Tagbanwa Calamian- English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

d


draybërn.driverdrayber
dumakëldial. var.bitukunn.' star 'Sasang bag̓ay ang inimu yang Dios tung kalangitan ang pamagsiringgat-singgat.bituinBasta yang dumakël ang dakulu magtëla ra nganing maninga tia alëngët dang mangaldaw.When the large star (morning star) rises, you (sg) would-say that soon it will-become-day.Yang dumakël ang atiang dakulu ang mag̓aningën nira suangan kaldaw pa maglulput da.As-for that (aforementioned) large star which people say is one who eats other people's food it bcomes visible while it's still daytime.
duminarto criticize otherssasang bitalang makararangga ta isip yang duma,Nasilag da ka yang aruman ta ay dinuminar mu yang pagkabëtang na.Our (incl) companion got-angry because you (sg) criticized his status.Indiya pagduminar ta dëngëg yang baw̓ay, muya magbayara.Do not criticize the honor of a girl, you might have-to-pay-a-fine.Bitala ta sasang sultirus: ꞌMga ungkuyu, yang daralang atiya, ya ray pagpatkaw tung yëën ang nag̓alëlyag̓anaw unu anya.The word of a certain young man: " My friends, as-for that (aforementioned) young-woman, she is already going-ahead of me, saying that she likes me."synsaway1insultulamku
dungkapAdd firewood to the fire so it won't die.dulangan yang langaw tung apuy para indi mapatay,Apuyan pa midiyu yang langaw ang atia, dungkap-dungkapën mu.It seems that that firewood still has fire in it, add a little more firewood to it.Dungkapan mu tiyang dumang langaw, para mataw̓uk ug̓ud palaksu yang namu.Add more wood to that (near addressee) other firewood, so that it-will-smoke so that the mosquitoes will leave.Sasang ubra yang mga mamaëpët, pirming dungkap ta apuy ang para indi mapatay ay anda pay puspuru atii kanay.This is one of the things the old-people did.. They would alwaysThe way this action is done is to place the new piece of firewood end to end with one that still has a little fire in it and then blow on it.synpagkalantaruytuy1dutut
dungkustype of tridacna shell 'Atia sang klasing bëlëk ta talaana.??Yang bëlëk ang atiang dungkus pandarakul ig durug tinlu tung anya dangën.(?)Atiing tukaw duru pa yang bëlëk ang atiyang dungkus tung Masaya.The dungkus kind of bëlëk can only be found in deep water.synbëlëk 1
dunggitv.teaseDurug dunggit tung ari na, asta manangit si.He teases his younger sibling a lot until he cries again.Indi mu dunggitën yang mula, muya tumangit.Do not tease the child, he might cry.The purpose of a person who is-teasing his companion, is to-cause his companion to-become-irritated.syntukyaradugtuylug̓anda
daap-daap1v.to-feel-around-for-something you forgot where you put itTi nanay ya ra ilëm ag̓apandaap-daap natëtëngëd nalipatana ra kung ay pay ipabtangay na yang mamakana.Mother is just feeling around with her hands (looking for something) because she forgot where she put here betel-nut-container.syndawal
daap-daap2v.to-look-around for s.t.Nandaapdaapaw ra ilëm kung unu ray yëën ang turnu.I just looked around as to what was my responsibility.Yuu ra ilëm mandaapdaap tung mga arumanu, naa pala namag̓urulikan da.As-for me, I just looked around to see my companions, surprisingly they had already gone-home.May sasang taung naëkël ta baw̓uy ang talunun, pagkatapus linaglag nang ipinarti-parti tung mga arumanaa. Pagkainsapu na, nandaap-daap da ilëm ang naa pala, yan parti na ingkëlan da ta duma. There was a certain person who got a wild-pig, then he butchered it parcelling-it-out to his companions. After checking-up-on-it, he just looked around for it, surprisingly, his portion had already been-taken by someone else.synintawkiklaw-kiklawdawal
dabdaw̓anto-stoke a fireya ra yang tung bakayan da ëngëd ang paragtangan ubin pagdiskargaan yang mga ëkël-ëkël ang pagliit tung salaayan,Tumpukun mi ra kanay asan tung [dabdaw̓an] daraw̓an yang mga ëkël-ëkël baklu mi akwatay ang ëklan tung balay.First pile-up the cargo (lit., belongings) there (distant but visible) where the ocean meets the beach before needing to-remove them and taking them to the house.Asan da pamagkarung-karung tung dabdaw̓an yang namanëgbëng.There (near hrr) sitting-around on the dry-portion-of-the-beach are those who went-to-town.
