Tagbanwa Calamian - English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

t


tirap-tirapto-take-a-quick-look-atpadaplis ang tëlëng;Yang baw̓ay ang atia patirap ilëm yang tëlëng na durung ëyak na.Natirapanu yang mga mamulang atiang nangakaw̓ut midyu may aruman nira.[Yang bitalang tirap ubin tirap-tirap]. May sang grupu yang tau mga pamagkërësën-kësën. Tung kërësën nirang atiya, may sam bilug pagpatirap-tirap ang pagtëlëng kung tinu pay matinlung bisti.synsikdatantnabilug̓ansintru
tiritinganThe two fingers between the finger-with-which-we-teach and the little finger that is the ring-finger which nice-to-look-at because that is the finger which is where the ring is located.yang duruwa nga tuldukan tung kakngan yang tulduk ang nag̓ipanulduk may kandirisingan ya ra yang tiritingan. atia yay matinlung tëlëngan tanira ay nag̓apasuutan ta titing, [What mng of suut fits this context?]Yang tiritinganu indi maplëkan ta titing.My ring-finger will never be-without a ring.Malasay ang tëlëngan kung anday titing yang tiritingan ta.
tiway-tiwaygather aroundpamaglangët yang mga mamula;Pamagpatiway-tiway yang mga mamula tung mga taung baklung kaw̓ut.Naniway-tiway yang mga kirung naa kung may mamangan da nganing.
tiw̓aw-tiw̓awvvisit frequentlyYay pirming tiw̓aw-tiw̓awën ta ay may dispirinsiya yang tinanguni na.They will-be-visited-frequently.A typical situation in which a relative is sick calls for frequent visits.
tiw̓uk-tiw̓ukv.whisperSasang pagpailala ang malimëng yang pagparamatiën nira tung bitalang nag̓ipagpakaw̓ut tung nira.Andang pisan ay tiw̓uk-tiw̓ukun yang mga mamula ang nag̓atuldukan yang maistra nira.There-was absolutely no whispering by the youngsters who were-being-taught by their teacher (female).Indiamu pagtiw̓uk-tiw̓uk para maskëan mi yang bitala ang nagipagpaintindi tung yatën.Do not whisper so that you can know the message which is-being-made-known to us (incl)syngitaw-g̓itaw2tiknguk-tikngukulingëëgginlaantpatimënëkëkmëngipës
tiw̓ug-tiw̓ugv.for something -to-expand, e.g, stomach after eating a lot of foodtiw̓ug-tiw̓ug: Yang mulang atiya napagustu rang namangan purisu naniw̓ug-tiw̓ug da yang tiyan na. Maninga ra talutung.As-for that (near hearer) child, he ate as-much-as-he-wanted, so his stomach expanded. You could say of him that he was a puffer-fish.
tripulantin.sailorbangkero
tuglayunanDo something in conjunction with another action.Tuglayunan mu kang angayën yang aruman ta duun tung Binangkawan, aningën mu mag̓angay tani tung yëën."Duduy yawa kay mandanëk tung bakayan, tuglayunan mu kang bag̓asën yang ari mung nanëgbëng. Muya durung mga ëkëlëkël na.Sonny, you will be going-down to the beach, include in your action meeting your younger-sibling who has-gone-to-town-to-buy-things. It may be that he has many belongings. (Implies that he should help him carry the things he has bought.
