Tagbanwa Calamian- English


[
a
b
k
d
e
g
h
i
l
m
n
ng
o
p
r
s
t
u
w
y

d


dunutadj, vsoft textureDunut dang pisan yang pagtula yang sërang naa.The way this (near speaker) viand was-cooked was absolutely very softIplëk mi ra yang burak ang atiya nadunut da.Throw-away that (near hearer) fruit, it's already rotten.synlubukanttëg̓as2madësën
dutulto-extend s.t. by handimuras da ilëm ang kaw̓utun na yang gamitën nang pag̓ubra, purisu nag̓apangaraw̓a tung dumaIdutul mu kanay tani tiyang siksik ang kumpurming pinangalutan mu, naniaw ra tung abwat pagkatëp.Please extend to me that (near hrr) tying-material as-many-pieces as you have split and cleaned., here I am up above tieing-on the nipa-shingles (to-the-roof).Duduy, idutul mu ra kanay tung yeen yang katëp ang atiyang pira pang pidasu ay naniaw ra tung abwat. Sonny, please extend to me those (near hrr) nipa-palm-shingles of so many pieces because here I am already up-here.May taung pagbalay ta balay nang baklu ang tanya duun agbëbtang tung abwat, ag̓aning tung ana na, Duduy, idutul (iparawat) mu kanay yang buluk tung yëën, indi kaw̓utunu.There-is a person who was building his new house with him being there (far away) up above. He says to his son, "Sonny, please extend the (piece) of buluk near to me, I cannot reach it.synparawat
dututto-add-fuel-to-a-fireyay ubra para yang apuy papagbalaën ubin pataw̓ukun para palaksu yang namu,Dututun mu ka tiyang apuy, muya mapatay.Add-fuel to that (near hrr) fire, otherwise it might die.Dinututung baklu.dutut: Mag̓aning yang mëpët tung ana na, "Nini, yang apuy nag̓apatay ra. Dututun mung papag̓iritaën yang mga langaw ang may apuy na may yang atiyang langaw ang anda ray apuy na ug̓ud magdëkal si.The old-person says to his child, "Little-girl, the fire is already dying. Make the pieces of firewood which have fire to-be-in-contact with those pieces of firewood which have no fire so that it will-flame again.syndungkaptaruytuy1
duungwhere the ocean and the land meet which is where the boats head forpagbag̓asan yang tëëb may yang banwa, ang yay nag̓arumbu yang mga salaayan,Indi pa pagpaduung yang barutu tung bakayan, atii pa tung sabang.The dugout is not yet coming in to anchor near the shore, it is stiil out there (far ,bit still visible) in the channel.Asan da naduung yang barutu tung bakayan tinu pa kaya?The dugout was-able-to-anchor there (near hrr) at the beach. Who could it be?synsangladsunggab2
duyanswing hammocksang klasi ta pagkayaman ta mamula ang yag pamagpaaw̓ëg tung pinli ang binuat ang duyan ang may tabla nang kakarungan,Iduyan mu yang ari mu tung gimay, maëlëk da.Pamagduruyan yang mga mamula.antpaaw̓ëgtaw̓ëg
duyug1to-leansasang pusisyun ta mga bag̓ay ang katulad tung ayu, balay, may duma pa,Yang duyug yang ayung atiya taa tung balay.The way that (near hrr) tree is-leaning is here (near spkr) towards the house.Nagduyug da yang balay ang atiya ang pinanawan yang balyu. Alëngët dang magtumba.That (near hrr) house where the typhoon passed has leaned over already. It's already close to falling-down.synduuttilidkaririgtariritanttindidutadlëng
dabdabto add firewood, to stokePuirting urnu nira yang apuy para makaling malutuk yang pag̓abuat nira,Dabdaw̓an mi tiyang binuat, muya mabasël.Dinabdaw̓an na ra yang isip yang mga taung atiya asta nagkëtël da yang pagkuntra nira tung kamatuuran.He heated-up the minds of those (near hearer) people with the result that their opposition to the truth became stronger. {this explains why the older ladies at Diknay told us that we did not need to come back. Paiting had told them that our purpose was to baptize them so that we could count them as our converts.}synurnu*
dakëlëmanybastanting tau,Kadakël tanirang magpurutul.Indiaw naalang ta dakëlëng mamakën ay kinampusaw ra ta kuarta.syndamëlduru1antgësyë
dakpan2cat who is a good ratterYang uting atiya, law̓ii-law̓ii pagbaas, purisu pirming ag̓adëëp ta ambë. Ya ray ag̓aingën ang dakpan ang uti.as-for that (near hrr) cat, every night it is-searching-for-prey, So it is always catching rats. That is what is said to be a cat that is a good ratter.