dag̓ebdëbv.for the thunder to roar
dag̓ëbdëbthe noise made by thunderbitala ka ta duldul piru adalëm pa, purisu dag̓ëb ngani yang guuy yang mamaëpët,Pagdag̓ëbdeb si ti apu mi, muya nag̓imuramu yang kiru. Muya kaluykuyanamu ra, maglëlpakën da ta durug kadakul.Your (pl) grandfather (thunder) is making-noise again, Maybe you are-laughing at the dog. Later-on, you (pl) will already feel-the-brunt-of-its-anger, it will Ala, magkiaw̓amu tiang mabuyu, pagdag̓ëb ti apu mi.synduldul1
dag̓utdutna kind of short grassInstead of having the 5,000 people sitting on the ilamunun, this word was used instead. Maybe a shorter kind of grass on which people could easily sit.
dalëndënhesitate, hesitationlaksu ta isip ang may pagkadiskumpiadu na purisu pagmantëlë yang isip na, landaw ra tung mga kuntrubusiun alës da ilëm ang magpakdul,Yang tau ang atia may dalëndëna rang magnunut ay natig̓am da.Pagdalëndën yang isipu mag̓angay duun muya malipataw tung dalan.I hesitate to go there out of sight (beccause) it-may-happen (that) I might-forget the wayantkuskusmantëlëpangulig̓i
daligdigv.to seepyang wai pagbëëk da tung biw̓il yang basu,Pagdaligdig da yang wai tung sirung, indi mi ra kinalug̓an.The water is already seeping under the house, you (pl) did not dig a ditch around it.Yang wai pagdaligdig da tung lamisaan ay punuk da tiyang panig̓it mi tung mga basu.As-for the water, it's already seeping onto the table because of those (near hearer) glasses which you (pl) are using to pour water are already full.daligdig: padaligdig̓an mu ta waing gësyë yang duruklanuAlimbawa tung mulang pangug̓as yang mga pinggan pagkatapus ibukbuk na tung urug̓asan kaw̓a ung tapus da ibukbuk na yang wai ang ipadslibukbuk na ra Pagdaligdig da yang waing ipinangug̓as [I did not hear this very well}ta mga pingansyntiblungsimraysubra
daligtunv.slide-down-an-inclineyay sasang ubrang madasig ang katulad tung tabla ang nag̓ipagpaparada ta mga tau ang liit tung talun ya ag̓ipadalag̓anay nira tung tigban,Ipadaligtun mi ilëm tung tigban yang mga tabla para malakan yang ubra mi.Just let the lumber slide-down the incline so that your (pl) work may-be lighter.Pagbantayamu ilëm muya madaligtunanamu yang mga aruman mi.Just be-watchful, it might-happen that your (pl) companions may-slide-down-on-top-of-you.