tumbatakanunevenmay abwat may diput ang tëlëngan,Tumbatakan yang pamëpëd mu tung buwa yang mulang atiya. Yang duma arabubwat, yang duma diriputThe way you are trimming the hair of that (near hearer) child is uneven. Some are long (and) some are short.Nagtumbatakan yang amëk ang atiya.That (near hearer) sleeping-mat became-uneven.tumbatakan: Natëtëngëd tung pag̓ubra yang paypay, nagtumbatakan ang bëlag̓an pantay yang mga kantu na.Concerning making a bamboo-mat, it was uneven, its corners were uneven (and) not the same length.Yang amëk, kamininstiran yang pinag̓impisaan mu pantay ang pisan tung pinaniklëtana.As-for the-sleeping-mat it is necessary where you started is absolutely even with where it was-clipped-off.anttadlëng
tunga-tunga1up and down motiontau ang ya ra ilëm agtunga-tunga ay inapuan da,Yang aruman ta ya ra ilëm agtunga-tungang inapuan da ta duru, maninga rang pinagrutus.Nanunga-tungang pamagtungul yang mga bakës tung dalan.Durug këtël yang tëëb, darakulu ra yang lakun, purisu duru rang tunga-tunga yang mutur ang nag̓asaayan ta. Ang sampuntu ra ilëm ang mapnukanita.The (waves of) the ocean are very powerful, the waves are already big, so the motorized-boat we (incl) are riding-on has many up-and-down-motions. It would only be little bit more for us(incl) to-be-swamped.Kung magsaaya tung kabayung paglaksu, maninga ka tung pagtunga-tunga. If you will ride on a horse which is-running, it's like you are-moving-up-and-down.
tungayngay1to repeat what someone else is saying in order to shame the speakerKung tungayngayën yang balëng, mag̓umul da.If you repeat what the drunk person is saying, he will act-up.tungayngay: Ag̓aaning yang sambilug, "Indi mu pagtungayngayën yang aruman mu ay ag̓elkën da. (Bali indi na ra istrubuwën yang arumana, yadwa pa balëng pa.)One person said to anoither, "Do not...??
tuyuk-tuyuk' pointed 'mga bag̓ay ang matarëm yang tumbung na;Tuyuk-tuyukun yang tumbung yang gëëd ang naa.Durug tarëm yang bangkaw ang naa, tuyuk-tuyukun yang tumbung na.This (near spkr) spear is very sharp, it's tip is pointed. ??synmatanglasantsëmpëlbug̓ul*
tuyun-tuyunv.give last instructions to one's family before deathNanuyun-tuyun ti tatay tung yamën ang mga ana na.Father gave his last instructions to us (excl) his children
talakinëpëndreammga bag̓ay ang pagkarainabu ang malalain man ubin matinlu ya ray nag̓ipaulung tung mata yang sasang taung ëlëk;Durug sayud yang talakinëpënu tan lawii, may nabugsu unu ang tau tung iyuy barik yang paka na may yang buklug na.Natalakinëpu ang pagbalik da yang anaaw ang nagsaay, matinlu kang tinanguni na.antburak ta ëlëk
talagsaayënsomeone who is always riding in a boattau ang anday kadig̓ënan ta banwa,Purki yuu lalii talagsaayënaw, ay yawa baw̓ay magtadënga tung banwa ta.Mga talagsaayën kang lag̓i yang mga bëyënganën.antkëën2
trabisiyaduadj.at-an-angleYang tukang ang gamitën mu, indi nu ipakdëng ang tuklid. Kaministiran trabisiyaduAs-for the tukang ?? which you will-use, do not stand-it-up straight. It needs to-be-at-an-angle.
tulu-tuluwanto-be-unevenly cutpamëpëd ang bëlag tangkap,Nagtulu-tuluwan yang pamëpëd mu yang bua na bëlag tërëpëng.The way you shortened his hair was uneven they are not of equal length.Namagtulu-tuluwan da yang karabubwat yang pamëpëd mu tung buluk, bëlag da tërëpëng.The way you shortened the bamboo (small type) was uneven, not the same length.Tërëpëngën mung pamëpëd yang buluk para pantay-pantay yang karabubwat na.Line-up the buluk together in-order-that their length will be the same.Ayw̓a nagtulu-tuluwan da yang pamëdpëd mu yang buluk? Nusias anday ëkel mu sukatan, anu. Unu pa w̓asu ay bulung na? Why is your shortening of the bamboo of different lengths? Maybe you did not have with you the measurement. What do you think can-be-done-about-it (lit., what do you think is its medicine.)