daktaln v' flooring 'Durung siniak-siak ang mga kawayan ang buatën ang daktal.sahigDaktalan mu ra yang tambi yang balay, muya magkaralg̓ud yang mga mamula.Put the flooring on the extension of the house now, it might-happen that the feet of the children would go through it.Lansangën mu yang daktal para indi mag̓ulag̓-ulag.Nail down the flooring so that it won't move.
dagdagnleaf which is drying-up, e.g banana-leafSasang këlad ta tawaku ubin këlad ta punti ang midiyu nag̓alangu raYang dagdag̓ën yang punting atiyang langu ra gërëtën ming itampëk asan tung kapungul na.The dried leaves of that (near nrr) banana-plant are already dried-up, cut (them) up into small-pieces (and) dumping (them) at its basePangutukun mi yang dagdag̓ën yang tawaku ang ipalangu, para kung anda ray tawaku puiding mapirit mi.Pluck the dried-leaves of the tobacco-plant to be dried, so that when there-is no more tobacco, it-is-possible for you (pl) (to have something to twist-into-the-form-of-a-cigarette.Eey, Duduy, panggërëtën mu yang mga dagdagën yang mga punti ang liwayan ang pagkatapus sirukun para maliway.synlungkayang
daglatfast-flowingwai tung buw̓un ang madasig yang bëëk na purisu indi matiw̓an,Indi matiiw̓an yang wai tung buw̓un ang limasan, durug daglat yang tuw̓ud na. The water in the well cannot be-drained by-bailing-it-out; its flow is (too) strong.Madaglat da yang turuk yang wai ay nagdakul da yang lubut yang kuntinër tung buli na.The dripping of the water is fast-flowing because the hole in the bottom of the container has-become-larger.Madaglat yang dug̓u yang kasawaw.My wife’s flow of blood (during her period) is excessive.Kung yang mutur ay lagi-lag̓i ra ang madaglat ang Purisu muya-muyang limas. Tung mga mamaëpët balukbuk ilëm ang idasëk tung paglapusan yang tëëbsyndagsangmadasigturukmaktëlmatuw̓udantpënënglirung
dagmitwork that is quick to finish and easy to domay sasang malpës ang pangita ang yay makaling maita ta kuarta, katulad tung tambalang, iyan ang bui may duma pa,Madagmit ang pangita yang tambalang.The tambalang-plant is a quick and easy way to make money.Yang taung atiya madagmit ang maitaw taa.As-for that (near hearer) person, I am usually seeing him here (near speaker).syndatipëldëtmalpës1antmabuaymaluw̓ay
dagsënto-weigh s.t. downtambakan ta kalima muya iplad yang papil, ubin yang mula magkinitën yay dëënan kung malamig da,Dagsënan mu yang dëbdëb yang mula ang santiyarën kung anda ray kinit na.Lay your hands upon the child's chest to-find-out if he does not have any more fever.Nadagsënanu yang bala yang apuy, nakiyaw yang palaru.I happened to press-down on the burning-coal, my palm got-burned.synluktuntapay-tapay
dag̓uuk1low pitched toneBusis ta tau ang karabkaw̓ën da ang nag̓agngëlu, ang midiyu tung adalëm yang bug̓ang agpanliit.Kadag̓uuk yang busis ang atii ang nag̓agngëlu, indi ilëm masalimëtanu yang bitala na.Durug kadag̓uuk yang busis ni Kingkuy.Madag̓uuk yang busis tang mga lalii.The voices of us men are low-pitched.synadalëm1 1lug̓akantpiyët2
dag̓uuk2low-pitched voice as of men
dalaidto-involve otherssasang laksu ta isip ta tau ang sayud, kung magbitala dalaid maskin anday law̓ëta tung suayan nira,Dalaid ang magbitala yang aruman ta. Rëg̓ësan, indi na ra pabitalaën yang duma.Yang tau atia kung magpaubra dalaid, tanan ang tau alus luw̓us imbitarën na.Yang taung ang maskin anday kalalabtëna tung prublima yang arumana ag̓igapil na pa ka ëngëd ang may kasalanan ka unu.As-for the person, even if he has nothing to do with the problem of his companion, he involves him anyway saying that he too has fault.Maning pa tung sasang tau ang nag̓asilag tung mga arumana, dinalaid na yang dumang anday kasalananIt's like a certain person is angry with his companions, he includes others who had no wrong-doing.Yang taung atiyang nag̓asilag, dalaid na yang tanan ang tau ang anday kasalanan. dapat sikarëna ilëm yang may kasalanan.As-for that (near hrr) person who is angry, he implicates every person who have no sin. He must go-after those who have sin.syngupilgapildamay1lantapanumid
dalamin.that which is left after harvestYang pinagayëg̓an yang mga kalway yang parayYang dalami, yay tubwan ta sibil yang paray ang baklu, ang ya ray mamurak ig ayëg̓ën da ka.
