Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

t


tarëktëk2for a sound to continue-being-heardKung kaisan midiyu tung timpu-timpu ka ilëm yang mga law̓ii ang may pilik-pilik ang pagbitala, kung magbitala kuntra na ang sarëyën ay nag̓aërëp ka ya tia sandëkët da yang bitala na ang alus anda ray buntukan.Nagtarëktëk da ka yang bitala yang pilik-pilik ay pinagsirukan da ka nira ta tidyangaw may mga kumang ang yay ipinaëlëd nira.Tung timpung lawii indi maskëanu kung unu ra kaya ay pagtarëktëkan tung balay yang aruman tang atia?Tan lawii, ya rag tarëktëkay yang pilikpilik yang bitala na, napagpaknusaaw yang tidyangaw tung sirung.May mga manig tëktek ta karni ang tarektek ang magngel mu ang pagsibat-sibat tung karni.synkarëtkët2sandëkëtantsilag
tarëktëk3adj.to-be-closely-spaced
tariktik1n.a kind of rain with small drops and no windkung ya ray tukaw ang masinti mu tia mag̓alistuwa rang lag̓i indiya ra mag̓ëlat muya kaw̓utana ra yang madamël,Indi mu ipatariktik yang mula, panaliwanëg kung law̓ii.Do not allow the child to be-spinkled-on, he/she gets-a-slight-fever at night.Yang tariktik ang naa indi pa ka magpuwas.Thes (near spkr) small-drops of rain, it will not stop yet.syndayawrawdamëtëkantmadamël
tariktik2n.vsmall drops of rain
taruktuk' clucking of hen to call her chicks 'Talandaan tung manung kupa ang paglëmlëm ang alëngët dang mamsëk,Pagtaruktuk da yang manung atiyang paglëmlëm tung puyarana ay mamsëk da siguru.That (near hearer) chicken which is-sitting-on-the-egg in herPagtaruktuk tung butu na yang manu para yay mamangan.
tarugtughollow sound produced by striking a hollow object, e.g., drumtanëk ang bug̓angën tung adalëm;Matarugtug yang sagpaw yang tanëk ang naa, siguru balay ta andap tung adalëm.The surface of this (near spkr) ground produces a hollow sound (when struck by a digging stick).Pagtarugtug si yang tambul ni Timis siguru pagkarayam.Timis’ drum is again producing hollow-sounds, he is probably relaxing.synbarugbug1karabkabantlubut 2
taruytuy1blow on a fire to produce smokeëyëpën yang apuy ang para mag̓ulw̓u yang taw̓uk. Taruytuyun mi ka tiyang apuy para mataw̓uk para palaksu yang namung naa.You (pl) blow on that (near hearer) fire so that it will-produce-smoke so that these (near speaker) mosquitoes will-leave.Patay ra yang apuy indi ra tinaruytuy.The fire is dead already, it was not blown-upon.syndungkap
taruytuy2for one's lip to swell up from being stungNanaruytuy yang biw̓ilu ang kinëg̓ët yang katiti.My lip which was stung by a wasp swelled-up.Nanaruytuy yang biw̓il yang mula ang nadësmë tung lëblëb.The lips of the child who happened to run into the wall swelled-up.
taw̓a-taw̓an.a kind of grass used to treat pinkeyeTung pintuu ka ilëm, yang bulung para tung kamug̓a, ya taang taw̓a-taw̓a. tawa-taw̓a = bulung ang yay ëklan yang mga mamaëpët yamën, yang payëk na yay ag̓ipaturuk tung mata yang taung pamëtëkën.Taw̓a-taw̓a grass is medicine, it was gotten by our (incl) elders, they let its sap drip into the eyes of people suffering-from-pink-eye.
taw̓angal1n.name of the large-sized edible-sea-weed aran ta latuk ang darakulu;Latuk ang taw̓angal yang ipinasëra yang tag̓a Cabugao tung mga tau ang nagsaragpun.The taw̓angal kind of edible-sea-weed was what the people of Cabugao caused-to-be-the viand for the people who had-gathered-together. Durung latuk ang taw̓angal ang pinagsëlëm yang mga mamula.There-is a lot of the edible-sea-weed of the large-type which the children dove-for.This kind of edible-sea-weed is very succulent.
taw̓angal2adjoversize, too bigMataw̓angal ang pëgsan yang kuluwan yang gëëd ang naa. The handle of this (near spkr) bolo-knife is too large-to-hold-securely (because it does not fit your hand.)Mataw̓angal ang isaat tung saku yang burak yang iyuy ay natëtëngëd mabiw̓ilug yang niyuy, indi maipig.To-insert coconuts into a sack is time-consuming because of the frictionNini, tipig̓ën mu yang aw̓ël ang isaat tung kartun, piru yang kuklun indi mu ra ilakët ay mataw̓angal yang kuklun tung kartun. Girlie, fold-up the clothing and put it in the carton, but as-for the blankets, do not mix them in, because blankets are too big to put into the carton.antmanipispinu 1gëg̓ësyëmatagpis
tayaktakn vto-flatten-something round , e.g., round bamboois-flattened to-make-it useful for other purposes like a round section of bambookawayan ang bilug yay tinadtad ang binuat ang daktal.Yang lëblëb yang balay ang naa, kawayan ang tinayaktak.The wall(s) of this (near spkr) house (are made of) flattened bamboo.Kawayan ang tinayaktak yang daktal yang balayu.The flooring of my house is flattened-bamboo.