takdël-takdëlto-continually-jump-up-and-downTëlëngan mu yang mulang atiya, pagkaita na tung ni nanay nang magkakaw̓ut, ya rag takdël-takdël ang sadyaan ta duru.Take-a-look at that (near hearer) child, when he sees his mother coming, he continuously-jumps-up-and-down because he is so happy.
taklib-taklibadj.to go from one thing to another
tagkup-tagkup2v.to-remain-out-of-sightdurug kainyakën;Indiya pagpatagkup-tagkup, muya këg̓ëtëna yang kiru.Do not remain-out-of-sight, it might happen that you (sg) would be-bitten by a dog.Yang mulang atiya pagpatagkup-tagkup tung palumpung, yang ëlëd nang masalapu tung ni nanay na.As-for that (near hrr) child, he/she is-keeping-out-of-sight behind a bush because of his fear of being-punished by his/her mother."Mandawata ra kanay ta buyu tung ineey mu. Mangay duun, nag̓aëyak. Numaan nasikdapan ni Inëëy na, inaning na, "Nini, ayw̓a pagpatagkup-tagkupa asan tung duw̓ali yang balay, padayuna ra tani.""Please ask your aunt for some betelpepper-leaf." When she went there (far), she felt shy. ThenTinu pang mulaay tiyang pagpatagkup-tagkup tung kapungul yang ayu?Who is that (near hearer) youngster who is hiding behind the base of a tree?
talang-talangto-speak-unadvisablymalbat yang laru na purisu yang bitala na lipat-lipat,Nag̓atalang-talang yang bitala na yang tau ang atiyang paglaru, ay malbat yang pag̓asinti na.The words of that (near hearer) person who is-sick can-be-scattered because what he is-feeling is heavy. Butu indiya pagpatalang-talang yang bitala mu tung mamaëpët magbayara yang dëngëg yang ana nang darala.Youngster, do not make-mistakes in how you talk, with regard to the older-people. You will pay for the honor of his unmarried-daughter.
talangëyngëyadjdisturbing noisesasang ginlang gëg̓ësyë ang anday kapulutan na katulad tung mga dag̓ëndëng ta makina, ubin yang duma pang pagpagamu tung talinga ta ang anday kamtangan na,Patayën da yang radiong atiya, katalangëyngëy tung talingaw ang anda ra kay tumuy na yang tugtug na.Turn-off that (near hearer) radio, how disturbing is the noise in my ears with there not beingKatalangëyngëy tung talinga yang tambul ang atiya, paraan mi ra kanay maëlëkiita ra.How disturbing to the ear is that (near hearer) drum, please stop it (so that) we (incl) will-be-able-to-sleep.Matalangëyngëy ilëm yang bugsu yang kuran tung katep.The dropping of the rain on the (nipa) roof is just disturbing.synmaginlamagamuantpriskumalimëngërëk-ërëk
talkët-talkëtn.to-be-tangled-upYang buwa yang mga baw̓ay, kung magtalkët-talkët da, maliwag dang salyangën,ud indi ra magamitAs-for the women's hair, if it gets-tangled-up, it is very difficult to-comb.Duduy, yang pinling atiya talkët-talkëtën mu ug̓ud indi ra magamit.Laddie, as-for that (near hrr) rope, tie many knots in it so that it cannot be-used. (illustrates that full reduplication signifies that the action is-done over and over.
talipakpakënsquat-shapedsang klasi ta gamit ang dakulu yang tinanguni na katulad tung tadyaw,Talipakpakën yang luw̓ang yang mutur ang naa.Yang tadyaw talipakpakën yang tiyan na.talipakpakën: Tung pag̓ubra tung barutu, dapat ang yang dulung na bëlag̓an talipakpakën, kung indi patagpisën ug̓ud para madasig ang bëltayan.In forming a dug-out the prow must not be broad (talipakpakën) but it-is to-be-made
taliw̓uw̓unganthe highest part of a mountain