) which we (excl) experienced, the motorized-boat almost tipping-over, the waves were the size of mountains.Urug̓urug mu tia yang këlba yang mga baw̓ay pangagalwak.Imagine what the apprehension of the women was who were-screaming.syntëëd*
urusupilna name of Satan
uruw̓alayadj.insincere-givingMay batang ang ipinakdul ni O. tung ni K. Ug̓aring, pagkagngël na yang balita ang ipaalang da ni K., dayun na rang inangay ang binawi. Ya ray pag̓aningën ang pandul ang uruw̓alay.There was a log which O. gave to K. However, when he (O.) heard the news that K. was going to sell (it), he (O.) proceded to go and get-it-back. That is what is-referred-to as giving insincerely.
usap-usapv.to masticate continuallyNungayna pang usap-usapu yang baktang naa, durug lanit.Since a little-while-ago, I've been-masticating this food, it's very tough..
usuy-usuyv.to-keep-on-looking-for something
utay-utay*v.tear-into-little-piecessasang ubra tung mga bag̓ay ang katulad tung karni yag parti-partiay ta mayën para magtërëptëp, pariu ka tung mga urdinansa yang mga mamaëpët dapat ang balikan ang salig-saligsaën ang panëmnëman ta mupia,Utay-utayën mu ta mayën yang kasulatan ang atiya para matinlu yang pakaw̓utun na.Inutay-utay na ta mupia yang aw̓ël yang aruman na ang linasik-lasik. Ya ray pinangalimungtan nang linasik-lasikHe/she ripped-apart the clothing of his/her companion tearing-it-apart-into-small-pieces .synbilug 1antparti-parti
utik-utikv.to-take things-apartMapinagutik-utik tung makina ti Tampulano; indi na maëgtëman yang kalima na, pirming utik-utikTampulano is good at taking a machine apart; he does not keep his hands quiet, he's always taking (things) apart.Nag̓autik-utik mu si yang radyu, muya marangga.You (sg) are taking-apart he radio again; it might become-damaged.utik-utik: Pariyu tung mga ëkël-ëkël tung sasang balay, durung utik-utik yang mëpët ang pagsagyap yang aw̓ël na ang nag̓alakët da tung duma-rumang klasi ta aw̓ël. Purisu durung utik-utik na ang pagdawal yang aw̓ël nang bag̓ay tung anya.Like (the situation in which) there-are many belongings in a certain house, the old-person isgoing-through-the-clothing looking-for his clothing which has-become-mixed-in with various-kinds of clothing. So he is-going-through the clothing looking for the clothing which fit him.
uw̓ud-uw̓uda k. of insect,dayapdap ang gëg̓ësyë ang paglangët tung dëkal yang kingki.Uw̓ud-uw̓ud pala yang naklëd tung urungu.Masyadung uw̓ud-uw̓ud durung pamaglayug-layug.
uyun-uyun*v.seem to agreePamagpauyun-uyun ilëm tanira. Indiita manangëd.They are just seeming-to-agree. We (incl) will not believe them.A person will seem to agree but in reality he does not agree. This is a common tactic when the speaker wants to hide how he truly feels about something while at the same time giving the impression that he is agreeing with a statement made by someone. This will most likely be the tactic used by Kim Jung-Un on June 12 with President Trump. If the latter is not aware of this, it could easily result in misunderstanding.
ulandakay' for a monkey to move along the tree tops 'Yang bakës maskin tumbung yang kayuwan agpagpanlataylatay piru indi mabugsu.Yang bakës pamag̓ulandakay tung tumbung yang ayu.Yang gëg̓ësyëng bakës pamag̓ulandakay tung mga sanga yang ayu.
uliw̓ansagv.request for help from spirit-beingsuliw̓ansag: Pariyu tung taung paglaru, ag̓iuliw̓ansag tung mga tau tung tinaluk ang aningën, "Papagmaayënën mung papagmaayënën yang apu mung naa ang tung makali, magmaayën da."Like a person who is-sick, he/she is-to-be-involved in a request-for-help from the hidden people saying, "Make him/her well, make this (near speaker) grandchild of yours well (so that) he/she may quickly get-well."Yang mulang naang baklung natau tung kaliw̓utan, paabwatën yang linawa nang papagmëpëtën taa tung kaliw̓utan ang pariyu tung bugtung ang arabubwat. As-for this (near speaker) child who newly became-a-person in the world, lenghthen his life (lit., breath) allowing him to-become-an-older-man here (near speaker) in the world like rattan which is very long.synuliw̓atbat*
uliw̓atbat*n.vrequest for help from spirit-beingsuliw̓atbat:
ungayngaytalkativemay sistima ka tau ang maskin dëmënan tanya piru kung matandëg yang pagbiw̓italaën na sigi ra ka ilëm ang anda ray lantëran mapukis ka ilëm kung sambëngën mu,Yang tau maskin pa dëmënan kung tukyaraën mu ungayngay ka kung mabitala.Ungayngay rang magbitala yang taung buu, alus indi mu ra mablësan.Pagmintiran yang duruwang magkasawa, disar ang tapus da rin, buway-w̓uw̓ay ilëm ta gësyë, balalaan si.syntug̓uy*lag̓uyluyantdëmënan1purmal
ubligasyunobligationsang turnu ang dapat talungaën na,May ubligasyunu ang magpasanag tung numyung mga anaw.Yang aruman ta andang pisan tung isip na yang ubligasyun na. psagpnsdili.synturnu
ulang-ulangn vdevice for catching squid
ungal-ungal1advto-speak-unintelligiblyYang aruman ta ya ra ilëm agpag̓ungal-ungal ang pagbitala maninga ra apa.As-for our (incl) companion who is just making-unintelligible-sounds as he (tries to-speak), you could-say that he is dunb.Unu pa kaya ay pag̓ungal-ungalan yang mulang apa? Midyu ra ilëm tung may nasilag̓an na.What ever is the deaf child speaking-unintelligibly-about? It just seems to be that there might be someone with whom he is angry.Sang klasing pamitala ta tau ang kinatau na ang indi kang lag̓i mabitala, katulad da asan tung apa ginla ra ilëm ay duru piru indiita maintindiyan, maskëan ta ra ilëm ay may kanunut nang sinyasIt's one type of speech of a person who had it from birth who all-along is not able to-speak. similar to (a person) who is dumb who just makes as lot of noise but which we cannot understand. We will only be-able-to-know (what he means) because there-is an accompanying sign of-it.
ulitabtaw̓anadj.The way a senile person talkssistima ta tau ang bëlag dang punuk ang kinaisipan ëkël da kung kaisan tung pagkamaëpët na, ubin ya ray laksu ta isip ta tau ang kulang-kulang da,Ulitabtaw̓an da ang magbitala yang taung atiya ëkël da asan tung isip nang bëlag dang punuk.That (near hrr) person will-speak-in-a-senile-way by-virtue of the fact that his mind is no longer full (lacking).Ulitabtaw̓an da yang mga aruman ta kung maplëkan ilëm ta kapi.ulitabtaw̓anantdëmënan1purmal