dalimëmëdampmadëmël-dëmël pa yang buaw ay nagdig̓uaw,Madalimëmë pa yang aw̓ël mu, ipakaldaw mu ra kanay.Your (sg) clothing is still damp, put-it-out-in-the-sun for a while.//let it dry in the sun for a while.Madalimëmë pa yang tanëk matinlu pang ipagluwak ta mga balaling.The soil is still damp, it's still a good-time to-plant cassava.synramëgdëmël
dalitditto-glance-off; to only be skin deepbëlag adalëm, ya ilëm ngaguritay yang ulit,Dinalitditan ilëm yang baw̓uy ang tinag̓ad na.The wild-pig which he speared just received-a-glancing-blow.Nanginit yang kikilayënu ang dinalitditan yang suntuk.My forhead grew-hot when it was-glanced-of-off by a fist.syndaplissapyatsaplidantasintadusintrunabilug̓an
dalukduksickness of a person who feels coldya ray sasang nag̓asintian ta, kung kaisan lamig ang pagpasuksuk tung suruk-surukan ta, purisu surukaënita ra piru bëlag dilikadu, yang tandan ta asan yang laway ta yay matuw̓ud atia maninga ya ra tiyang dalukduk.Yang dalukduk anda tung pamangan agpanliit kung indi tung lamig ang pagsuksuk tung suruk-surukan ta.The dalukduk sickness does not come from food, instead its coolness goes into our (Pag̓intra tuw̓ud yang lawayu magdaluk-dulunaw.Yang matinlung buwatën tung sasang taung dalukdukun, pisil-pisilën yang ëla-ëlaan yang tulduk na, ang asta magpërëk da yang laway na.A good thing to do for a person who is-suffering from dalukduk, is for the spaces between his fingers to-be-gently-massaged until the his saliva stops drooling.synsaruksuk
dalumamaverdantbasta maning tia asikasu, purisu madalumama,Durug kadalumama yang mangga yamën. Dayun-dayun yang pagdakul may pamurak na.Yang ayu basta nabtang tung binit yang wai, talagang madalumama ay bastanti yang wai.synmarabunglanubumangudungudpësyamula1antkatëtëng1kësëg
dalunyusadj.straightPariyu tung mga ayu ang katulad tung taluutu, dalunyus ang pisan ang durug kabubwat, ang yang mga sanga-sanga na duun ilëm tung mga tumbung na . It's the same with trees like the taluutu-tree, It's absolutely straight, and very tall, with it's branches only being there (far) (near) the top.Dalunyus ang pisan yang ayung atiya.That (near hrr) tree is absolutely straight.Pariyu tung mga sundalung pamagtrainLike soldiers in training.syntadlëngtuklid
dalusdusv.slide downmanlat yang nag̓akapyat na, purisu nag̓aluslus tung aranëk,Ya ra padalusdus yang mula ang kinëg̓ët yang katiti tung tumbung yang niuy. Indi ra naglikëd tung talak yang niuy. Nabangrasan da ilëm yang dëbdëb na.Yang child stung by a wasp at the top of the coconut tree slid-down-fast.Yawa ag̓aliman ang panakwal tung kapayas, muya madalusdusa.You (emp) be-careful in climbing the papaya tree, it might happen that you might slide-down to the ground.Nungapun ti Jotan ya ra ilëm agpadaluslus ang namgës tung pinli.Yesterday Jotan just slid-down holding onto the rope.synluslusdaplus
damismisadjexceptionally sweetSubra ra yang amis na, pariyu tung pumanggang lumun.
dawa-rawacut-up-into-small-piecessasang pag̓urubraën tung karni, ang pinung pagkatëtëk,Yang kanisipu ti Don Juan, tinëktëk dang dinawa-rawa.Dawa-rawaën mung panadtad yang karning atia matëgas da ay luun da.synpinu 1
daw̓a-raw̓a1blaze-upsasang dëkal ta apuy ang puirti,; ya ray palaksu yang apuy ang durug këtël,Yang këtël yang apuy ang pagdaw̓a-raw̓a mag̓agrut.The strength of the fire which is blazing-up makes a whoosing-sound.Siruk ang pisan yang kuma ta, puirti kang lag̓i yang daw̓a-raw̓a yang apuy.Our (incl) swidden is totally burned, right from the start the fire was-blazing-up.syndëkallig̓aranglilab
daw̓a-raw̓a2to-flame up after being ignitedtinumpuk yay sinindian yang mamula, ya tiang nagdaw̓araw̓a,Nagdaw̓araw̓a ra yang dulukun ang tinuturanu.Yang daw̓araw̓ang atia yang apuy tung kuma puirti.synlig̓arangriklabdëkaldaw̓a-raw̓a1