tayu-tayufixmay gëg̓ësyëng rangga;Tayu-tayuw̓ën mu kanay yang kukub yang balay yamën ang tinuklap yang palët.Please fix the kukub of our (excl) roof which was flipped over by the wind.Tayu-tayuw̓ën mu kanay yang makinang naa, pirming pagpatay-patay yang andar na.Please fix this engine, it's running is always dying.synbalu-w̓aluayën-ayën*antrangga
tëad-tëadv.speaking in a way that mixes truth and falsehoodpaëyang-ëyang ta bitala;Yang taung naa kung magbitala ngani ya rag patëad-tëaray na, purisu pati yuu nag̓apagbalita ka ta bëlag matuud.As-for this (near spkr) person. when he speaks, he mixes the truth with untruth, so as for me, I am also speaking untrue things (implies he is following the other man's ways.)Indiyamu ka papatëad-tëad ta bitala tung aruman mi, para indi ka masilag yang duma.Do not mix falsehood and truth (when speaking with) your (pl) companions so that others will not get-angry.Yang aruman tang atiya, kung pabitalaën mu, atiya pala gustu na ilëm ang magpabantug ang aningën ang maayën ang tau. Piru pala pagpatëad-tëad ilëm ang pagbitala ang para dayawën.As-for that (near hearer) person, if you let him talk, surprisingly the only thing he wants is-to-be-praised by people sahying that he is a good (person). But surprisingly he is just mixing truth with falsehood in-order-to-be-praised.synsaablampasambug2abuk
tëkbëkënn.octopussyntadtad
tëëk-tëëk1vlook-intently-atYang mga tau ang atia patëëk-tëëk ang patëlëngën mu, maninga mga ignuranti.As-for those people, if you let-them-look, they.......you would-say that they were looking-intently.Patëëk-tëëkan mi kang tëlëngan kung nainu pang mga tauay tiyang nansikaw̓ut.Take a good look at who those (near hrr) people are who have just arrived.syndëkdëk1 1tëdëk2antsikdap
tëëk-tëëk2n.name of largest flyYang palangat ang naang tëëk-tëëk yay pinakadakul tung mga palangat. Pagkatapus yay pamamdung tung mga karabaw, baka, baw̓uy ang pamagkëg̓ët ang pamagsëpsëp yang dug̓u yang mga ayëp ang atiya.This fly (called) tëëk-tëëk, it is the largest fly. It lands on carabao, cattle, (and) pigs biting them sucking the blood of those (near hearer) animals.synbuyung-buyung2
tëëd-tëëdadj.thoroughIndi pa pagkërësënan ta matëëd-tëëd kung ya pa ag̓ari ita magtuman yang kalëlyag̓an yang Dios.We (incl) have not yet discussed thoroughly how we (incl) can carry-out the desires of Godtëëd-tëëd: Mga putulu, indi ta ra kanay patëëd-tëëran ta bitala yang mga aruman ta, muya indi pa nira mamarësmësan.My siblings, let us (incl) not
tëptëpënv.It means everyone (in the group) receives a part, all of them.Liag nang ianing luw̓us sinakëp ta parti tanirang tananTëptëpën mung pakdulan ta sëra nira yang mga mga putul ta.Distribute the viand by giving (a part) to each of our (incl) siblings.
tiktikanedge of a roof
tiid-tiidv.to take a peaktau ang pagtaluk-taluk ang pagpaniid;Tiid-tiirën mu kung unu pay pag̓aubra yang mga tawung atiya asan tung basyaw.Take a peak at what those (near-hearer) people there (near hearer) in the pond are-doing.Muyang ligdas yang kaldaw, tiid-tiirënu yang baw̓uy ang panginëm takaa tung wai.In a little-while, I will-take-peak at the wild-pig who is-drinking from the water here (near spkr but hidden-from-sight).synsikupunpamalaran
tilulungv.to hang around someone who is eating in hope of receiving some food.sasang ug̓ali ta mula,Pagtilulunga pa ka ëngëd yang mulang atia maskin napamangan da, indi ra bialan yang tau ang pamangan.[LA: pagtilulungaThat (near hearer) child is still hanging around for food, even though he has already eaten, the people eating will not feel-satisfied. [LA: indi ra bialan yang mga taung pamangan=??]Atia ra yang uti pag̓atilulungan na ra yang ari mung pamangan, muya kalawan na.There-is that (near hearer) cat hanging-around your (sg) younger-sibling who is-eating, it-might-be that he would snatch it away from him.
tima-timaconsidermga tau ang pamagplanu-planu ang mamanukma tung ana nirang sultirus,Yang pinakaw̓ut yang pagtima-tima nira, magdayun da ilëm ang manukma yang may ana.The result of their considerations, they will just proceed to Tima-timaën mu ta mupia bakluwa mag tandë.synsigilargaabantiantnëëm-nëëm2isip-isippatëng-patëng1
timëlmël1v.to-swell-upsasang bag̓ay ang katulad tung pitiwan, kung duru rang lanaw na panimpëng da yang ampir tung kulu na, ya ka yang tau ang magbësëg̓an limbag̓a ka,Nanimëlmël da yang balay yang pitiwan, duru ra yang lanaw na.The hive of the wild-bee has already swollen up, it already has a lot of honey in it.Kadakul yang timpëng yang bësëg mu! Nanimëlmël da, alëngët dang magbuswang.How large is the swelling of your (sg) boil! It has already swollen up, ready to burst-open.Yang bakës ang pamangan ta mais, indi ra ilëm buay, manimëlmël da yang sëang na. [sëlang]As-for a monkey eating corn, it will not be long before its cheeks will-swell-in-size.syntimpëng*antkëpës2kuyapës
timëlmël2to-swell-upYang bakës ang pamangan ta mga mais, manimëlmël da yang sëang na, ëkël-ëkël na.As-for a monkey who is eating corn, his lower-jaw will-expand.