dalamuv.to-make-smoothUngkuy, yang pagsapiyu mu yang table lutud-luturan. Maayen pang dalamuwën mung pantayën ang para matinlung tëlëngan.Friend, the way you planed the lumber is bumpy. It would be good if you smoothed them off, making it level so that it will be nice to-look-at.Ee yang tupi mu durug sayud, bëlag dalanu, kakbang yang dumang buwa, may abwat may diriput. [dalamu not included]Hey, your haicut is very terrible, it's not smooth, some of your hair is long and some is short.Dalamuwën mung pagkayas yang daktal ang kawayan ug̓ud matinlung tëlëngan.Smooth the bamboo flooring by shaving-it so that it will-be-nice to look-at.synpinu 1dalanu
dalanusmoothesasang bag̓ay ang pinung pisan ang pagkaubra katulad tung lamisaan ang andang pisan ay lutud-lutud na,Dalanung pisan yang magpanaw̓an yang katam.Dalanu yang pangamëk ang naa, pinu yang baak na.synpalanaspatagdaratlinasantgaspang
daldagv.to sharpen-stakesDaldag̓an mu yang ayu ang para matinlu yang panagdëk mu tung tanëk ang ikural mu duun tung mga luwak.Sharpen the stakes so that it will be good to-drive (them) into the ground to-make-a-fence around the plants.Tag̓arën mu tiyang buluk ang dinaldag̓an yang bakësThrust that (near hearer) small-bamboo which was sharpened into the monkey.syntarëm
daldaln.the character of a person who is always talking, not letting others talk,sasang sistimang bëlag matinlu kung kaisan ay sigi ra ilëm ang bitala ang indi magpabitalaën, ig kung kaisan bëlag da kang matinlu yang isturia na natëtëngëd tung aruman nang tau,Yang baw̓ay ang atiya daldalira.As-for that woman, she is a talker.Madaldal ang durug bukli.Always talking with much lieing.antpurmal
dalëëta supernatural sign that there is something bad that will-happen to you, for your clothing will-have-blood-on-it.sasang pagpasinyal ang may malain ang buatën tung nuyu, ay magdalëëtan ta dug̓u yang aw̓ël mu, indi maskëan kung unu pay buatën tung nuyu basta yang matinlu magbantaya yang sadili mu, magdipinsa ka,May dug̓u tung aw̓ël mu, magdalëëtana.There is blood on your clothing, you (sg) are being-shown-a-supernatural-sign that something bad will-happen to you.Kung kaisan yang dalëët indi ka mag̓asir bukli ka.Somertimes the sign does not take-effect, it's a lie.{asir=take-efffect}Yang aruman tang atiya, nag̓atalungaan ta malain ay yang mga aldana, nag̓aitaan ta mga dug̓u bali agdalëëtan. As-for that (aforementioned) companion of ours, he is-being-faced with evil because his stairsteps, can-be-seen with blood (on them), meaning he-is-being-sent-a-sign that evil will happen to him.
daliik' to move ever so slowly 'Luay ilëm ang pabëëk yang palaksu na yang barkung atia.Ya ilëm agpagpadaliik yang tau ang atia, mabuay ang mangaw̓ut ta balay.Yang dalan ang naa pagpadaliikan ta iraw ang dakulu.This (near speaker) is where a big snake moves-slowly. synluwayanttuldundasig
dalingv.moantau ang may nag̓asinti na purisu pagdaling,Pag̓intra daling yang tau ang atiyang paglaru.That (near hearer) person who is-sick is beginnning to moan.Maglangtën da ta mangaluk kung lawii, yang tau ang atiyang paglaru ay pag̓intra daling.That (near hearer) person who is-sick, because he/she is-moaning, the viscera-sucker is-drawn to him (which will end in his/her death) during the night.syndangëlngëlaruruyërëërë